Anonim Şirketlerin Kuruluşu ile tüzel kişiliğini kazanması iki ayrı işlemler. Bu işlemler arasındaki, yani kurulmuş olan ama tüzel kişilik kazanmayan anonim şirkete ön anonim şirket denir. Ön anonim şirkette elbirliği ile mülkiyet olduğu kabul edilir. Ön anonim şirket halinde işlem yapanlar ve taahhütte bulunanlar bunlardan dolayı şahsen ve birlikte sorumludurlar. Ancak bunların kurulacak olan anonim şirket adına yapıldığı açıkça belirtiliyorsa ve taahhüt ya da işlemler tescilden sonraki 3 ay içerisinde şirket tarafından kabul edildiyse sadece şirket sorumlu hale gelir.
Anonim şirketin kuruluşu için bazı belgelerin sicil dosyasına konulması ve birer nüshalarının şirketten saklanması gerekir. Anonim şirketin kuruluşu için gerekli olan belgeler şöyledir;
Esas sözleşmeyi imzalayan ve pay taahhüdünde bulunan kişiler kurucudur. Kurucular gerçek kişi olabileceği gibi tüzel kişiler de olabilir. Örneğin bir şirket başka bir şirketin kurucusu olabilir.
Anonim şirket kurmak için bir veya birden fazla kurucu gerekir. Yani tek kişiyle de anonim şirket kurulabilir. Birden fazla kişiyle kurulan anonim şirkete pay sahibi sayısı bire düşerse bu durumu ortaya çıkaran işlemin yapıldığı tarihten itibaren 7 gün içerisinde yönetim kuruluna bildirilir. Yönetim kurulu da bildirimi aldığı tarihten itibaren 7 gün içerisinde şirketin tek pay sahipli anonim şirket olduğunu tescil ve ilan ettirir.
Esas sözleşme anonim şirketin iç ve dış ilişkilerini, işlemlerin usulünü ve pay sahipleriyle ilişkileri düzenleyen ana sözleşmedir. Bir anlamda esas sözleşme anonim şirketin anayasasıdır. Her anonim şirket kuruluş için esas sözleşme hazırlamalıdır. Esas sözleşme kanunlara ve emredici kurallara aykırı olmamalıdır. Esas sözleşmenin hazırlanmasında deneyimli bir avukattan yardım almak önemlidir. Esas sözleşmede yer alması gereken unsurlar şu şekildedir;
Anonim şirketler kurulurken ortaklar ortaya sermaye koyar. Sermaye taahhüdünde bulunan ortak şirkete karşı borçlu hale gelir. Sermaye taahhüdü usulüne uygun olarak düzenlenen ve imzalanan esas sözleşmede yer alır. Anonim şirketlerde sermaye olarak getririlebilecek değerler şöyledir;
Anonim şirketlere sermaye olarak ayni sermaye konulabilir. Fakat ayni sermaye olarak konulacak olan malvarlığı unsurunun üzerinde sınırlı bir ayni hak, tedbir veya haciz bulunmamalıdır. Ayni sermayenin nakde dönüştürülebilir olması ve devredilebilir olması gerekir. Fikri mülkiyet hakları da ayni sermaye olarak konulabilir. Sanal ortamdaki malvarlığı unsurları da ayni sermayenin konusu olabilir.
Anonim Şirkete konulan ayni sermayenin değeri anonim şirket merkezinin bulunduğu yerdeki Asliye Ticaret Mahkemesi tarafından atanacak bilirkişi tarafından belirlenir. Anonim şirket kurucuları ve menfaat sahipleri bilirkişinin belirlediği değere itiraz edebilir.
Nakit olarak taahhüt edilen payların itibari değerinin en az %25’i tescilden önce ödenmelidir. Geri kalan kısım ise tescilden itibaren 24 ay içerisinde ödenmelidir. Pay çıkarma primlerinin tamamı ise tescilden önce ödenmelidir.
Nakdi sermaye bir bankada kuruluş aşamasında olan şirket adına açılacak özel hesaba yatırılır. Nakdi sermaye sadece şirketin kullanabileceği şekilde yatırılmalıdır. Noter onayı veya esas sözleşmenin ticaret sicil müdürü huzurunda imzalanma tarihinden itibaren üç ay içerisinde anonim şirket tüzel kişiliğini kazanamazsa ödenen pay bedelleri banka tarafından sahiplerine iade edilir.
Nakdi payların taahhüt sahiplerince tescilden itibaren en geç 2 ay içerisinde halka arzedileceği esas sözleşmede belirtildiyse ve ayrıca garanti edildiyse, bu payların karışıkları satıştan gelen gelirle ödenir. Pay senetlerinden gelen gelirin payların itibari değeri ve çıkarma priminin karşılığı miktarında olan kısmı şirkete ödenir. Bunlar dışında kalan kısım halka arzeden anonim şirket pay sahibine ödenir. Halka arzedilen ama süresinde satılamayan payların bedellerinin tamamı, süresinde halka arzedilmeyen payların bedellerinin ise %25’i ödenir. Bu ödeme 2 aylık sürenin ardından 3 gün içerisinde yapılmalıdır.
itibari değerinden fazla bedelle çıkarılan paylara primli pay denir. İtibari değerinden aşağı bedelle pay çıkarılamaz. Primli pay çıkarabilmek için ise esas sözleşmede buna dair bir madde ya da genel kurulun bu yönde aldığı bir karar bulunmalıdır. Bunlar olmadığı takdirde primli pay çıkarılamaz.
Kurucular şirketin kuruluşu için harcadıkları emeğin karşılığı olarak nakit ve pay senedi gibi karşılıklar alamaz. Kurucunun menfaatine şirketin sermayesini azaltacak karşılıkların tanınacağını belirten esas sözleşme maddeleri geçersiz hale gelir. Fakat dağıtılabilir kârdan yedek akçe ile pay sahipleri için %5 kâr payı ayrıldıktan sonra kalan miktarın en çok 1/10’u kuruculara intifa senedi bağlamında verilebilir. Dağıtılacak kâr olmasına rağmen anonim şirket kârın dağıtılmamasına karar verse dahi bu miktar kuruculara verilir.
Pay taahhüdün bulunmuş olan kişi anonim şirket kurulmadan bu taahhüdü devrederse şirket açısından bu devir geçersiz olur. Yani yaptığı pay taahhüdünden dolayı şirkete karşı sorumluluğu devam eder. Pay taahhüdünün devrinin şirkete karşı geçerli olması için kuruluştan sonra yapılması gerekir.
Anonim şirketlerin yokluğuna ya da butlanına karar verilemez. Fakat anonim şirketin kuruluşu esnasında kanuna aykırı hareket edilerek alacaklıların, pay sahiplerinin veya kamu menfaatinin tehlikeye düşürülmesi veya ihlal edilmesi söz konusu ise fesih davası gündeme gelir. Fesih davası anonim şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki Asliye Ticaret Mahkemesi’nde açılabilir. Anonim şirketin feshi davası açabilecek kişi kanunda şu şekilde belirtilmiştir;
Mahkeme açılan davada anonim şirketin feshine ya da eksikliklerin giderilmesi için süre verilmesine karar verebilir.Dava dilekçesine deliller eklenmelidir. Fesih davası anonim şirketin tescil ve ilanından itibaren 3 ay içerisinde açılmalıdır.
Anonim şirketin esas sözleşmesi anonim şirketin kuruluşundan itibaren 30 gün içerisinde şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki ticaret siciline tescil edilir. Ayrıca Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’ne ilan verilir. Anonim şirketin şubeleri bulundukları yerdeki ticaret siciline tescil olunur. Fakat sicilde anonim şirketin merkez kaydına gönderme yapılır.
Anonim şirket ticaret siciline tescil edilerek tüzel kişilik kazanır. Anonim şirket tüzel kişilik kazanmadan işlem yapanlar ve taahhütte bulunanlar bunlardan dolayı şahsen ve birlikte sorumludurlar. Ancak bunların kurulacak olan anonim şirket adına yapıldığı açıkça belirtiliyorsa ve taahhüt ya da işlemler tescilden sonraki 3 ay içerisinde şirket tarafından kabul edildiyse sadece şirket sorumlu hale gelir.
Anonim şirketin tescil edilmesinden itibaren 2 yıl içerisinde bir işletme ya da eşya, anonim şirket sermayesinin 1/10’unu aşan bi miktarla devralınıyor ya da kiralanıyorsa genel kurulun onaylaması ve ticaret siciline tescil edilmesi gerekir. Aksi takdirde bu şartlar altında devralma ve kiralama sözleşmeleri geçersizdir. Genel kurulun karar vermesinden önce yönetim kurulu Asliye Ticaret Mahkemesi’ne başvurarak devralınacak ya da kiralanılacak şeye değer biçmesi için bilirkişi atanmasını talep eder. Bilirkişinin biçtiği değer resmi niteliktedir. Devralma ya da kiralama sözleşmesi genel kurulun onayı ile tescil ve ilan olunur.
Anonim şirketlerde temel ilkelerin uygulanması işletmenin sağlıklı şekilde ilerlemesi için oldukça önemlidir. Anonim şirketlerde iki temel ilke bulunur.