Asliye Hukuk Mahkemesi Görev ve Yetkileri kanunda ayrıntılı olarak belirlenmiş olup hukuk muhakemeleri kanunu mahkemelerin görev ve yetkileri kapsamında değerlendirilmiştir.
Hukuk Muhakemeleri Kanunu özel hukuk uyuşmazlıklarına bakacak olan mahkemeleri düzenler. Kanuna göre asliye hukuk mahkemesi asıl görevli mahkemedir. Kanunda özel hukuk davalarına bakan mahkemeler üçe ayrılmıştır; asliye hukuk mahkemesi, sulh hukuk mahkemesi ve özel mahkemeler. Sulh hukuk mahkemesi ve özel mahkemelerin görevli olduğu davalar dışında tüm davalar asliye hukuk mahkemesinde görülür. Yani kanunda özellikle sulh hukuk mahkemesinde ve özel mahkemelerde görüleceği belirtilmemiş olan davaların tamamı asliye hukuk mahkemesinin görev alanındadır.
Asliye hukuk mahkemeleri her adliyede bulunur. Çünkü her adliyede asliye hukuk mahkemesi kurulması zorunludur. Asliye hukuk mahkemeleri tek hakimlidir.
Asliye hukuk mahkemesinin görevleri Hukuk Muhakemeleri Kanununda belirlenmiştir. Kanuna göre dava konusunu değer ve miktarına bakılmaksızın;
asliye hukuk mahkemesi görevlidir. Yani kanunda sulh hukuk mahkemesinin veya özel mahkemelerin görev alanında olduğu açıkça belirtilmeyen tüm davalar asliye hukuk mahkemesinde görülür. Görevli mahkemenin doğru tespit edilmesi davanın sağlıklı ve hızlı bir şekilde ilerlemesi için büyük önem taşır. Bu nedenle dava açmadan önce avukata danışarak görevli mahkemenin doğru tespit edilmesi tavsiye edilir.
Bazen özel hukuk uyuşmazlıklarında birlikte davalar açılır ve bu davaların konularının bir kısmı asliye hukuk mahkemesinin görev alanındayken bir kısmı özel mahkemelerin görev alanında kalır. Böyle durumlarda davaya tamamen bakmaya görevli olan mahkeme özel mahkeme olur.
Yetki, davanın nerede açılabileceğini belirtir. Yetkili asliye hukuk mahkemeleri, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda belirlenmiştir. Kanunda asliye hukuk mahkemelerinde açılacak davalarda genel yetkili asliye hukuk mahkemesi davalının davanın açıldığı tarihteki yerleşim yerinde bulunan asliye hukuk mahkemesidir. Yani özel olarak yetki kuralı belirlenmeyen asliye hukuk mahkemesinde görülecek davalarda yetkili asliye hukuk mahkemesi genel yetkili mahkemedir. Ayrıca kesin yetki kuralı belirlenmediyse belirtilen yetkili asliye hukuk mahkemelerinin yanında genel yetkili asliye hukuk mahkemesinde de dava açılabilir. Eğer bir dava türü için kesin yetki kuralı bulunuyorsa o dava yalnızca belirtilen kesin yetkili asliye hukuk mahkemesinde görülebilir.
Asliye hukuk mahkemesi malvarlığı ve şahıs varlığına ilişkin davalara bakar. Özellikle saymak gerekirse asliye hukuk mahkemesinin baktığı dava çeşitlerinden bazıları şunlardır;
Asliye hukuk mahkemesinde dava dava dilekçesi ile açılır. Asliye hukuk mahkemesinde görülen davalarda dilekçelerin karşılıklı verilmesi, ön inceleme, tahkikat ve sözlü yargılama aşamalarından sonra hüküm verilir. Dava dilekçesinin düzgün şekilde hazırlanması davanın reddedilmemesi ve düzgün şekilde ilerlemesi için önemlidir. Bu nedenle asliye hukuk mahkemesinde dava açmak için bir hukuk bürosuna başvurulması tavsiye edilir. Asliye hukuk mahkemesinde dava açmak için verilecek olan dava dilekçesinde şunlar yer almalıdır;
Asliye hukuk mahkemesinde verilen kararın eksik ya da yanlış olduğu düşünülüyorsa kanun yollarına gidilerek itiraz edilebilir. Bu sayede yanlış kararlar nedeniyle insanların mağdur olması engellenmek istenmiştir. Kanun yolu ile asliye hukuk mahkemesinde verilen hatalı kararların bozulabilmesi ve düzeltilebilmesi amaçlanmıştır. Kanun yoluna başvurmak bazı etkiler ortaya çıkarır. Bunlardan birincisi kanun yoluna başvuru ile asliye hukuk mahkemesi kararının kesinleşmesinin önlenmesidir. Bir diğer etkisi ise asliye hukuk mahkemesi kararının bir üst mahkeme tarafından incelenebilme olanağını vermesidir. Asliye hukuk mahkemesi kararına itiraz etmek için gidilebilecek kanun yolları ikiye ayrılır; olağan kanun yolları ve olağanüstü kanun yolları. Olağan kanun yolları istinaf ve temyizdir. Olağanüstü kanun yolu ise yargılamanın yenilenmesidir.
Asliye hukuk mahkemesinin kararının hatalı ya da eksik olduğu düşünülüyorsa ilk gidilecek kanun yolu istinaftır. Nihai kararlar, ihtiyati tedbir ve ihtiyati haciz ile ilgili kararlar için istinafa başvurulabilir. Fakat asliye hukuk mahkemesinin vereceği ara kararlar için istinafa başvurulamaz. Malvarlığıyla ilgili davalarda istinafa gidebilmek için dava konusunun 2018 yılı itibari ile 3.560 TL’den fazla olması gerekir.
İstinaf için verilecek dilekçede neden istinafa başvurulduğu açıkça yazılmalıdır. İstinaf incelemesinde dilekçede yazılmayan sebepler gözönünde tutulamaz. Asliye hukuk mahkemesinin kararına karşı istinafa başvurmak için başvuracak tarafın bunda bir menfaati olması gerekmektedir. İstinaf yoluna başvuru kararı veren asliye hukuk mahkemesinin bulunduğu yerdeki bölge adliye mahkemesine yapılır.
İlamın, yani kararın yer aldığı belgenin, taraflara tebliğ edilmesinden itibaren 2 hafta içerisinde istinafa başvurulmalıdır. Başvuru dilekçesinin karşı tarafa tebliğinden itibaren 2 hafta içinde ise cevap dilekçesi verilmelidir.
İstinaf başvurusu haklı bulunursa üç çeşit karar verilebilir;
Temyiz, istinaf kararlarına, yani bölge adliye mahkemesi kararlarına karşı başvurulan bir yoldur. Temyiz yolunda yalnızca bölge adliye mahkemesinin verdiği kararın hukuka uygunluk denetimi yapılır, yeni bir inceleme yapılarak yeni bir karar verilmez. Dava konusunun değeri 2018 yılı itibari ile 47.530 lirayı geçmiyorsa temyize başvurulamaz.
Bölge adliye mahkemesinin verilen kararın tebliğinden itibaren 2 hafta içerisinde temyiz yoluna başvurulmalıdır. Başvuru dilekçesinin karşı tarafa tebliğinden itibaren 2 hafta içinde ise cevap dilekçesi verilmelidir. Temyiz yolu teknik bilgiler gerektiren bir konudur. Bu nedenle bir avukat aracılığıyla yürütülmesi daha doğru olacaktırç
Temyiz incelemesi sonucunda şu kararlar verilebilir;