İngiliz psikiyatrist Lorna Wing tarafından 1980’lerde bir konsept olarak geliştirilen ve dünyaya tanıtılan Asperger sendromu, adını 1944 senesinde Avusturyalı çocuk doktoru Hans Asperger’in yaptığı bir çalışmadan adını alıyor (problemli geçmişine dair yeni kanıtlar son dönemlerde ortaya çıktı ve büyük tartışmalara sebep oldu).
Asperger sendromuna sahip olan insanlar dünyayı diğer insanlardan daha farklı görür, duyar ve hissederler. Eğer Asperger sendromunuz varsa bu yaşam boyu sürer ancak tedavi edilecek bir hastalık veya rahatsızlık değildir. Pek çok insan Asperger sendromunu kimliklerinin temel bir parçası olarak görür.
Otizm bir spektrum bozukluğudur. Tüm otizmli bireyler belli zorlukları paylaşırlar ancak otizmli olmak onları farklı şekillerde etkiler. Asperger sendromuna sahip olan bazı insanlarda ruh sağlığı problemleri ve başka rahatsızlıklar da bulunabilir ve bu da insanların farklı düzeyde ve tipte desteğe ihtiyaç duyabilecekleri anlamına gelir.
Asperger sendromuna sahip olan insanlar zekâ bakımından ortalama veya ortalama üstü düzeye sahiptirler. Otizmli insanların pek çoğunun sahip olduğu öğrenme zorluklarına sahip değildirler ancak bazı öğrenme zorlukları yaşayabilirler. Konuşma konusunda daha az sorun yaşarlar ancak dili anlama ve işleme konusunda yine de zorluklar yaşayabilirler.
Doğru destek ile kendi istedikleri hayatı yaşamaları sağlanabilir.
Asperger Sendromu Ne Kadar Yaygın?
Asperger sendromu da dahil olmak üzere otizm insanların düşündüğünden çok daha yaygın. Sadece İngiltere’de 700.000 otizmli insan var ve bu 100 kişiden 1 tanesi ediyor. Asperger sendromu tüm kültür ve uluslarda, dini ve sosyal topluluklarda bulunuyor ancak erkekleri kadınlardan daha fazla etkiliyor gibi görünüyor.
Asperger Sendromuna Sahip İnsanlar Dünyayı Nasıl Görürler?
Asperger sendromuna sahip bazı insanlar dünyanın onları zorladığını ve bunun onlarda ciddi bir anksiyete yaratabildiğini söylüyorlar.
Özellikle başka insanları anlama ve onlarla bağ kurma, günlük aile yaşamında, okulda, işte ve sosyal hayatta görev alma gibi şeyler biraz daha zor olabilirler. Diğer insanların içgüdüsel olarak birbirleriyle nasıl iletişim kurup etkileşime gireceklerini bildikleri görülüyor ancak yine de Asperger sendromuna sahip insanlarla etkileşime girerken zorlanabilirler. Asperger sendromuna sahip olan insanlar neden farklı olduklarını merak edebilirler ve sosyal farklılıklarının insanların onları anlamaması anlamına geldiğini hissedebilirler.
Otizmli insanlar, aspergerli olanlar da dahil olmak üzere, engelli gibi görünmezler. Otizmli çocukların ebeveynlerinin bazıları diğer insanların çocuklarının garip olduklarını düşündüklerini söylerler ancak yetişkinler onların yanlış anlaşıldıklarını düşünürler.
Teşhis
Teşhis bozukluğun resmi olarak tanımlanmasıdır ve genelde bir dil ve konuşma terapisti, çocuk doktoru veya psikologun ortaklaşa görüşleri ile elde edilir. Asperger sendromu kişiden kişiye değişim gösterebildiği için teşhis koymak zor olabilir. Çocuklarda genelde otizmden daha geç tanı alır ve bazen yetişkinliğe kadar teşhisi mümkün olmayabilir.
Teşhisin Faydaları
Bazı insanlar resmi tanıyı anlamsız bir etiket olarak görürler ancak doğru zamanda doğru tanıyı almak şu sebeplerden dolayı faydalı olabilir:
Asperger Tanısı Nasıl Konur?
Asperger sendromunun özellikleri kişiden kişiye değişebilir ancak bir tanının konması için kişide genelde sosyal iletişim ve etkileşimde devamlı zorluklar olması, sınırlı ve tekrar eden davranış düzenlerinin, aktivitelerin ve ilgilerin erken çocukluk döneminden beri olması aranır ve bunların günlük yaşam işlevlerini zorlaştırması veya sınırlandırması beklenir.
Sosyal İletişim ve Etkileşimde Devamlı Zorluklar
Sosyal İletişim
Asperger sendromlu olanlar da dahil olmak üzere otizmli insanlar hem sözlü hem de hareketler ve ses tonu gibi sözlü olmayan dili anlamakta zorluk yaşarlar. Pek çoğunun dile dair düz bir anlayışları vardır ve insanların her zaman sadece söyledikleri şeyi ifade ettiklerini düşünürler. Şunları kullanıp anlamakta zorlanabilirler:
Asperger sendromuna sahip insan insanlarda genelde iyi dil yetenekleri vardır ancak yine de sohbetler sırasında başka insanların beklentilerini anlamayı zor bulabilirler ve bazen karşıdaki insanın söylediklerini tekrar edebilir veya sadece kendi ilgi alanlarından bahsedebilirler.
Bu kişilerin onlara söylenenleri işleyebilmeleri için açık şekilde ve düzenli olarak konuşmak önemlidir.
Sosyal Etkileşim
Asperger sendromuna sahip olan insanlar başka insanları okumakta ve kendi duygularını ifade etmekte zorluk yaşarlar. Bu onların sosyal dünyada yollarını bulmalarını çok zor hale getirir. Şunları yaşayabilirler:
Arkadaşlıklar oluşturmayı zorlu bulabilirler. Bazıları başka insanlarla etkileşime girmek veya arkadaşlıklar edinmek isteyebilir ancak bunu nasıl yapacaklarını bilemeyebilirler.
Sınırlı veya Tekrar Eden Davranış, Aktivite ve İlgi Alanları
Tekrar Eden Davranış ve Rutinler
Asperger sendromuna sahip olanlar için dünya çok tahmin edilemez ve kafa karıştırıcı olabilir çünkü her gün ne olacağını bildikleri bir günlük rutini takip etmeyi severler. Ayrıca okul ve işe daima aynı şekilde seyahat etmeyi isteyebilir ve her gün aynı kahvaltıyı yapmak isteyebilirler.
Kuralların kullanımı da önemli olabilir. Bir şeyin bir defa doğru şekilde nasıl yapılacağı öğretildikten sonra başka birisinin farklı bir yaklaşım ile o işi yapması zorlu olabilir. Değişim fikrinden rahatsız olabilirler ancak önceden hazırlanırlarsa değişimi kaldırabilirler.
Çok Odaklı İlgi Alanları
Asperger sendromuna sahip olan pek çok insanın çok yoğun ve hayli odaklı ilgi alanları vardır ve bu genç yaşlardan itibaren ortaya çıkar. Bunlar yaşam boyunca değişebilir veya sabit kalabilirler ve sanattan müziğe, trenlerden bilgisayarlara kadar her şey olabilir. Bu ilgi bazen sıra dışı olabilir. Çöp toplamayı sevenler bile olabilir. Biraz cesaretlendirme ile bu kişi geri dönüşüm ve çevre konusunda ilgi kazanabilir.
Pek çoğu ilgisini eğitime, çalışmaya, gönüllülüğe ve diğer anlamlı şeylere dönüştürür. Asperger sendromuna sahip olan insanların sık sık ilgi alanlarını sağlık ve mutlulukları için temel olarak gördükleri rapor ediliyor.
Duyusal Hassasiyet
Asperger sendromuna sahip olan insanlar seslere, dokunmaya, tatlara, kokulara, ışığa, renklere, sıcaklığa veya ağrılara karşı aşırı veya çok az hassasiyet gösterebilirler. Örneğin diğer insanların görmezden geldikleri belli arka plan seslerini çok gürültülü ve rahatsız edici bulabilirler. Bu anksiyete ve hatta fiziksel ağrılara sebep olabilir. Işıklar ve dönen nesnelere karşı ilgileri de olabilir.
Yıllar boyunca otizm, otizm spektrum bozukluğu, otizm spektrum rahatsızlığı, klasik otizm, Kanner otizmi, yaygın gelişim bozukluğu, yüksek işlevli otizm, Asperger sendromu ve patolojik talepten kaçınma gibi pek çok farklı isim kullanıldı. Bu da farklı tanı kriterlerini ve farklı otizm profillerinin etkisini gösteriyor.
Temel tanı kriterlerinde yaşanan son değişimlerden dolayı otizm spektrum bozukluğu muhtemelen en yaygın tanı terimi olacaktır. Asperger sendromu pek çok profesyonel için hala kullanışlı bir profil olmaya devam ediyor.
Sebepleri ve Çaresi
Asperger Sendromuna Ne Sebep Olur?
Otizmin tam sebebi henüz araştırma aşamasında. Yapılan araştırmalar genetik ve çevresel faktörlerin kombinasyonunun etkili olabileceğini gösteriyor ve bu da gelişimdeki farklılıkları açıklayabilir. Bu durum kişinin kendi uydurduğu bir şey, sosyal bir durum veya onun hatası değil.
Çaresi Var mı?
Asperger sendromunun bir çaresi yok. Ancak pek çok insanın faydalı bulduğu stratejiler ve yaklaşımlar mevcut.
Hans Asperger’in Problemli Geçmişi
Asperger sendromu Hans Asperger’de adını alıyor ve 20. yüzyılda bir çocuk doktoru olarak otizmin erken araştırma aşamalarında belirgin bir kişiydi. 2018 yılında Nazi yönetimi ile olan ilişkilerine dair 8 yıllık bir çalışmada Nazilerin ötenazi programına yardımcı olduğu sonucuna varıldı.
Bu da otizmli insanlar ve onların aile bireyleri için büyük bir tartışma yarattı, özellikle de Asperger terimi ile kendini tanımlayanlar için.