At ve Türkler

Toplumsal gelişme sürecinin başlangıç aşamaları, “tabiat halinde yaşam”la ilkel Centilice (kandaş) safhaları yüz binlerce, milyonlarca yılı kapsayan bir süreçtir. Prehistorik çağların tarihinde bu dönemi, ateşin bulunması, mağaralardan çıkış, hayvanların evcilleştirilmesi başlıklarıyla hepimiz bir şekilde öğrenmişizdir.

Bu kapsamda tarih öncesinde insanlığın doğal toplumsal gelişme yatağında at ve Türklerin özel bir yeri vardır. Günümüzden 6 bin yıl önce –MÖ 4. bin yıllarında- Karadeniz’in kuzeyindeki bozkırlardan Mançurya’ya kadar olan coğrafyada –Kuzey Kafkaslar, Ural-İdil boyları, Hazar Denizi’nin kuzey yöreleri, devamında Kazakistan, Türkmenistan’dan oluşan geniş coğrafyada- Öntürk atalarımız İskit/ Sakalar’ın ataları yaşamaktadır. Bu dönemde vahşi at sürüleri buralarda evcilleştirilmektedir. Bu gelişme, göçebeliğin en üst safhası olan atlı çoban kültürüdür. Devamında İskit/ Sakalar ve Hunlar gelir ardardına.

Türkiye’deki Hungaroloji Ana Bilim Dalı’nın kurucusu, Macar Türkolog Laszlo Rasonyi (Laslu Raun diye okunur), “Tarihte Türklük” adlı kitabında tarihte atın evcilleştirilmesiyle ilgili olarak Wilhelm Koppers’ın tahlillerine atıfta bulunur. Koppers’a göre, atı ilk evcilleştirenlerin ve buna bağlı atlı çoban kültürünü yaşatanların ilk Türkler (Öntürk atalarımız İskitler ve onların ataları) olduğunu belirtmektedir. Bunun “başlı başına kedine has tarihi bir başarı olduğu” nu, bu gelişmenin, etnisitelerin ve kültürlerin gelişmesinde “özel durumlar ve önemli sonuçlar yarattığı” nı ifade eden Koppers, “ilk indogergermenler” in [Avrupa’daki Germenler (Norveçliler, İsveçliler, Hollandalılar, Danimarkalılar, Almanlar, Polonyalılar), Hindistan Arileri ve Aryan (İran) halkları], atıveatlı çobankültürünü eski Türklere borçlu olduğunu belirtir. (*1) Bu tahlili, Og’dan Oğur’a Devletin Oluşması Sürecinin Türkçedeki İzleri adlı kitabında Dr. Doğu Perinçek de yapmaktadır. “MÖ 4. bin yılda, Kuzey Kafkaslar, Ural-İdil boyları, Hazar Denizi’nin kuzeyi, bugünkü Kazakistan ve Türkmenistan’da vahşi at sürüleri evcilleştiriliyor (…) Avusturya Halkbilim

Okulu’nun seçkin bilimadamları, göçebeliğin en yüksek aşaması olan atlı çoban kültürünü ilkönce Öntürklerin geliştirdiğini saptıyorlar. Öntürklerin batıdaki komşuları olan Önhintcermenler, atlı çoban kültürünün Öntürklerden alıyorlar” (*2)

Türk dilinin en eski ve değerli sözlüklerinden Kaşgarlı Mahmud’un Divanü Lugati’t-Türk adlı eserinde, “At Türk’ün kanadıdır.” ifadesi yer almaktadır. (*3)

Türklerde 4. bin yılda başlayan ata ilgi atlı çoban kültürü zemininde Yeryüzü Hükümdarlığı ve Cihangirlik ülküsü ile devlet kuruculuğu kabiliyetini getirdi; insanlığa örnek oluşturdu.

Orta Asya’da zenginlik ve servet kaynağı at sürüleridir. Kağanlıkları kuran Türk beylerinin 10 binlerce at ve koyun sürülerinin bulunduğu anıtlarda yazılıdır. Herkesin ekonomik durumuna göre mutlaka belli miktar hayvana, dolayısıyla ata sahipti. Bu nedenle Yenisey anıtlarında “sekiz adaklık barım” denilmiştir. (*4)

At, Türkler için gıda güvenliği meselesiydi.

At, Türkler için zenginlik kaynağıydı.

At, hepsinden önemlisi de Türkler için askeri savaş aracıydı.

MÖ 4. bin yılından itibaren binlerce yıl at Türkler için hayatlarının ayrılmaz bir parçası oldu. Bu kapsamda Türkler ilk medeniyet atılımlarını at ve demirle yaptı. Bugün uçak neyse 5-6 bin yıl önce at da Türkler için aynı işlevi gördü. Binlerce kilometrekarelik bozkırlarda at sayesinde şimşek gibi geçtiler ve geniş alanların sahibi oldular. Attan Yakın Doğu’da sahil alanlarındaki çiftçi halklar Türklerden 1500-2 bin yıl sonra yararlanabildiler. Çiftçi halklarla birleşen Türkler birçok devlet kurdular.

Atın Türklerin hayatındaki yeri, Dede Korkut Hikâyelerinde, “at işler, er övünür” ve “yaya erin ümidi olmaz” atasözleriyle daha somut anlaşılmaktadır. (*5)