2018 yılında çıkan ilk bedelli askerlik kanununa (7146 sayılı kanun) göre “bedelli askerlik hükümlerinden yararlananların temel askerlik eğitimi süresince çalıştıkları iş yeri, kurum ve kuruluşlar tarafından aylıksız veya ücretsiz izinli sayılacaklarını” hükme bağlamıştır. Burada iş sözleşmesinin “kanundan kaynaklı olarak askıda kalması” ve işçinin iş görme borcunun, işverenin de ücret ödeme borcunun askıda kalması söz konusudur.
Bu anlamıyla kıdem tazminatı bozucu yenilik doğuran bir hak olduğu için ve kanunen burada işçinin ücretsiz izinde sayılacağı hüküm altına alındığı için ve bu dönemde konuya ilişkin herhangi bir Yargıtay kararı olmadığından bedelli askerlik nedeniyle kıdem tazminatına hak kazanılmayacağı yönünde ağırlıklı görüş bulunmaktaydı.
26.06.2019 tarihinde yürürlüğe giren 7179 sayılı kanunu n madde 9 da bedelli askerlik kanunu güncellemiştir. Bu düzenlemeyle temel askerlik süresi bir ay olarak belirlenmiştir. Dönemsel olarak belirlenecek askerlik bedelini peşin olarak ödeyen ve bir aylık temel askerlik hizmetini yerine getirenlerin askerlik hizmetini yerine getirmiş sayılacakları belirtilmiştir.
Bu kanunda önceki kanunu aksine “askerlik hizmetini bedelli olarak yerine getirenlerin ücretsiz izinli sayılacağına dair” düzenleme bulunmamaktadır. Bu haliyle önceki kanunun aksine “işçinin kıdem tazminatına hak kazanacağı” görüşünün ağırlık kazanmasına yol açmıştır.
1475 sayılı eski iş kanunu nun halen yürürlükte olan 14. Madde’ sine göre işçinin iş sözleşmesinin “muvazzaf askerlik” hizmeti dolayısıyla feshedilmesi halinde, işçiye kıdem tazminatı ödenmesi gerekmektedir. Burada dikkat edilecek husus işçinin askerlik nedeniyle işten ayrılıp ayrılmadığıdır. Bedelli askerlik uygulamasında, işçi 1 gün bile olsa askere alınıyorsa kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Bunun dışındaki fiilen askerlik hizmeti yapmayan işçiler kıdem tazminatına hak kazanamayacaktır.
Ayrıca Ankara BAM.30. H.D nin vermiş olduğu 18.11.2020 gün ve 2020/2412 E, 2020/664 K sayılı kararında bedelli askerli nedeniyle fesih halinde dahi kıdem tazminatı ödenmesi gerektiği yönünde karar vermiştir.
Muvazzaf askerlik ödevi dışında silahaltına alınanlar için 4857 sayılı iş kanunun “Askerlik ve Kanundan Doğan Çalışma” başlıklı 31 inci maddesinde düzenlenmiştir.
7146 sayılı Kanun ile bedelli askerlikle ilgili düzenlemeler 3 Ağustos 2018 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.
Kanun’un en önemli düzenlemelerinden birisi de; 1111 sayılı Kanun ’un geçici 55. Maddesinde yer alan “Bu madde hükümlerinden yararlananlar temel askerlik eğitimi süresince çalıştıkları işyeri, kurum ve kuruluşlar tarafından aylıksız veya ücretsiz izinli sayılırlar.” hükmüdür.
Belirtilen madde, iş sözleşmesinin bedelli askerlik süresince askıda kalmasını öngörüyor. Dolayısıyla, bedelli askerliğe başvuranların 21 günlük temel eğitim süresinde işyerleri tarafından işten çıkış işlemi yapılmayacak, hizmet akdi askıda kalacak, SGK aylık prim ve hizmet belgelerinde ücretsiz izinli gösterilecekler. Böylece 21 günlük askerlik sonrasında çalışanların işsiz kalma riski olmayacak.
Dolayısıyla, bu düzenleme esasen işçilerin iş güvencesini sağlamak, asker dönüşü tekrar görevine devam edebilmesini temin etmek amacıyla yapılmış bir düzenlemedir.
Ancak, iş sözleşmesinin askıda kalması yani bedelli askerlik dolayısıyla 21 günlük temel eğitim süresinde işçilerin ücretsiz izinli sayılacak olmasından dolayı, kıdem tazminatı hak edip etmeyecekleri tartışma konusu haline gelmiştir.
1475 sayılı eski İş Kanunu’ nun yürürlükte olan ve işçinin kıdem tazminatını hakkını düzenleyen 14. maddesinin 3. bendi iş sözleşmesinin, “muvazzaf askerlik hizmeti” dolayısıyla son bulması halinde işçiye kıdem tazminatı ödeneceğini düzenlemektedir.
Yani, muvazzaf askerlik hizmetini yerine getirmek için işten ayrılacak işçinin en az 1 yıl çalışmış olmak kaydıyla kıdem tazminatı hakkı söz konusudur.
Mevcuttaki bedelli askerlik ise, 21 günlük temel askeri eğitimi içeren bir düzenlemedir ve bu hizmetin yerine getirildiği süre boyunca çalıştıkları işyerlerinde ücretsiz izinli sayılırlar.
Dolayısıyla, bedelli askerlikten yararlanmak için 21 günlük temel askeri eğitime giden işçinin kıdem tazminatı hak etmesi söz konusu değildir. Bedelli askerlik nedeniyle işten ayrılan işçi istifa etmiş sayılacaktır. Muvazzaf askerlik hizmetinde olduğu gibi iş akdini fesih ve kıdem tazminatı hakkı olmayacaktır.
Aynı şekilde, işverenin de iş sözleşmesini işçinin bedelli askerlik hizmeti nedeniyle haklı veya geçerli nedenle feshetmesi mümkün değildir.
Kıdem süresi, yıllık izin gibi haklar 21 günlük temel askeri eğitim süresinde işlemeyecektir. Dolayısıyla, işçinin yıllık izin süresi hesaplanırken ücretsiz izinde olduğu süreler kıdem süresi hesabına katılmayacaktır.
Zorunlu yani muvazzaf askerlik nedeniyle işten ayrılan işçinin kıdem tazminatı ödenmek zorundadır. Aksi bir durumda kıdem tazminatı alacağının tahsili amacıyla işçi yasal yollara başvurulabilecektir. Bu durumda işçinin ihbar tazminatına ve işsizlik maaşına hak kazanmaz.
Zorunlu askerlik görevini tamamladıktan sonra yeniden eski işine başlamak isteyen işçinin işverene askerden geri döndükten sonra 2 ay içerisinde yazılı başvuru yapması gerekir. Yazılı başvurunun ardından işçi işe başlatılmazsa 3 aylık ücreti kadar tazminat ödenmesi gerekir. İşveren ödeme yapmaz ise yasal yollara başvurulabilir.
03.08.2018 tarihinde yapılan bedelli askerlik düzenlemesinin de yer aldığı Askerlik Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 663 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname’de (KHK) Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun uyarınca bedelli askerlik temel eğitimi esnasında işçilerin ücretsiz izinli olacakları yönünde bir düzenleme yapılmıştı.
Ancak Asker Alma Kanunu’nda yapılan düzenlemeler ve değişiklikler ile bedelli askerlik kalıcı oldu. KHK ile getirilen bedelli askerlik düzenlemesinde bedelli askerlik nedeniyle işten ayrılan işçinin 21 gün süresince ücretsiz izinde olacağı düzenlenmişken kanun değişikliği ile 1 ay olan temel eğitim süresinin tamamlanmasını ön gören bedelli askerlik süresine ilişkin ücretsiz izinle ilgili bir belirleme yapılmamıştır. Bu durumda süresi 28 gün olarak belirlenen bedelli askerlik için işten ayrılan kişi muvazzaf askerlik görevini ifa etmiş sayılacağından işten bu nedenle ayrılması halinde 1 yıllık hizmet süresini doldurmuşsa kıdem tazminatına hak kazanacaktır.
Bu yönde verilen Bölge Adliye Mahkemesi kararları ile de bedelli askerlik nedeniyle işten ayrılan işçilerin de kıdem tazminatına hak kazanacağı hususu uygulamada da kesinlik kazanmıştır. Bedelli askerlik nedeniyle işten ayrılan işçi de yine zorunlu askerlik nedeniyle ayrılma durumu gibi ihbar tazminatına hak kazanmaz. Ayrıca işsizlik maaşı için başvuru yapması halinde de askerlikte geçen süre zarfında işsizlik maaşı alamasa da askerlik dönüşü iş bulamaması halinde işsizlik maaşı almak için İşkur’a başvuru yapabilir. Buna karşılık kıdem tazminatının ödenmesi gerekecektir.
Bu konu hakkında benzer makaleelr için tıklayın