Hepimizin inişli çıkışlı anları olur ancak bipolar bozuklukta (eskiden manik depresyon veya manik depresif bozukluk olarak bilinirdi) bu iniş ve çıkışlar çok daha sert olurlar. Bipolar bozukluk ruh halinde, enerjide, düşünmede ve davranışlarda ciddi değişimlere sebep olur ve maninin aşırıya kaçan yüksek halinden depresyonun bitik haline kadar geniş bir aralığa sahiptir. Sadece iyi veya kötü hissetmek değildir ve bipolar bozukluğun döngüleri günler, haftalar ve aylar sürebilir. Sıradan ruh hali dalgalanmalarının aksine bipolar bozukluktaki ruh hali değişimleri o kadar yoğundur ki, iş ve okul performansını bozabilir, ilişkilere zarar verir, günlük yaşama katılabilme yeteneğini yok eder.
Manik nöbet sırasında dürtüsel olarak işinizden istifa edebilir, kredi kartınızdan aşırı harcamalar yapabilir, iki saat uyuduktan sonra dinlenmiş hissedebilirsiniz. Depresif nöbette ise yataktan çıkamayacak kadar yorgun olabilir, kendinize kızabilir, işsizlik ve borçlarınız nedeniyle umutsuz hissedebilirsiniz.
Bipolar bozukluğun sebepleri henüz tam olarak bilinmiyor ancak sık sık kalıtım yoluyla aktarıldığı görülüyor. İlk manik veya depresif nöbet genelde ergenlik yıllarının veya erken dönem erişkinliğin başlarında ortaya çıkıyor. Belirtiler belli belirsiz ve kafa karıştırıcı olabiliyorlar ve bipolar bozukluğa sahip olan pek çok kişi bunu gözden kaçırabiliyor ve uzmanlar da yanlış tanı koyabiliyorlar. Bu da gereksiz yere çile çekmeye sebep oluyor. Bipolar bozukluk tedavi olmaksızın daha kötüye gitme eğilimindedir ve bu nedenle belirtilerin nasıl olduklarını öğrenmek önemli. Problemi tanımak daha iyi hissetmenin ve hayatı tekrar yoluna sokmanın ilk adımı.
Bipolar Bozukluk Hakkında Efsaneler ve Gerçekler
Efsane: Bipolar bozukluğa sahip olan insanlar daha iyi ve normal bir yaşam süremezler.
Gerçek: Bipolar bozukluğa sahip olan pek çok insan başarılı bir kariyere, mutlu aile yaşantısına ve tatmin edici ilişkilere sahip. Bipolar bozukluk ile yaşamak zorlayıcı ancak tedavi, sağlıklı başa çıkma yetenekleri ve sıkı bir destek ssitemi ile belirtilerinizi yönetirken yaşamınızı tamamen yaşayabilirsiniz.
Efsane: Bipolar bozukluk sahibi insanlar mani ve depresyon arasında gidip gelirler.
Gerçek: Bazı insanlar aşırı mani ve depresyon nöbetleri arasında gidip gelirler ancak çoğu manik durumdan çok depresif durumdadır. Mani o kadar hafif olabilir ki fark edilmeyebilir. Bipolar bozukluk sahibi insanlar belirti göstermeden uzun süre durabilirler.
Efsane: Bipolar bozukluk sadece ruh halini etkiler.
Gerçek: Bipolar bozukluk enerji düzeyinizi, yargılarınızı, hafızanızı, konsantrasyonunuzu, iştahı, uyku düzenini, cinsel isteği ve öz saygıyı da etkiler. Ek olarak, bipolar bozukluğun anksiyete, madde kullanımı ve diyabet, kalp hastalıkları, migren ve yüksek tansiyon gibi sağlık problemleriyle de bağlantısı var.
Efsane: İlaç almanın yanında bipolar bozukluğu kontrol etmek için yapılabilecek hiç bir şey yok.
Gerçek: İlaçlar bipolar bozukluk tedavisinin temelinde olsalar da terapiler ve kendine yardımcı olma taktikleri de önemli rol oynarlar. Düzenli egzersiz, yeterli uyku, doğru yeme, ruh halini gözlemleme, stresi minimumda tutma ve çevrenizi destekleyici insanlarla çevirme gibi yöntemler belirtileri kontrol altında tutmaya yardımcı olurlar.
Bipolar Bozukluğun İşaret ve Belirtileri
Bipolar bozukluk farklı insanlarda farklı görünebilir. Belirtilerin düzeni, ağırlığı ve frekansı çok farklı olabilir. Bazı insanlar maniye veya depresyona daha meyilli olurlar, bazıları ise iki nöbet türü arasında gidip gelir. Bazılarında ruh hali bozuklukları düzenli olur, bazılarında ise yaşam boyu sadece bir kaç defa ortaya çıkar.
Bipolar bozuklukta dört farklı ruh hali nöbeti var: mani, hipomani, depresyon ve karışık nöbet. Her bipolar bozukluk ruh hali nöbetinin kendine has belirtileri var.
Mani Belirtileri
Bipolar bozukluğun mani aşamasında artan enerji, yaratıcılık ve coşku hisleri yaşamak mümkün. Manik nöbet geçiriyorsanız, çok hızlı konuşabilir, çok az uyuyabilir ve hiperaktif olabilirsiniz. Ayrıca çok güçlü, yenilmez ve büyük olduğunuzu düşünebilirsiniz.
Mani ilk başta iyi hissettirse de, kontrolden çıkma eğilimi vardır. Manik nöbet sırasında dikkatsizce davranabilirsiniz. Birikimleri kumarda kaybedebilir, uygunsuz cinsel ilişkilere girebilir, aptalca iş yatırımları yapabilirsiniz. Ayrıca kızgın, sinirli ve agresif olabilir, kavga edebilir, planlarınıza uymayan insanlara bağırabilir ve davranışlarınızı eleştiren insanları suçlayabilirsiniz. Bazıları sanrılar da görür ve sesler duymaya başlarlar.
Maninin yaygın belirti ve işaretleri şöyle:
Hipomani Belirtileri
Hipomani maninin daha az yoğun formudur. Hipomani durumunda coşkulu, enerjik ve üretken hissedersiniz ancak gerçeklik ile bağınız günlük yaşamı idare edemeyecek kadar kopmaz. Başkaları için iyi bir ruh halindesiniz gibi görünebilir. Ancak hipomani ilişkilerinize, kariyerinize ve namınıza zarar verecek kötü kararlar ile sonuçlanabilir. Buna ek olarak sonrasında genelde tam bir mani veya majör depresyon ortaya çıkar.
Bipolar Depresyon Belirtileri
Geçmişte bipolar depresyon normal depresyona benzetiliyordu ancak artan miktarda araştırmalar, ikisi arasında ciddi farklar olduğunu gösteriyorlar, özellikle de tedavi konusunda. Bipolar depresyona sahip olan pek çok insana antidepresanlar ile yardımcı olunmuyor. Hatta antidepresanlar bipolar bozukluğu daha kötü hale getirme riskine sahipler ve bu da mani ile hipomaniyi tetikleyebilir, ruh halinde hızlı değişimlere sebep olabilir ve diğer ruh hali düzenleyici ilaçların etkilerini bozabilir.
Pek çok benzerliğe karşın bipolar depresyon ile sıradan depresyonun belirtilerinde farklılıklar var. Örneğin bipolar depresyonda sinirlilik, suçluluk, beklenmedik ruh hali değişimleri ve huzursuzluk hissi daha fazla olabilir. Bipolar depresyonda yavaş hareket edip konuşabilir, çok uyuyabilir, kilo alabilirsiniz. Buna ek olarak psikotik depresyon geliştirme riskiniz daha fazladır. Bu nedeenle gerçeklik ile bağlantınızı kaybedebilirsiniz ve iş ve sosyal işlevlerinizde büyük problemler yaşayabilirsiniz.
Bipolar depresyonun yaygın belirtileri şöyle:
Karma Nöbet Değişimleri
Bipolar bozukluğun karma nöbetinde hem mani ya hipomani hem de depresyon belirtileri ortaya çıkar. Ajitasyon, sinirlilik, anksiyete, uykusuzluk, dikkat dağınıklığı ve hızlı düşünceler ile kendini gösteren bir depresyon nöbeti gibidir. Yüksek enerji ve kötü ruh hali özellikle intihar riskini arttırır.
Hızlı Döngü Nedir?
Bipolar bozukluğa sahip olan bazı insanlarda hızlı döngü vardır ve bu kişiler 12 saatlik periyotlarla dört veya daha fazla mani veya depresyon nöbeti geçirebilirler. Ruh hali değişimleri çok hızlı şekilde olurlar ve günler hatta saatler içerisinde rastgele gelip gidebilirler. Bu size kontrol dışı hissettirebilir ve genelde bipolar bozukluk belirtileri doğru şekilde tedavi edilmezlerse ortaya çıkar.
Bipolar Bozukluğun Farklı Yüzleri
Bipolar I Bozukluk (mani veya karma nöbet) – Bu hastalığın klasik manik depresif formudur ve en az bir manik veya karma nöbet ile karakterize edilir. Genelde – ancak her zaman değil – Bipolar I Bozuklukta en az bir depresyon nöbeti de olur.
Bipolar II Bozukluk (hipomani ve depresyon) – Bipolar II bozuklukta tam kapsamlı bir manik nöbet gelmez ancak bunun yerine hipomani nöbetleri ve ağır depresyon olur.
Siklotimi (hipomani ve yumuşak depresyon) – Siklotimi bipolar bozukluğun daha yumuşak bir formudur ve döngüsel ruh hali dalgalanmaları olur. Ancak belirtileri tam bir mani veya depresyondan daha hafiftir.
Bipolar Bozukluk Tedavileri
Eğer kendinizde veya bir başkasında bipolar bozukluk belirtilerini tespit ederseniz, yardım almakta gecikmeyin. Problemi gözardı etmek onu ortadan kaldırmaz ve hatta daha kötü hale getireceği kesindir. Tedavi edilmemiş bipolar bozukluk ile yaşamak kariyerinizden ilişkilerinize ve sağlığınıza kadar pek çok probleme yol açabilir. Ancak bipolar bozukluk yüksek oranda tedavi edilebilirdir ve bu nedenle problemin teşhis edilmesi ve tedaviye erkenden başlanması bu komplikasyonların önlenmesine yardımcı olabilir.
Eğer manik olduğunuzda hissettikleriniz nedeniyle tedavi almaya çekiniyorsanız, enerji ve coşkunun bir bedelinin olduğunu unutmayın. Mani ve hipomani genelde yıkıcı hale gelir, size ve çevrenizdeki insanlara zarar verir.
Tedavinin Temelleri
Bipolar bozukluk uzun vadeli tedavi gerektirir. Bipolar bozukluk kronik, tekrar eden bir hastalık olduğu için daha iyi hissetseniz bile tedaviye devam etmek önemli. Bipolar bozukluğa sahip oaln pek çok insanın yeni nöbetleri engellemek ve belirtileri ortadan kaldırmak için ilaçlara ihtiyacı olur.
Tedavi ilaçtan fazlasını gerektirir. İlaçlar genelde belirtileri kontrol etme konusunda yeterli değillerdir. En etkili tedavi stratejileri arasında ilaçlar, terapi, yaşam tarzı değişimleri ve sosyal destek bulunuyor.
Deneyimli bir psikiyatr ile çalışmak en iyisi. Bipolar bozukluk genelde karmaşık bir durumdur. Teşhis zorlu olabilir ve tedavi de zorlayıcıdır. Güvenlik sebeplerinden dolayı ilaçlar sıkı takip edilmeliler. Bipolar bozukluk tedavisinde deneyimli bir psikiyatr bu problemleri ortadan kaldırabilir.
Bipolar Bozuklukta Kendinize Yardım Etme
Eğitim alın. Bipolar bozukluk hakkında edinebildiğiniz kadar bilgi edinin. Ne kadar çok bilirseniz, kendi tedavinize o kadar yardımcı olacaksınız.
Hareket edin. Sporun ruh hali üzerinde faydalı etkileri vardır ve bipolar bozukluk nöbetlerini azaltabilir. Koşma, yürüme, yüzme, dans gibi aerobik egzersizler beyin ve sinir sisteminiz için çok faydalı olabilirler.
Stresi kontrol altında tutun. Yüksek stresli durumlardan kaçının, sağlıklı bir iş yaşam dengesi kurun ve meditasyon, yoga ve derin nefes gibi rahatlama tekniklerini deneyin.
Destek alın. Yardım ve cesaret almak için insanların olması önemli. Bir destek grubuna katılın veya güvendiğiniz bir arkadaşınızla konuşun. Başkalarına ulaşmak bir zayıflık belirtisi değildir ve başkalarına bir ağırlık olduğunuz anlamına gelmez. Hatta çoğu arkadaşınız onlara güvendiğiniz için gurur duyar ve bu da ilişkinizi güçlendirir.
Aile ve arkadaşlarınızla bağlantıda kalın. Hiç bir şey sinir sisteminiz için sizi dinleyecek insanların desteğini almaktan daha iyi değildir.
Sağlıklı tercihler yapın. Sağlıklı uyku ve yeme alışkanlıkları ruh halinizi düzenleyebilir. Düzenli bir uyku uyumak özellikle önemli.
Ruh halinizi gözlemleyin. Belirtilerinizi takip edin ve ruh haliniz kontrolden çıkmaya başladığı zaman bunu fark edin. Böylece problemi başlamadan durdurabilirsiniz.
Bipolar Bozukluk ve İntihar
Bipolar bozukluğun depresif fazı genelde çok ağırdır ve intihar büyük bir risk faktörüdür. Hatta bipolar bozukluğa sahip olan insanların intihara teşebbüs etme ihtimalleri normal depresyonda olanlara göre daha fazladır. Bunun yanında intihar teşebbüsleri daha tehlikeli olabilir.
İntihar riski bipolar bozukluğa sahip olup sık sık depresif nöbetler, karma nöbetler geçirenler, alkol ve madde kullananlar, ailede intihar geçmişi olanlar veya hastalığın ilk dönemlerinde olanlar için daha fazla.
İntihar uyarı işaretleri arasında şunlar olabilir:
Sebepleri ve Tetikleyicileri
Bipolar bozukluğun tek bir sebebi yoktur. Bazı insanların genetik olarak bipolar bozukluğa yatkın oldukları görülüyor ancak kalıtımsal olarak alan herkeste hastalık ortaya çıkmıyor ve bu da genlerin tek faktör olmadığını gösteriyor. Bazı beyin görüntüleme çalışmalarında bipolar bozukluğa sahip olan insanların beyinlerinde fiziksel değişimler görülüyor. Diğer araştırmalar ise nörotransmiter dengesizlikleri, anormal tiroid fonksiyonları, sirkadiyen ritimdeki bozukluklar ve yüksek düzeyde stres hormonu arasında bağlantı gösteriyorlar.
Dış çevre ve psikolojik faktörlerin de bipolar bozukluk gelişiminde etkili olabildiklerine inanılıyor. Bu dış faktörlere tetikleyiciler deniliyor. Tetikleyiciler mani veya depresyon nöbetlerini tetikleyebiliyor ve varolan belirtileri daha kötü hale getirebiliyorlar. Ancak pek çok bipolar bozukluk nöbeti belli bir tetikleyici olmadan ortaya çıkıyor.
Stres – Stresli olaylar genetik olarak bipolar bozukluğa yatkınlığı olanlarda tetikleyici olabilirler. Bu olaylar genelde iyi veya kötü kesin ve ani değişimler olma eğilimindedirler. Örneğin evlenmek, üniversiteye gitmek, sevilen birisini kaybetmek, kovulmak ve taşınmak gibi.
Madde kullanımı – Madde kullanımı bipolar bozukluğa sebep olmasa da, nöbeti getirebilir ve hastalığı daha kötü edebilir. Kokain, ekstazi ve amfetaminler gibi uyuşturucular maniyi tetiklerken, alkol ve yatıştırıcılar ise depresyonu tetikleyebilirler.
İlaçlar – Belli ilaçlar, özellikle de antidepresan ilaçlar maniyi tetikleyebilirler. Maniyi tetikleyebilen diğer ilaçlar arasında soğuk algınlığı ilaçları, iştah bastırıcılar, kafein, kortikosteroidler ve tiroid ilaçları bulunuyor.
Mevsimsel değişimler – Mani ve depresyon nöbetleri genelde mevsimsel bir düzeni takip ederler. Manik nöbetler yaz aylarında daha yaygınken, depresif nöbetler kış ve bahar aylarında daha yaygın olurlar.
Uyku yoksunluğu – Uyku kaybı, mani nöbetlerini tetikleyebilir.