Fazla mesai ücreti hesaplama tüm işçilerin arayışa girdiği ve işveren ile işçi arasındaki uyuşmazlıkları arasında oldukça fazla yer eden konulardan birisidir. İş Kanunu madde 41’de fazla çalışma süresi ve fazla sürelerle çalışmayı düzenlenmiştir. Madde 63’de ise denkleştirme esasına yer verilmiştir. Bu hükme göre ortalama haftalık çalışma süresi baz alınmıştır. Yani bir işçi bir hafta 40 saat çalışıp bir diğer hafta 50 saat çalışabilmektedir. Önemli olan haftalık çalışma süresinin 45 saati geçmeyecek olmasıdır.
Yazı İçeriği
İş kanunu na göre işçi ve işveren kendi arasında çalışma süresini belirleyebilirler. Ancak bu süre haftalık 45 saati geçemez.
Fazla mesai için işveren ile işçinin sözleşme yapması ve işçinin fazla mesaiye ilişkin muvafakat vermesi beklenir. İşçi fazla mesaiye ilişkin muvafakat vermiş olsa da bu ücretlerden feragat ettiğine ilişkin beyanlar geçersizdir. 45 saati geçen fazla çalışma süresi ücretini işveren ödemelidir.
Kanuni çalışma süresi haftalık 45 saat iken işveren ve işçi arasında bu yasal süre daha kısa olarak belirlenebilir. Bu süre örnek olarak haftalık 30 saat olarak belirlendiyse artık haftalık 30 saati aşan süreler fazla süreyle çalışma olarak belirlenir.
Fazla çalışma, iş kanununda belirtilen haftalık 45 saati geçen sürelerdir. Fazla süreyle çalışma ise sözleşmeyle haftalık daha az bir süre belirlendiyse bu sürenin aşımı halinde talep edilecek süredir.
İşçinin yasal çalışma süresi 45 saattir. 45 saati haftanın en fazla 6 günü çalışması mümkün olduğuna göre 45 /6 = 7.5 saat olarak hesapladığımızda 6 gün çalışan işçi en fazla 7,5 saat günlük çalışmaktadır. SGK hesaplamasına göre işçilerin çalışma süresi 30 gün olarak hesaplandığı için 7,5 * 30 = 225 saat aylık çalışma süresi bulunmaktadır.
Öncelikle fazla çalışmış olan işçinin saatlik ücretini hesaplamak gerekiyor. Bunun için örnek olarak 50 saat çalışmış bir işçinin aylık maaşının 3.000-TL olduğunu varsayalım. Yukarıda yazdığımız gibi bir işçinin yasal olarak çalışma süresi aylık 225 saat idi. Buna göre;
3.000 / 225 saat = 13,33-TL saatlik ücretidir.
Fazla çalışma için ücretin %50 zamlı haliyle hesabı yapılması gerektiğinden saatlik ücret olan 13,33-TL yi 1,5 ile çarpmamız gerekiyor.
13,33 * 1,5 = 19,995 TL saatlik fazla çalışma ücretini buluyoruz.
Haftalık yasal çalışma süresi 45 saat iken bu işçi 50 saat çalıştığına göre,
50-45 = 5 saat çalışma süresi bulunmaktadır.
5 * 19,995 = 99,975TL fazla çalışma ücreti ödenmelidir.
Yukarıda yazdığımız gibi bu hükme göre yasal olan 45 saatlik haftalık çalışma süresinden daha az süre belirlendiyse ve işçi bu kararlaştırılan süreden fazla çalıştıysa bu hükme göre %25 zamlı olarak hesabı yapılacaktır.
Haftada 40 saat çalışmasılı gerektiği iş sözleşmesiyle kararlaştırılmış olan işçinin 50 saat çalışma durumunda 3.000TL maaş alan işçinin fazla sürelerle çalışma hesabı daha az gün çalışmış olsa da 6 gün olarak hesaplanır.
40 saat / 6 gün = 6,66 saatlik çalışma süresi
Anlaşmaya göre 1 aylık çalışma süresi 6,66 saat * 30 = 199,8 aylık saattir.
3.000TL / 199,8 = 15TL saatlik ücret bedelidir.
Buna göre 40 saat olarak anlaşılan iş yerinde 50 saat çalışmış olan işçinin 45 saate kadar olan kısmı %25 zam ile çarpılacak 45 saatten fazlası ise fazla çalışma olarak %50 zamlı olarak hesaplanacaktır.
15 TL * 1,25 = 18,75 TL saatlik ücretidir.
fazla süreyle çalışma süresi 5 saat olduğu için, 5 saat * 18,75 = 93,75TL fazla süreyle çalışma ücreti alacaktır.
kalan 5 saat ise 45 saatten fazla olduğu için fazla çalışma süresine göre %50 zamlı olarak hesaplayacağımız için önce yukarıda bulduğumuz saatlik ücret olan 15 TL ‘nin %50’sini hesaplayacağız.
15TL saatlik ücreti * 1.5 = 22,5 TL saatlik fazla çalışma süredir.
Buna göre kalan 5 saat için ise işçiye 22,5 TL * 5 = 112,5TL fazla çalışma süresidir.
fazla süreyle çalışma süresi 93,75 TL
fazla çalışma süresi ise 112,5 TL
Toplamda işçiye 206, 25 TL ödenecektir.
Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.
İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.
Fazla mesaiye onay bile varsa işçi en fazla yıllık 270 saat çalıştırılabilir.
Fazla mesai zamanaşımı süresi ve fazla dair her türlü talep hakkı kanunda 5 yıl olarak belirlenmiştir. Her senenin muaccel olduğu tarih esas alınarak geriye dönük talepte bulunabilir. İşçinin iş sözleşmesi tarihi esas alınmaz.
Fazla çalışma süresi ispatı , ücret bordları, işyeri kayıtları, işyeri yazışmaları, tanık beyanları özellikle tanık beyanları esas alınabilmektedir.
Fazla mesai davasında işçi avukatı veya iş hukuku üzerine çalışma yapan avukatlar ile dava yürütülebilmektedir.
İşveren tarafından işçinin onayı olmadan fazla mesai yaptırılması ve gerekli ödemeleri yerine getirmediği takdirde işçinin fazla mesai nedeniyle haklı sebebe dayanarak sözleşmeyi feshedebilecektir. İş Kanunu Madde 24/e fıkrasına göre;
e) İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya öd enmezse,
İş hukuku davalarına bakan avukat yada işçi hukuku na ilgi gösteren avukatlara halk diliyle iş avukatı , işçi avukatı şeklinde hitap edilmektedir. Kanunumuzda böyle bir ayrım olmamasına karşın pratikte iş hukuku üzerine çalışma gösteren avukat lar bulunmaktadır. Fazla çalışma ücretleri hususunda da gerekli hak kayıpları yaşanmaması için iş davalarına bakan avukatlar ile çalışma yapılabilir.