Fazla çalışma; İş Kanunu 41. maddesine göre; kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır. İşçinin ne zaman ve ne kadar süreyle çalıştırılabileceği ise İş Kanunu 63. maddesi ile İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği nde belirtilmiştir.
İş Kanunu 63. maddesine göre normal çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir. Başka bir deyişle haftalık toplam 45 saati geçen her çalışma fazla çalışma olarak değerlendirilecektir.
Aksi kararlaştırılmamışsa 45 saatlik çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit bir şekilde bölünerek uygulanır; ancak, taraflar arasında her gün için ayrı mesai süreleri de kararlaştırılabilir. Çalışma biçimi ne şekilde olursa olsun, işçinin haftalık 45 saati aşan çalışması, fazla çalışma (fazla mesai) olarak adlandırılır.
Fazla çalışma haftalık 45 saat üzerinde olan çalışmadır. Günlük çalışma süresinin sınırı 11 saat olmakla haftalık çalışma süresi 45 saati aşmasa da 11 saati geçen süreler gün bazında fazla çalışma olarak değerlendirilir. Örneğin; haftanın 1. Günü ara dinlenme hariç 14 saat çalışma, diğer 5 gün ara dinlenme hariç 6 saat çalışma yapılıyorsa haftalık 44 saat çalışma olduğundan haftalık 45 saat aşılmamıştır. Fakat gün bazında 11 saat aşıldığı için 3 saat fazla çalışma ücreti olacaktır.
Ücret ödemesi gibi fazla çalışma yaptığını iddia eden işçi de bu iddiasını ispat etmekle yükümlüdür. İşçinin imzasını taşıyan bordro sahteliği ispat edilinceye kadar kesin delil niteliğindedir. Bu nedenle aksi yazılı delille ispatlanmalıdır.
-Fazla mesai ücreti nasıl hesaplanır sorusunun cevabı kanunun 41/2 maddesinde belirtilmiştir. Öncelikle fazla çalışma ile fazla sürelerle çalışma kavramları arasında farka dikkat çekilmelidir. Şöyle ki, haftalık çalışma süresinin 45 saat olarak belirlendiği işyerlerinde 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma (fazla mesai) olarak adlandırılırken, haftalık çalışma süresinin 45 saatin altında belirlendiği işyerlerinde 45 saate kadar ki çalışmaya fazla sürelerle çalışma denir.
-Bu iki kavram arasındaki fark fazla çalışılan her bir saat için ödenecek ücret bakımından ortaya çıkar. Buna göre, her fazla saat çalışma için verilecek ücret normal saatlik çalışma ücretinin yüzde elli (%50) fazlası olarak ödenir. Fazla süreli çalışmalarda ise, her fazla saat çalışma için verilecek ücret normal saatlik çalışma ücretinin yüzde yirmi beş fazlası (%25) olarak ödenir.
-Günlük çalışma süresinin aşılması ancak haftalık 45 saati aşıyorsa fazla çalışma sayılır. Bu kapsamda fazla mesai hesabında aylık çalışma süresi değil haftalık çalışma süresi esas alınır. Fazla Çalışma Yönetmeliği’ne göre kısmi sürelerle çalıştırılan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.
-Yer altında maden işlerinde çalışan işçilere olağanüstü hal, seferberlik ve savaş hali haricinde kural olarak fazla mesai yaptırılamaz (4857 m.41/9). Yer altı maden işlerinde fazla mesai yapılması kanunen yasak olsa da kanuna rağmen yapılırsa bu işçilere fazla çalışma ücreti normal saatlik çalışma ücretinin yüzde yüz fazlası (%100) olarak ödenir. Yer altı maden işlerinde haftalık çalışma 37,5 saati geçemez. 37,5 saatten fazla çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenir.
-Fazla çalışma ücreti çalışan dönemdeki ücrete göre hesaplanır. Başka bir ifadeyle fazla mesai ücreti işçinin en son ki ücretine göre değil, fazla mesai ücretine hak kazandığı tarihteki ücretine göre hesap edilir. Yazılı delille ispat edilmeyen fazla çalışma ücretlerinden %20-30 arasında bir hakkaniyet indirim yapılmaktadır. Yargıtay’a göre eğitim için yapılan çalışmalar işçinin bilgi ve performansını artırmaya yönelik olduğundan fazla çalışma sayılmaz.
İş Kanunu 41. Maddeye göre fazla çalışmalarda işçinin onayının alınması gerekir bu onay her yıl başında yenilenmelidir. İşçinin onayının alınması işçiye fazla mesai ücreti ödenmeyeceği veya işçinin bu haklarından feragat ettiği anlamına gelmemektedir. İşçi bu onayı verse de vermese de fazla mesai yaptığı takdirde bu ücreti talep etme hakkı vardır.
İşçinin yazılı onayı alınmadan, işçinin fazla mesai yapması durumunda da işçinin yaptığı çalışma fazla mesai olarak kabul edilir ve fazla mesai davası açma veya ücretini alma hakkını engellemez. Ancak bu durum işçi veya işveren bakımından fesih koşullarını etkilemektedir.
İş kanunu 63. Maddesinde ise maksimum çalışma süresinin haftada en çok 45 saat olacağı kararlaştırılmıştır. Bu sürenin aşılması durumundaki çalışmalar ise fazla çalışma olarak kabul edilmekte ve işçiye bu kapsamda fazla mesai ücretlerinin ödenmesi gerekmektedir.
Ancak kanundaki bazı hallerde denkleştirme dikkate alınarak işçinin fazla çalışma süreleri esnetilebilmektedir. Ancak denkleştirmeye uyulsa dahi aşağıdaki maksimum çalışma sürelerinin aşılmaması gerekmektedir
İşçinin Günlük maksimum çalıştırılma süresi:11 saat
Haftalık maksimum çalıştırılma süresi: 66 saat
Yıllık maksimum fazla mesai süresi:270 saattir
Gece maksimum çalıştırılma süresi:7,5 saat olarak belirlenmiştir.
Bu sürelerin aşılması durumunda işçinin fazla mesai ücreti talep etmesinde bir engel yoktur. Ancak işçi fazla mesaide bu sürelerin aşıldığı iddiasıyla iş akdini haklı nedenle derhal feshedebilecektir.
Bu konu hakkında benzer makaleler için tıklayın