İşsizlik maaşı, işsiz kalan vatandaşların geçimlerini sağlamak için devlet tarafından verilen bir sosyal yardımdır. İşsizlik maaşı alabilmek için belirli şartlar ve başvuru süreçleri bulunmaktadır.
SGK çıkış kodu seçilirken dikkat edilmesi gereken temel husus, fiili duruma en uygun kodun seçilmesidir. Yani kod seçiminde esas olan iş sözleşmesinin sona ermesine sebep olan durumdur. Dolayısıyla çıkış kodunun da bu sebeplere en uygun şekilde seçilmesi gerekir. Şimdi sırasıyla hangi kodun hangi durumlarda seçileceğine bakalım.
1- Deneme süreli iş sözleşmesinin işverence feshi : İş Kanunu 15. maddesi, işçi ve işveren arasında 2 aya kadar deneme süresi belirlenmesine izin vermektedir. Bu süre toplu iş sözleşmeleriyle 4 aya kadar çıkarılabilmektedir. Deneme süresi içerisinde taraflar bildirim süresine gerek kalmaksızın ve tazminatsız olarak iş sözleşmesini sona erdirebilmektedir. Eğer deneme süresi içerisinde veya sonunda sözleşme işveren tarafından sonlandırılmışsa, SGK çıkış kodu olarak bu kod seçilecektir. Bu kodla çıkış yapılması halinde işçiye işsizlik maaşı ödemesi yapılmayacaktır.
2- Deneme süreli iş sözleşmesinin işçi tarafından feshi: Deneme süresi içerisinde veya sonunda sözleşme işçi tarafından sona erdirilmişse bu kod seçilecektir. Bu kodun seçilmesi halinde yine işçiye tazminat ödenmeyecek ve işsizlik maaşı ödemesi yapılmayacaktır.
3- Belirsiz süreli iş sözleşmesinin işçi tarafından feshi (istifa): İşçi – işveren arasındaki sözleşme belirsiz süreli ise ve işçi tarafından sona erdirilmişse bu kod seçilecektir. İşçi tarafından fesihte herhangi bir neden gösterilmemişse bu kod seçilecek, ancak (23), (24) veya (25) numaralı kodlarda belirtilen nedenlerden birisi belirtilmiş ise söz konusu kodlar seçilecektir. (3) numaralı kodun seçilmesi halinde işçi işsizlik maaşına hak kazanamayacaktır.
4- Belirsiz süreli iş sözleşmesinin işveren tarafından haklı sebep bildirilmeden feshi: Belirsiz süreli iş sözleşmesi işveren tarafından feshediliyor ve haklı bir neden bildirilmiyorsa bu kod seçilecektir. İşçinin kıdeme bağlı haklarının ödenerek çıkarıldığı durumlarda bu kod seçilir ve işçi işsizlik maaşına da hak kazanır .
5- Belirli süreli iş sözleşmesinin sona ermesi: İş sözleşmesi belirli süreli ise, sürenin dolmasıyla birlikte sözleşme kendiliğinden sona ermiş olmaktadır. Bu durumda bu kod seçilecek ve işçi işsizlik maaşına hak kazanacaktır.
8- Emeklilik (yaşlılık) veya toptan ödeme nedeniyle : İşçi sosyal güvenlik kurumlarından emekli aylığına veya toptan ödemeye hak kazanacak şekilde işten ayrılıyorsa bu kod seçilir. İşçinin normal emekliliği halinde bu kod seçilecek, malulen emeklilik durumunda ise (9) numaralı kod seçilecektir. Engelli raporuyla erken emeklilik ile malulen emeklilik birbirinden farklı olup, engelli raporuyla emekli olan kişiler için de bu kod (8) seçilecektir. Bu kodla çıkış yapılması halinde kişiye kıdeme bağlı hakları ödenecek ancak işsizlik maaşı ödemesi yapılmayacaktır .
9- Malulen emeklilik nedeniyle: En az %60 oranında iş göremezlik raporu alan işçi, prim günü şartını da yerine getirilmiş olması halinde malulen emekli olabilmektedir. Malulen emekli olarak işten ayrılan işçi için bu kod seçilecek, kıdeme bağlı hakları ödenecek fakat işçi işsizlik maaşından yararlanamayacaktır .
10- Ölüm: İşçinin ölümü halinde çıkış kodu olarak bu kod seçilecektir.
11- İş kazası sonucu ölüm: İşçinin ölümü iş kazasına bağlı olarak gerçekleşmişse bu kod seçilecektir. Ancak işçinin ölümünün iş kazasına bağlı olup olmadığı henüz bilinmiyorsa bu kod yerine (10) numaralı kod seçilecektir.
12- Askerlik: İşçi askerlik görevini yerine getirmek üzere işten ayrılmışsa bu kod seçilecektir. Bu durumda işçiye işsizlik maaşı bağlanmayacaktır.
13- Kadın işçinin evlenmesi: 1475 sayılı İş Kanunu, kadın işçiye evlilik sebebiyle iş akdini feshetme ve tazminat alma hakkı tanımıştır. Kadın işçi evlendiği tarih itibariyle bir yıl içerisinde evlilik gerekçesiyle iş akdini feshetmişse, çıkış kodu olarak bu kod seçilir. Ancak kadın işçi bu kodla çıkış yapılması halinde işsizlik maaşı alamayacaktır.
14- Emeklilik için yaş dışında diğer şartların tamamlanması: Çalışanların emeklilik için sağlamaları gereken prim günü, sigortalılık süresi ve yaş olmak üzere üç şart bulunmaktadır. Bir çalışan, yaş dışında prim günü ve sigortalılık süresi şartlarını sağlamışsa ve bunları sağladığına dair yazılı belgeyi SGK’dan alarak işverene ibraz etmişse, kıdem tazminatını alarak işten ayrılabilmektedir. Bu durumda çıkış kodu olarak bu kodun seçilmesi gerekmektedir. Bu kodla çıkarılan işçi işsizlik maaşına hak kazanamayacaktır.
15- Toplu işçi çıkarma: İşveren İş Kanunu 29. maddesi gereği toplu olarak işçi çıkarabilmektedir. Bu durumda toplu çıkarma kapsamında olan işçiler için bu kod seçilecektir. Bu kodla çıkarılan işçiler, diğer şartları da sağlamaları halinde işsizlik maaşından yararlanabileceklerdir.
16- Sözleşme sona ermeden sigortalının aynı işverene ait diğer işyerine nakli: Aynı gerçek veya tüzel kişi işverene ait birden fazla işyeri arasında işçinin nakledilmesi durumunda bu kod seçilecektir.
17- İşyerinin kapanması: İşyerinin herhangi bir sebeple kapanması ve faaliyetinin sona ermesi durumunda işten çıkarılan işçiler için bu kod seçilecektir. Bu durumda işçiler işsizlik maaşı alabileceklerdir .
18- İşin sona ermesi: Belirli bir proje, inşaat veya üretimin gerçekleşmesi amacını taşıyan işlerde amacın gerçekleşmesi ile iş de sona ermiş olacaktır. Bu durumda iş sözleşmeleri de sona ermekte ve çıkış yapılan işçiler için bu kod seçilmektedir. Bu kodla çıkış yapılan işçiler işsizlik ödeneği (maaşı) alabilecektir .
19- Mevsim bitimi: Mevsimlik işlerde mevsimin bitimi ile birlikte işçiler için çıkış verilmekte fakat takip eden aynı mevsimde tekrar girişleri yapılmaktadır. Bu durumda çıkış kodu olarak bu kod seçilecektir. Ancak eğer çıkış verilen işçiler takip eden sezonda tekrar işbaşı yaptırılmayacaksa, bu kod yerine (4) numaralı kod seçilecektir.
20- Kampanya bitimi: Bazı işyerlerinde kampanyalı üretim yapılmaktadır (şeker fabrikaları gibi). Bu işyerlerinde kampanya bitiminde işçilere çıkış verilmekte, bir sonraki kampanyaya kadar iş akdi askıda kalmaktadır. Söz konusu çıkışlarda bu kodun seçilmesi gerekmektedir. Eğer çıkış verilen işçiler takip eden kampanyada tekrar işbaşı yaptırılmayacaksa, bu kod yerine (4) numaralı kod seçilecektir.
21- Statü değişikliği: Bazen işyerinde sigortalı (4/a) olarak çalışan bir işçi aynı işyerine/şirkete ortak olabilmektedir. Bu durumda 5510 sayılı Kanunun 53. maddesi gereği bir kişi ortağı olduğu şirkette 4/a’lı olamayacağından, bu kişinin çıkışı yapılmakta ve 4/b (Bağ-Kur) sigortalısı olarak sigortalılığı devam ettirilmektedir. Bu tür statü değişiklikleri durumunda yapılan çıkışlarda bu kod seçilmektedir.
22- Diğer nedenler: İşçinin çıkış nedeni bu kod listesinde hiçbir kategoriye uymuyorsa, bu kod seçilmelidir. Bu durumda işçi işsizlik maaşına hak kazanamayacaktır.
23- İşçi tarafından zorunlu nedenle fesih: İşyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa işçi iş akdini feshedebilmektedir (4857/24/III). Bu durumda çıkış kodu olarak bu kod seçilir. Bu durumda işçi işsizlik maaşı alabilecektir.
24- İşçi tarafından sağlık nedeniyle fesih: İş sözleşmesi işçi tarafından sağlık nedeniyle (4857/24/I) sona erdiriliyorsa bu kod seçilecektir. Sağlık nedeniyle fesihte sağlık sorununun raporla belgelendirilmesi gerekmektedir. Bu durumda işçi işsizlik maaşı alabilecektir.
25- İşçi tarafından işverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı nedeni ile fesih: İş sözleşmesi işverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı sebebiyle işçi tarafından feshediliyorsa (4857/24/II), bu kod seçilecektir. Bu durumda da işçi işsizlik maaşı alabilecektir.
26- Disiplin Kurulu Kararı ile fesih: İşçinin iş akdi, yapılan disiplin soruşturması ve Disiplin Kurulu Kararı ile feshedilmişse bu kod seçilecektir. Bu durumda işçi işsizlik maaşı alamayacaktır .
27- İşveren tarafından zorunlu nedenlerle ve tutukluluk nedeniyle fesih: İşçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması veya işçinin tutukluluğu halinde, iş sözleşmesi işveren tarafından sona erdirilebilmektedir (4857/25/III). Bu durumda çıkış kodu olarak bu kod seçilecek ve işçi işsizlik maaşı almaya hak kazanabilecektir.
28- İşveren tarafından sağlık nedeni ile fesih: Sağlık nedenleriyle iş akdini feshetme hakkı işçiye tanındığı gibi işverene de tanınmıştır. İş Kanunu 25. madde birinci fıkrasında sayılan sağlık nedenlerinin ortaya çıkması halinde, işveren tarafından iş akdi sona erdirilebilecek ve çıkış kodu olarak bu kod seçilecektir. İşçi bu durumda işsizlik maaşı alabilecektir.
29- İşveren tarafından işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı nedeni ile fesih: İş Kanunu 25/II maddesi kapsamında, işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı sebebiyle işveren tarafından iş sözleşmesi feshedilebilecektir. Bu durumda bu kod seçilecek ve işçi işsizlik maaşına hak kazanamayacaktır.
30- Vize süresinin bitimi: İş sözleşmesinin devamı işçi ve işveren dışında üçüncü bir kurum veya kuruluşun vizesine bağlı ise ve vize süresi sona ermişse bu kod seçilecektir. Vize süresinin sona ermesiyle birlikte iş akdi askıda sayılmakta, yeniden vize alınmasıyla birlikte devam etmektedir. Ancak vize süresinin bitiminden sonra işçi tekrar işe başlatılmayacaksa bu kod yerine (4) numaralı kod seçilmelidir.
31- Borçlar Kanunu, Sendikalar Kanunu, Grev ve Lokavt Kanunu kapsamında kendi istek ve kusuru dışında fesih: İşçi, kendi istek ve kusuru dışında kanunların işverene tanıdığı fesih yetkisi kapsamında işten çıkarılmışsa bu kod seçilecektir. Bu durumda işçi işsizlik maaşına hak kazanabilecektir.
32- 4046 sayılı Kanunun 21 inci maddesine göre özelleştirme nedeni ile fesih: Özelleştirilen bir işyerinden bu sebeple çıkarılan işçi için bu kod seçilecektir. Bu durumda işçi işsizlik maaşına hak kazanabilecektir.
33- Gazeteci tarafından sözleşmenin feshi: İş sözleşmesi gazeteci tarafından, Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanunun 7 nci maddesi ile 11 inci maddesi kapsamında sona erdirilmişse bu kod seçilecektir. Bu durumda gazeteci işsizlik maaşına hak kazanabilecektir.
34- İşyerinin devri, işin veya işyerinin niteliğinin değişmesi nedeniyle fesih: İşçinin çıkarılma sebebi işyerinin bir başka işyerine devri ya da işin veya işyerinin niteliğinin değişmesi ise bu kod seçilir. Bu durumda da işçi işsizlik maaşına hak kazanabilecektir.
36- OHAL/KHK:
21 Temmuz 2016 tarihi itibariyle başlayan Olağanüstü Hal uygulaması kapsamında 667 ve 668 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamelerle bazı işyerleri kapatılmıştır. Kapatılan işyerlerine dair SGK işlemlerininin ne şekilde yürütüleceği SGK tarafından yayımlanan 2 Ağustos 2016 tarih ve 2016/16 sayılı Genelge ile açıklanmıştır. Buna göre söz konusu KHK’larla kapatılan işyerlerinden çıkışı yapılacak sigortalılar için bu kod seçilecektir. Bu kodla çıkışı yapılan sigortalılar
işsizlik maaşına hak kazanacaktır.
41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49 ve 50 numaralı kodlarla fesih:
Bu kodlarla iş sözleşmesi sona eren işçi
işsizlik maaşına hak kazanamayacaktır.
Çıkış kodunun, yukarıda açıklandığı üzere iş sözleşmesinin sona erme durumuna uygun olarak seçilmesi gerekmektedir. Ancak bazen hatalı kod seçilmesi söz konusu olabilmektedir. Bu durumda iş sözleşmesinin sona erdiği tarihi takip eden 10 günlük süre içerisinde internet üzerinden elektronik ortamda düzeltme yapılabilmektedir. Ancak 10 günlük süre geçtikten sonra SGK müdürlüğüne dilekçe verilmek suretiyle düzeltme talep edilmesi gerekmektedir. Düzeltme sonrasında işçi işsizlik sigortası yardımlarına hak kazanabilecekse, SGK ve İŞKUR tarafından ayrıca kıdem tazminatının ödendiğine dair banka dekontu ve makbuzlar da istenebilmektedir.
2020 yılında Covid-19 (Koronavirüs) salgınından etkilenen işyerlerinde kısa çalışma yapılması halinde, bu kapsamdaki işyeri işçilerine İŞKUR tarafından Kısa Çalışma Ödeneği verilecektir. Ancak söz konusu ödenekten yararlanabilmek için, 30 Haziran 2020 tarihine kadar Kısa Çalışma Ödeneğine (KÇÖ) başvuran işverenin, söz konusu kısa çalışma uygulaması süresince işçi çıkarmada çok dikkatli olması gerekiyor. Zira 4447 sayılı Kanuna eklenen Geçici 23. madde “ Bu madde kapsamında kısa çalışma uygulamasından yararlanabilmek için, iş yerinde kısa çalışma uygulanan dönemde 4857 sayılı Kanunun 25 inci maddesinin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde yer alan sebepler hariç olmak kaydıyla işveren tarafından işçi çıkarılmaması gerekir. ” hükmünü içeriyor. Dolayısıyla işveren, KÇÖ uygulanan dönemde, 29 koduyla çıkış yapabilecek ve bu çıkış KÇÖ uygulamasına zarar vermeyecektir. Fakat aynı işveren 1, 4, 15, 16, 18, 21, 22, 26, 27, 28, 30 ve 31 kodlarıyla çıkış yaparsa, Kısa Çalışma Ödeneği uygulaması iptal edilecektir .
Burada akıllara “sadece Kısa Çalışma Ödeneği alan işçilerin çıkarılması halinde mi KÇÖ iptal edilir yoksa diğer işçilerin çıkarılması halinde de uygulama iptal edilir mi?” sorusu gelebilir. Kanun bu konuda bir ayrım yapmadığından, işyerinde ister KÇÖ alsın isterse almasın, hangi işçi KÇÖ uygulama süresinde yukarıdaki kodlardan birisiyle çıkarılırsa, o işyeri için uygulana KÇÖ iptal edilecektir.
Öte yandan Kanun, KÇÖ uygulama süresince sadece işveren tarafından fesih ve işten çıkarmalara sınırlama getirmiştir. Eğer aynı süre zarfında işçi tarafından fesih yani istifa, emeklilik, ölüm gibi sebeplerle işten çıkış söz konusu olursa, bu durum KÇÖ uygulamasına zarar vermeyecektir. Dolayısıyla yukarıda yer verdiğimiz (1, 4, 15, 16, 18, 21, 22, 26, 27, 28, 30 ve 31) kodların dışında herhangi bir kodla çıkış yapılması, KÇÖ uygulamasına engel olmayacaktır . Bu kapsamda Covid-19 gerekçesiyle KÇÖ uygulamasına başvuran işverenlerin, bu uygulama süresince işten çıkışlara ve kod seçimine özellikle dikkat etmeleri gerekmektedir.
İşsizlik maaşı alabilmek için öncelikle işsiz kalmış olmak gerekmektedir. İşsizlik maaşı başvurusunda bulunabilmek için işten ayrılma şekli de önemlidir. İşten çıkarılanlar, kendi isteğiyle işten ayrılanlara göre daha fazla hakka sahiptir.
İşsizlik maaşı başvurusunda bulunmak için Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) internet sitesi üzerinden ya da İŞKUR il ve şube müdürlüklerine giderek başvuru yapılabilir. Başvuru sırasında istenen belgeler arasında nüfus cüzdanı, işsizlik ödeneği başvuru formu, son iş yerinden alınacak belge ve sigorta primlerinin yatırıldığına dair belge gibi evraklar yer almaktadır.
İşsizlik maaşı alma şartları ülkelere göre farklılık gösterir. Türkiye’de işsizlik maaşı alabilmek için en az 600 gün prim ödemiş olmak ve işten ayrılma sebebinin işten çıkarılmak olmaması gerekiyor. Ayrıca işsizlik maaşı almak için İŞKUR’a kayıt olmak ve belirli koşulları sağlamak gerekiyor.
İşsizlik maaşı hesaplaması ise kişinin son 4 aya ait prime esas kazancı dikkate alınarak yapılır. Hesaplama sonucu belirlenen tutar, en yüksek ve en düşük işsizlik maaşı tutarları arasında olmalıdır.
İşsizlik maaşı almak için öncelikle İŞKUR’a başvuru yapmak gerekmektedir. Başvuru sırasında istenen belgelerin eksiksiz bir şekilde sunulması gerekmektedir. Başvurunun ardından İŞKUR tarafından yapılan değerlendirme sonucunda maaş alma hakkı kazanılır veya kazanılmaz. Ayrıca, işsizlik maaşı alabilmek için kişinin aktif iş arayışında olması ve İşkur tarafından sunulan iş tekliflerini reddetmemesi de gerekmektedir.
İşsizlik maaşı ödeme süresi, kişinin sigortalı olarak çalıştığı gün sayısına ve prim ödeme durumuna göre değişmektedir. Genel olarak, en az 600 gün prim ödemiş olan kişiler 180 gün boyunca işsizlik maaşı almaya hak kazanmaktadır. Ancak, prim ödeme süresi arttıkça ödeme süresi de uzamaktadır.
Bu konu hakkında benzer makaleler için tıklayın