Bu şubedeki canlılar sinir şeridi karın kısmından geçen, omurgaya sahip olmayan canlılardır.
İskelet bulunduranlarında genellikle dış iskelet vardır. Dış iskelet inorganik maddelerden oluşur ve canlının vücudunu dıştan örter. Bu nedenle koruyucudur. İstisna olarak süngerlerde ve denizyıldızında basit iç iskelete rastlanır. İç iskeletleri kemik ve kıkırdak yapılı değildir.
Genellikle vücutlarında düz kaslar bulunur. İstisna olarak eklem bacaklılarda çizgili kaslara rastlanır.
Boşaltım yapıları vardır. Fakat bu yapılar böbrek adını almaz. Böbrek de omurgalılara özgüdür. Bazıları eşeyli, bazıları eşeysiz, bazıları da hem eşeyli hem eşeysiz üreme yapabilir.
Basitten gelişmişe doğru omurgasızlar; sünger, sölenter, solucan, yumuşakça, eklem bacaklı ve derisi dikenli olarak 6 grupta incelenir.
Gelişmiş organları ve sistemleri bulunmaz. Denizlerde zemine bağlı olarak yaşar. Yapılarında por adı verilen açıklıklar bulunur. Bu yapılarda su giriş çıkışı sağlanır. Her hücre sudan besinleri ve oksijeni alır, atıklarını suya kendi bırakır. Sinir hücreleri bulunmaz.
İlk basit iç iskeletin görüldüğü hayvanlardır. Hücre içi sindirim yapar. Hem eşeyli hem de eşeysiz üreyebilir. Belirli vücut simetrileri bulunmaz. Bu hayvanlar toplanıp işlendikten sonra banyo süngeri olarak kullanılabilir. (Görsel 3.41)
Sinir sistemi hariç gelişmiş organ ve sistemleri bulunmaz. İlk sinir sisteminin görüldüğü gruptur fakat sinir sisteminde merkezîleşme yoktur. Eşeyli ve eşeysiz üreyebilir. Bu grupta denizanası, hidra, mercan gibi türler bulunur. (Görsel 3.42)
Bazı türleri (mercanlar) dış iskelete sahiptir. Sölenterlerden denizanaları yüzücüdür. Hidralar ise denizlerde diplere bağlı olarak yaşar.
Denizanası ve hidra vücutlarından çıkan uzantılar ile avlarını yakalayıp felç ederek vücut boşluğuna çeker ve sindirmeye başlar. Kısmen sindirilmiş besinleri hücreler içine alır ve sindirim hücre içinde tamamlanır.
Tatlı sularda, denizlerde, toprakta ve parazit olarak konak canlıların vücudunda yaşayabilir.
Basitten gelişmişe doğru yassı, yuvarlak ve halkalı solucanlar olarak 3 gruba ayrılır.
Yassı solucanlarda ağız ve anüs görevi gören tek açıklık bulunur. Yassı solucanların rejenerasyon yani yenilenme yetenekleri yüksektir. Bu şekilde eşeysiz üreyebilir. Bazı türlerinde ise hem dişi hem erkek organ birlikte bulunur. Bu türler yumurta ve sperm üretebilir, kendi kendini dölleyebilir.
Tenya, planarya gibi türleri insan bağırsağında parazit olarak yaşar. (Görsel 3.43) Parazit yassı solucanları taşıyan insanlarda genellikle açlık, zayıflama, şişkinlik, karın ağrıları, bulantı, kabızlık ve çocuklarda gelişme geriliği şeklinde belirtiler görülür. Tanısı kolay konulabilen bu durumlar ilaç ile tedavi edilebilir. Besin hijyenine dikkat ederek bu parazitlerden korunabiliriz.
Yuvarlak solucanların vücutları silindir şeklinde ve uzundur. İlk defa ağız ve anüs yani farklı iki açıklığın görüldüğü gruptur (Görsel 3.44) Eşeyli ürer.
Kancalı kurt, şerit gibi parazit yuvarlak solucanlar insanlara, kanalizasyon sularıyla kirlenmiş toprakla temas edilmesi veya bu topraklarda yetişen sebzelerin iyi yıkanmadan yenmesi ile taşınır. Bağırsak, karaciğer ve akciğerde sağlık sorunlarına yol açar.
Halkalı solucanlar, tatlı sularda, denizlerde ve toprakta yaşar. (Görsel 3.45) Segmentli yapıya sahiptir. Deri solunumu yapar. Bu nedenle difüzyonu kolaylaştırmak için derilerini mukus ile nemli tutar. Suda yaşayanları solungaç solunum yapar.
Bu grupta ahtapot, mürekkep balığı, kalamar, salyangoz, midye gibi canlılar bulunur. (Görsel 3.46)
Vücutları yumuşaktır. Midye, salyangoz gibi çeşitlerinde dış iskelet bulunur. Vücutlarının altında bulunan ayakları ile hareket eder. Suda yaşayanları solungaç solunumu yapar. Eşeyli üreme görülür. Pek çok türü insanlar tarafından besin olarak tüketilir. Etçil, otçul ve parazit beslenme görülür.
En fazla canlı türünü bulunduran gruptur. Dünya üzerinde yaşayan 1,5 milyona yakın hayvan türünün 1,2 milyon türü eklem bacaklıdır. Kara ortamına en iyi uyum gösteren gruptur.
Suda yaşayanlarının yanı sıra parazit olarak bitki ve hayvanların üzerinde yaşayanları da vardır. Birçok türü, gelişme aşamasında başkalaşım (metamorfoz) geçirir. Suda yaşayanları solungaç, karada yaşayanları trake solunumu yapar.
Omurgasızların sadece bu grubunda çizgili kas bulunur. Bu sayede hızlı hareket eder. Eşeyli üreme görülür. Bir çoğunda kitin yapılı dış iskelet bulunur.
Bu grupta; istakoz, yengeç, karides gibi kabuklular, örümcek, akrep, kene gibi örümcekgiller, kırkayak, çıyan gibi çok ayaklılar ve kelebek, sinek, arı, uğur böceği, hamam böceği gibi böcekler bulunur. (Görsel 3.47)
Derisi dikenliler, denizlerde yaşar ve solungaç solunumu yapar. Eşeyli ve eşeysiz üreme görülür. Vücut yüzeylerinde dikensi yapıları bulunur. Vücutlarının altında bulunan ayakları ile beslenir ve hareket eder. Denizyıldızı, denizkestanesi ve denizhıyarı bu grupta bulunan örneklerdir. (Görsel 3.48)
Denizyıldızında deri altında ince plakalardan oluşmuş basit bir iç iskelet vardır. Rejenarasyon ile eşeysiz üreme yapar.
