İçindekiler
En sık kullanılan ölçek 11 heceli ölçektir. Mehmet Fuat Köprülü, Türk edebiyatında rün ve destanları ilk biçimler olarak gösterirken, bu ilk biçimlerin kırılma noktalarını da şu şekilde işaretler:
Cahit Sıtkı Tarancı’nın Pencereden Küçülen Gün şiirinde nokta ve diğer hece ölçütleri belirlenemeyen bir kullanımla karşılaşırız:
Gün penceremden kaybolmasın
Hangi gün yargılarım,
Birisi nasıl olduğunu anlıyor.
Ah ölümüm geliyor aklıma.
Sonra bu kuş, bu bahçe, bu ışık.
Allah kalbe şöyle der:
Bana verdiğin acıdan pişmanlık duymuyorum;
olduğu sürece her mesleği kabul ederim.
Gün penceremden kaybolmasın! Favoriyi takip et
Diğer birçok kıta şiirinde genel kuralları işleyemediğimiz kullanım örnekleri olacaktır. CT istatistiksel hesaplamaları ve serbest ölçüm yapılırsa, standart bir çalışma planına ve sezgisel anlayışa ulaşabiliriz.
Divan-ı Adab’ın uzun yıllara dayanan tecrübesine ek olarak Anadolu halk edebiyatı adı verilen bir gelişme ile hece ölçüsü güç kazanmıştır. Tanzimat edebiyat akımıyla yazı dilini halk diline yaklaştırma çabaları sırasında Anadolu’da 15. yüzyılda Aydınlı Visal ile başlayan Türkî-i Basit adı verilen olaylar ve devamında yerelleşmesiyle hece kesintisiz devam etmiştir. Okuyanların pasajları halk destanlarından etkilenir ve vezin merakı artar.
Başka bir kaynak:
Bir şiirdeki hecelerin eşit sayısına bağlı olan ölçüye hece ölçüsü denir. Türk dilinin yapısına uygundur. Hece sayısı parmakla sayıldığı için “parmak ölçüsü” olarak da bilinir. Türkçede heceler uzunluk ve kısalık bakımından yaklaşık olarak aynı değere sahiptir. Bu yapısal özellik, tommetrenin şiirde kullanım kolaylığı sağlar. İlk yazılı Türk edebiyatının ürünleri olarak bilinen Orhun Eski Eserleri’nde (Kök Türk Yazıtları, Göktürk Eski Eserleri) şiir olmamakla birlikte şiirsel özellikler taşıyan ve hece ölçüsüne sahip bölümler bulunmaktadır. Kaşgarlı Mahmut’un Divan-ı Lugati’t Türk’teki şiirleri de hece ölçüsüyle yazılmıştır. Türklerin İslamiyet’i kabul etmesinden sonra Divan edebiyatının yaygınlaşması ve aruz vezni hece vezninin sadece tekke ve âşık edebiyatına mahsus bir ölçü olmasına neden olmuştur.
Hece stili, satırlardaki hece sayısına göre belirlenir. Şiirin satır başına 11 heceli kalıbı “11 heceli ölçü” olarak görünür. Bir hecenin belirli kısımlara bölünmesine “durak”, bu kısımların okuma sırasında hafif duraklamalarla vurgulanan yerlerine “durak” denir. Desenler 2″ ile başlar ve 20″ye kadar çıkar. Az heceli, yani 2″den 6″ye kadar olan kalıplar, kafiye, atasözü, bilmece gibi ürünlerin şiirsel kısımlarında uyum unsuru olarak karşımıza çıkar. Bu kısa ifadelerin kesme noktaları, dizenin sonundadır.
Hece ölçüsündeki duraklamalar büyük önem taşır. Zar en az 2, en çok 5 durak içerebilir. Durak başına hece sayısı 1 ile 10 arasında değişir. Hece kalıpları, duraklamalardaki hece sayısına ve duraklamalardaki hece sayısına bölünür. Bu kalıplar arasında en çok kullanılanlar 7″, 8″, 11″ ve 14″ dir. 7 inçlik ölçek çoğunlukla manik türde kullanılır. 8″ kalıp, göksellerin, mahmuzların, destanların ve türkülerin ölçeğidir. 11’inci dizi Âşık ve Tiki edebiyatının şiirlerinde özellikle koşu ve destan şiirlerinde kullanılmıştır. 14 inçlik dörtlük ölçeği, derviş ve çağdaş Türk şiirinde görülür.
“Kelime kombinasyonlarının oluşumu için tamamlayıcılar”
[wpcin-random-posts]