6331 sayılı Yasa’nın 22. maddesi ile kanunda belirtilen özellikleri taşıyan işyerlerinde, kamu ve özel sektör ayrımı olmaksızın bu İş Sağlığı ve Güvenliği Kurullarının oluşturulmak zorunda olduğundan bahsetmiştik. Anılan kanun maddesinin ilk fıkrasında bakacak olursak “Elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işveren, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere kurul oluşturur. İşveren, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun kurul kararlarını uygular” denilerek; İş Sağlığı ve Güvenliği Kurul’larının oluşturulması için gerekli temel şartlar sayılmıştır. Kanunda bahsedilen elli ve daha fazla çalışan-işçi kapsamında işyerinde sigortalı olarak görünen herkes girmektedir. Yani işyerinin sahibi olup da o işyerinde sigortalı olarak görünen kişiler, işyerini yöneten müdürler ve şirket ortakları da işçi sayısı tespitinde toplam işçi sayısının içerisinde değerlendirilmektedir.
6331 sayılı Kanunda, 4857 sayılı İş Kanunu’ndan farklı olarak iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturulması unsurlarından ‘sanayiden sayılma’ şartı kaldırılmış ve elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu, kamu ve özel sektör ayrımı yapılmaksızın altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı bütün işyerlerinde, iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturma zorunluluğu getirilmiştir.
İşyerinde işverene bağlı fabrika, müessese, işletme veya işletmeler grubu gibi birden çok işyeri bulunduğu hallerde elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu her bir işyerinde ayrı ayrı kurul kurulmalıdır. İşyerinde ihtiyaç halinde birden fazla iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturulması halinde bu kurullar arasında koordinasyon ve bilgi alışverişi sağlanmalıdır. Eğer bir işletmede birden fazla iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturulmuş ise, işveren bu kurulların çalışma usullerini düzenlemek, iş ve görüş birliğini sağlamak amacıyla bu işyerlerine ait iş sağlığı ve güvenliği raporlarının, en az üç ayda bir, ilgili teknik eleman ve uzmanlarca incelenmesini sağlar. Ayrıca bu raporları göz önünde tutarak alınması gereken tedbirleri tespit edip ve uygulanmasını sağlamalıdır. Aynı işverene ait işyerlerinde birden çok İş Sağlığı ve Güvenliği Kurul oluşturulduğunda işverenin sorumluluklarına ilişkin bu durum İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik’in 5. maddesinde açık bir şekilde belirtilmiştir.
Altı aydan fazla süren asıl-işveren-alt işveren ilişkisinin bulunduğu hallerde ise;
Asıl işveren ve alt işveren tarafından ayrı ayrı kurul oluşturulmuş ise, faaliyetlerinin yürütülmesi ve kararların uygulanması konusunda iş birliği ve koordinasyon asıl işverence sağlanır.
Asıl işveren tarafından kurul oluşturulmuş ise, kurul oluşturması gerekmeyen alt işveren, koordinasyonu sağlamak üzere vekaleten bir temsilci atar.
İşyerinde kurul oluşturması gerekmeyen asıl işveren, alt işverenin oluşturduğu kurula iş birliği ve koordinasyonu sağlamak üzere vekaleten bir temsilci atar.
Kurul oluşturması gerekmeyen asıl işveren ve alt işverenin toplam çalışan sayısı elliden fazla ise, koordinasyonu asıl işverence yapılmak kaydıyla, asıl işveren ve alt işveren tarafından birlikte kurul oluşturulur.
İşverenin Çalıştırdığı Alt İşverenleri İle Birlikte İSG Kurulu Oluşturma Yükümlülüğü
İş Hukuku’nda alt işverenlik ilişkisi olarak tanımlanan ve taşeron olarak da adlandırılan çalışma şekli kamu ve özel sektörde sıkça uygulanmaktadır. Taşeron uygulaması; bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin bir işte veya bir işin bölüm ve eklentilerinde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği sigortalıları çalıştıran üçüncü kişiyi ifade etmektedir. Taşeron bir tüzel kişilik olabileceği gibi gerçek kişi de olabilmektedir.
Asıl işveren – alt işveren ilişkisi, 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 2. maddesinde “Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren – alt işveren ilişkisi denir.” şeklinde tanımlanmıştır. Bu tanımlarla birlikte, işverenlerin, işçi sayısının elliden fazla olan ve 6 aydan fazla süren işlerde iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturma yükümlülüğünden yukarıda bahsetmiş olmaktayız. Aynı durum asıl işveren – alt işveren ilişkisinin bulunduğunda işyerlerinde çalışan sayısının ellinin üzerinde olduğu durumlarda da geçerli olmaktadır. Devamla, hem asıl işverenin hem de alt işverenin çalışan sayısı ellinin altında ama her ikisinin toplam çalışan sayısı ellinin üzerindeyse asıl işveren ve alt işveren bu durumda beraber kurul oluşturacaktır.
Asıl işverenin alt işvereniyle beraber oluşturacağı kurullardan bahsetmemiz gerekirse;
Asıl işverenin ve alt işverenin ayrı ayrı 50’den fazla işçisi olduğu durumlarda, yani her iki işverenin 50 ve üzerinde çalışanı olduğunda hem asıl işveren hem de alt işveren ayrı ayrı kurul oluşturmak zorundadır.
Asıl işverenin çalışan sayısı 50, alt işverenin çalışan sayısı 50’nin altındaysa bu durumda asıl işveren iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturmak zorunda olup; alt işveren tarafından bu kurula temsilci atanacaktır.
Asıl işverenin çalışan sayısı 50’nin altında, alt işverenin çalışan sayısı ise 50’nin üzerinde olduğu durumlarda alt işveren kurulu oluşturacak olup; asıl işveren bu kurula temsilci atayacaktır.
Asıl işverenin ve alt işverenin çalışan sayıları ayrı ayrı 50’nin altında, ancak her iki işverenin toplam çalışsan sayısı 50 ve üzeri olduğu durumlarda ise; kurulun koordinasyonunun asıl işverence yapılması kaydıyla her iki işveren ortak bir kurul oluşturacaktır.
Son olarak asıl işverenin ve alt işverenin hem ayrı ayrı hem de toplam işçi sayısı 50’nin altındaysa bu durumda 6 aydan fazla süren bir iş de olsa iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturma zorunluluğu bulunmamaktadır.
Bahsettiğimiz bu olasılıklar temel alınarak kurulan tüm kurullarda, kurulun tam ve gereği gibi kurulma amacı doğrultusunda çalışabilmesi için asıl işveren ve alt işveren tarafından oluşturulan kurullar arasında işbirliği ve koordinasyonun sağlanması gerektiği aşikardır. Zira aynı çalışma alanında birbirinden kopuk veya bağımsız yapılan çalışmalarda iş sağlığı ve güvenliği organizasyonunun etkin bir şekilde işletilebilmesi hem hukuken hem de fiilen mümkün değildir. Aynı çalışma mahallinde bulunan işverenlere, birlikte kurul oluşturma zorunluluğu getirilerek bir kontrol mekanizmasının kurulması ve işverenler arasında koordinasyon sağlanması bu kurulların amacı doğrultusunda çalıştırılması için yapılan bir düzenleme olup; bu düzenleme ile birlikte kurulların tam ve gereği gibi çalıştırılması kolaylaştırılmak amaçlanmıştır.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu’nun Yapısı, Kurul’un Oluşumu
İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmeliğin 6. maddesinde kurulun yapısı ve oluşumundan bahsedilmiştir. Yönetmeliğe göre İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu şu kişilerden oluşmaktadır:
İşveren ve işveren vekili: Bu kişi kurul başkanıdır.
İş güvenliği uzmanı: İş Sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilmek üzere Bakanlıkça belgelendirilmiş mühendis, mimar veya teknik elemanlardır. Bu kişi kurul sekreterliğini yürütür.
İşyeri hekimi: İşyeri hekimliği sertifikası olan doktordur. İşveren tarafından atanır.
İnsan kaynakları, personel, sosyal işler veya idari ve mali işleri yürütmekle görevli bir kişi: Personel müdürü, insan kaynakları, endüstriyel ilişkiler veya mali ve idari işler diye adlandırılabilen birim sorumlularından biri veya bu bölümde çalışanların arasından bağlı bulunduğu bölümü temsil etme yeteneğine sahip olan kişidir.
Bulunması halinde sivil savunma uzmanı: Deprem, savaş ve doğal afet gibi olaylarda sivil savunma müdürlüklerinin istekleri doğrultusunda verilen eğitimlerini alıp sivil savunma uzmanı olarak yetiştirilmiş ve işyerinde bu görevi yapan kişidir. Bu eğitimleri almamış olsa bile işveren işyerinde ilan etmek şartıyla çalışanlarından birini de sivil savunma uzmanı olarak atayabilir.
Bulunması halinde formen, ustabaşı veya usta: İşyerinde ilk amir pozisyonunda iş yapan formen, ustabaşı veya usta ya da bu pozisyona muadil işçilerin temsilcisi olan kurul üyesidir. Eğer bu kişiler birden fazla ise aralarında yaptıkları seçimle belirlenen kişi temsilcileri olur. Bir de yedek temsilci seçilir.
Çalışan temsilcisi, işyerinde birden çok çalışan temsilcisi olması halinde baş temsilcisi: İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalara katılma, çalışmaları izleme, tehlike kaynağının yok edilmesi veya tehlikeden kaynaklanan riskin azaltılması için tedbir alınması isteyen, tekliflerde bulunma ve benzeri konularda çalışanları temsil etmeye yetkili kimse. Eğer işyerinde sendika temsilcisi varsa bu kişi çalışan temsilcisi olarak atanır.
İş Sağlığı ve Güveliği Kurulunun başkanı işveren veya işveren vekili, kurulun sekreteri ise iş güvenliği uzmanıdır. İş güvenliği uzmanının tam zamanlı çalışma zorunluluğu olmayan işyerlerinde ise kurul sekretaryası; insan kaynakları, personel, sosyal işler veya idari ve mali işleri yürütmekle görevli bir kişi tarafından idare edilir. Yönetmelikte belirtilen iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi, insan kaynakları, personel, sosyal işler veya idari ve mali işleri yürütmekle görevli bir kişi ve sivil savunma uzmanı üyeleri işveren veya işveren vekili tarafından atanırlar.
Birden fazla iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekiminin bulunduğu işyerlerinde işveren tarafından görevlendirme yapılır. İş güvenliği uzmanının görevlendirilmesinde o işyerinin tehlike sınıfına uygun uzmanlar arasından birisi görevlendirilir.
Yönetmelikte bahsedilen formen, ustabaşı veya usta üyeleri, o işyerindeki formen, ustabaşı veya ustaların yarıdan fazlasının katılacağı toplantıda açık oyla seçilir. Seçimle belirlenememesi halinde bu üyeler işveren tarafından atanır.
Kurulun üyelerinden formen, ustabaşı veya usta ve çalışan temsilcisi üyelerinin yedekleri de biraz önce bahsedilen usullerle seçilmektedir.
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ EĞİTİMİ
İş Sağlığı ve güvenliği eğitimi, mesleki eğitimin önemli bir unsuru olarak iş verimliliğini arttırmada ve işyerlerinde güvenli bir çalışma ortamının oluşturulmasında önemli bir rol oynamaktadır. Genel olarak iş sağlığı ve güvenliği eğitiminin amacı, işyerlerinde sağlıklı ve güvenli bir ortamı temin etmek, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını azaltmak, çalışanları yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek, onların karşı karşıya bulundukları mesleki riskleri ile bu risklere karşı alınması gerekli tedbirleri öğretmek ve iş sağlığı ve güvenliği bilinci oluşturularak uygun davranışlar kazandırmaktır. İşveren tarafından ise, İSGK üyelerine ve yedeklerine iş sağlığı ve güvenliği konusunda bu eğitimlerin verilmesi gerekmektedir. Bu eğitim özellikle işçilerin işe başlamasından önce, işçilerin çalışma yeri veya iş değişikliğinde, işçilerin iş ekipmanlarının değişmesi halinde ve ya yeni bir teknoloji uygulanması halinde verilir. Zira, işçinin görev yeri veya görev niteliği değiştiğinde yeni yapacağı işle ilgili olan eğitimini işe başlamadan önce alması, olası bir iş kazasının veya meslek hastalığının önlenmesinde önemli bir ol oynamaktadır. İşçi, kullanacağı ekipmanla, teknolojiyle ilgili eğitimi işe başlamadan önce aldığı takdirde kendini ve diğer çalışanları da iş kazalarından koruyabilecektir.
Kurul üyelerine ve yedeklerine işveren tarafından sağlanacak iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri asgari olarak şu konuları kapsamaktadır:
Kurulun görev ve yetkileri: Kurul üyeleri, yönetmelikte kurula verilen görev ve etkilerinin neler olduğu ve bu görevle ilgili yapılacak çalışmaların, sistematiği, plan ve programlı ve yapılacak işlerde kimlerin hangi faaliyetlere ne kadar katkı sağlayacağı hakkında bilgilendirilirler.
İş sağlığı ve güvenliği konularında ulusal mevzuat ve standartlar: Kurul, faaliyetlerinde ölçü olarak öncelikle kanun, tüzük, yönetmelik, tebliğler ve TSE standartlarını almak zorundadır. Bu ölçünün kullanılabilmesi ve sağlıklı biçimde yürütülebilmesi için ise faaliyet alanına giren konuları kapsayan mevzuat ve standartlar hakkında kurul üyelerinin bilgilendirilmesi gerekmektedir. Kurul üyelerine, bu belge ve bilgilere gerektiğinde kolay ve nasıl ulaşılması gerektiği hakkında bilgi verilmelidir.
Sıkça rastlanan iş kazaları ve tehlikeli vakaların nedenleri: İşyerinde meydana gelen iş kazalarının sebeplerinin kurul üyelerine öğretilmesi, İSG konusunda geçmişte zayıf kalınan noktaların görülmesini ve bu zayıf noktalardan uzak durulmasını sağlar. Zayıf veya eksik olan bu noktaların güçlendirilmesi için alınan veya alınması gereken önlemlerin anlatılması ve uygulamada gösterilmesi, iş kazalarında yaşanabilecek tehlikeli veya telafisi güç zararların doğmasının önüne geçebilecektir.
İş hijyeninin temel ilkeleri: İşyerinde bina ve eklentilerinin yapı malzemelerinden veya bina aksesuarları, havalandırma gibi üretim sürecinde çalışanların sağlığını olumsuz etkileyecek şartlar oluşabilmektedir. İşçilerin işyerini kullanırken kişisel temizlikleri etkilenebilmektedir. İşyerinin havasının kirlenme sebepleri, toz, gaz, duman, buhar, gürültü, titreşim gibi sağlığı etkileyecek tehditler, asbest ve benzeri işyeri yapı malzemelerinde bulunabilecek zararlılar ve kişisel temizliği etkileyecek ve dolayısıyla sağlığa zarar verebilecek durumlar ve bunlardan korunma yolları kurul üyelerine anlatılır.
İletişim teknikleri: İletişim, etkili biçimde anlamak ve anlaşılmaktır. Kurulun görev ve yetkilerini yerine getirebilmesi için üyelere aktif dinlenme, karşısındakini anlamaya çalışma, belli ölçütlere göre ve hoşgörülü olarak fikirlerini ifade etme yeteneklerini kazandıracak bir eğitim sağlanır.
Acil durum önlemleri: İşyerinin karşılaşabileceği olağanüstü olaylar esnasında olayla etkili bir şekilde mücadele etmek için alınan her türlü tedbirler kurul üyeleri tarafından öğrenilir. Bu tedbirlere örnek olarak, acil durum tahliye planlaması, işyeri acil durum ekipleri, acil durumlarda kullanılacak araçlar ve yerleri, olası olağanüstü olay senaryolarının hazırlanması gösterilebilir.
Meslek hastalıkları: Kurul üyeleri, meslek hastalıklarının tanımlanması ve işyeri ortamı koşullarından kaynaklanabilecek olası meslek hastalıkları konusunda bilgilendirilir. Meslek hastalıklarının oluşmasının önlenmesi veya zamanında teşhis edilip tedavisinin sağlanabilmesi için geliştirilen tıbbi programlar varsa bunlar hakkında da kurul üyeleri bilgilendirilir.
İşyerlerine ait özel riskler ve risk değerlendirmesi: Her işyerinde yapılan faaliyetlere göre tehlike ve bu tehlikelerin oluşturabileceği riskler ve risk seviyeleri farklılık göstermektedir. Bu kapsamda, işyerinde risklerin kontrolünde yapılacak önceliklerin belirlenmesi ve riskler hakkında bilgi sahibi olunması gerekmektedir. İSG plan ve programların kapsamları bu önceliklere göre değişik konuları kapsamakta olup; her işyerinde aynı risklerin yer almadığı gözetildiğinde, kurul üyelerinin o işyerinde meydana gelebilecek ve halihazırda tespit edilmiş olan riskler ve bu risklerin nasıl kontrol edileceği hakkında bilgilendirilmesi gerekmektedir.
Sıralanan bu eğitimlerin iş sağlığı ve güvenliği kurul üye ve yedek üyelerine verilmesinden işveren veya işveren vekili asıl olarak sorumludur. İşyerlerinde alt işveren ile birlikte iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturulmuş ise, o takdirde bu eğitimlerin verilmesinden ve takibinden her iki işveren birlikte sorumludurlar. (İSGKHY m.7/2)
İş sağlığı ve güvenliği hakkında işyerinizde gerçekleştirilecek düzenlemeler, davalar ve ayrıntılı hukuki yardım için ofisimizle iletişime geçiniz.