İş Hukuku düzenlemeleri açısından bir işverene bağımlı olarak çalışan işçiye yapılması zorunlu tek ödeme temel ücrettir. Temel ücret asgari ücretin altında belirlenemez ve ödenemez. İşçilere temel ücretleri dışında sağlanması olası tüm ödeme ve menfaatler iş sözleşmelerini veya toplu iş sözleşmelerini ilgilendirmektedir. İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi hükmü olan tüm hak ve yardımlar ilgili sözleşmelerde yer aldıkları biçimi ile işçiye verilmelidirler.
Bunun ötesinde işverenlerce düzenli olarak işçiye sağlanan tekrarlanan hak ve yardımlar da çalışan açısından iş sözleşmesi hükmü niteliği kazanır ve verilmesine devam olunması zorunluluğu ortaya çıkar. Şirket uygulamasında bayram harçlığı ödenmeyen bir işyerinde işçilerin kendilerine bayram harçlığı ödenmesi gerektiğini belirtmeleri veya böylesi bir ödeme yapılmadığı için bir hak kaybından söz etmeleri mümkün olmayacaktır. Çalışanlara bayram harçlığı veya benzer adlarla yapılan ödemeler sigorta primi, gelir ve damga vergisi kesintisine tabidir.
KONU : İşveren tarafından bayramlarda işçiye yapılan nakdi veyahut ayni yardımların hukuki değerlendirilmesi tarafımıza soru olarak yöneltilmiş olup, mevzuat ve yargı kararları doğrultusunda yapmış olduğumuz değerlendirmeler aşağıda yer almaktadır.
5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ’nun prime esas kazanç kapsamında, dini bayram, milli bayram veya yılbaşı gibi günlerde verilen ikramiye sigorta primi kesintilerine tabidir.
Özel günlerde yapılan bu gibi ödemelerin kıdem tazminatına dâhil edilmesi konusunda, bu tür ödemelerin süreklilik kazanıp kazanmadığı, yani işyeri için genel bir uygulama olup olmadığı önem arz etmektedir. Özel günlerde yapılan ödemeler her bayramda düzenli olarak ödenmiyorsa kıdem tazminatı hesabına dâhil edilmez. Ancak, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle belirlenen ve süreklilik arz eden bayram harçlığı kıdem tazminatına esas ücrete dâhil edilir.
Bayram ikramiyesi yerine yardımın erzak olarak (ayni) verilmesi durumunda, 5510 Sayılı Kanun’un 80. maddesi gereği ayni yardım statüsünde sayılan bu yardım ‘Prime Esas Kazanç’ matrahının tespitinde dikkate alınmayacaktır. Ancak, Gelir Vergisi Kanunu 63. madde gereği “Hizmet erbabına verilen ayınlar, verildiği gün ve yerdeki ortalama perakende fiyatlarına göre; konut tedariki ve sair suretle sağlanan menfaatler, konutun emsal kirasına veya menfaatin emsal bedeline göre değerlenir.” hükmü gereğince, fatura bedeli net tutar olarak kabul edilip, gelir vergisine tabi tutulacaktır.
Yine bu bağlamda belirtmek gerekir ki; vergi mevzuatına göre, ayni ve nakdi tüm ödemelerin bordroya girmesi gereklidir. Ancak bordroya ticket ödemesinin girmesi halinde mutlaka ayni yemek (ticket) olarak bordroya kaydedilmesi gereklidir. Ticket-Yemek Kuponu-Sodexo verilmek suretiyle yemek yardımı sağlanması durumunda SGK primine dâhil edilmeyecektir. Sadece Nakit yemek parası ödemelerinde istisna tutarı aşan kısım sigorta primine dâhil edilecektir.
İşçiye özel günlerde yapılan yardımın miktarına ilişkin de bir değerlendirme yapılması gerekmektedir. Bu noktada göz önüne alınması gereken, ‘’İş Hukukunda Eşit Davranma İlkesi’’ kavramıdır. Eşit davranma ilkesine göre işverenin işçilere karşı eşit davranma yükümlülüğü vardır. Eşit davranma ilkesi, mevcut bulunan bütün hukuk alanlarında geçerli olup İş Hukuku bakımından işverene işyerinde çalışan işçiler arasında haklı ve objektif bir neden olmadıkça farklı davranmama borcu yüklemektedir.
Eşitlik ilkesinin 4857 Sayılı İş Kanunu’nda hüküm belirtmesi üzerine, kısmen de olsa işverenin yönetim hakkı, hem Anayasa hem de konu bazlı kanun ile sınırlandırılmıştır. Başka bir deyişle, işverenin çalıştırdığı işçileri arasında keyfiyetten doğan ayrım yapması yasal bakımdan yasaklanmıştır. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus eşit davranma ilkesinin mutlak bir eşitlik getirmeyeceğidir. Daha açık bir anlatımla; işveren tarafından -haklı ve objektif bir nedenin varlığı halinde- işçiler arasında belirli ayrımlar yapılabilir.
Yukarıda bahsedilen özen günlerde ikramiye verilmesi hususunda da bu durum geçerlidir. Yani haklı ve objektif nedenin var olması halinde işveren her bir işçiye farklı tutarlarda ikramiye ödemesi yapabilir. Örnek vermek gerekirse; işveren bayram ikramiyesinin tutarının işçinin kıdemiyle orantılı olarak ödeyebilir. İşveren nezdinde daha uzun süre çalışan kıdemli işçinin, işe yeni başlayan işçiden daha fazla ikramiye alması eşitlik ilkesine aykırı olmayacaktır. Zira işverenin, uzun süreli ve istikrarlı çalışmayı teşvik etmek için kıdemli işçisine daha fazla ikramiye ödemesi haklı ve objektif bir neden olarak nitelendirilebilir.
Bayramlar, halk olarak bizi birbirimize kenetleyen günlerdir. Yürekler yumuşar, insanlar birbirlerine gülümser ve hatalar telafi edilip kırgınlıklar ve dargınlıklar sonlandırılır. Bayramlarda toplumsal yapı ve aile içerisindeki iletişimler bu şekilde olurken toplumun bir parçası olan iş hayatında da iletişim aynı şekilde işler. Tüm işyerlerinde patronlar ile çalışanlar bayramlaşır. İyi dilekler karşılıklı olarak birbirlerine iletilir. Varsa kırgınlıkların, şahsileştirilmediği sadece işin tabiatından kaynaklandığı, işçisiyle patronuyla bir aile olunduğu vurgusu yapılır. Hatta çoğu patron işçisini ailelerinden ve akrabalarından ayırt etmediklerini göstermek ve hissettirmek için bayram günlerini de vesile ederek işçilerine “bayram harçlıkları” nevinden ödemelerde bulunurlar.
Çoğu işveren, bunun sadece harçlık olduğunu, arızi bir ödeme olduğunu ve bu ödemenin prim matrahına dahil olmadığını zannederek, yapılan ödemenin prim tahakkuklarını ve prim ödemelerini yapmayı akıllarına getirmezler. Ta ki defterleri SGK tarafından incelemeye alınıncaya kadar. İnceleme sonucunda yaptıkları hayır işlerine ve iyiliğe pişman olmasalar da bundan sonra yapacakları hayır işlerinde tereddüt yaşayabilirler.
Bayramlar ve içerdiği anlam, bizim manevi değerlerimizdendir. Kanun yapıcılar işverenleri hep, hakkı gasp edici görerek düzenleme yapmamalıdır. Bayram harçlıklarının prime dahil edilmesi, işverenler tarafından prim matrahı kapsamı dışında bırakılan ücret ve benzeri ödemelerin bayram harçlığı şeklinde ödenerek SGK’ nın prim kaybına yol açacağı düşüncesi ile yapılmaktadır.
Eğer böyle bir kaygı varsa yapılacak işlem, verilecek bayram harçlık miktarının tavanını belirlemek olmalıdır. İşverenlerin hem hayır olsun diye hem de yardım olsun diye verdikleri bayram harçlıklarından prim alınması, bu yardımların yapılmasını engellemekte ve bayram harçlığı gibi toplumsal değerlerimizi yok etmektedir. Oysa devletlerin görevi toplumsal değerleri yok etmek değil onları yaşatmak için bireyleri teşvik etmek olmalıdır. Bayram harçlığına sadece bayram harçlığı olarak bakmamak gerekmektedir. İşverenler tarafından işçilerine bayram harçlığı şeklinde yapılan ödemeler, hem ortak kazancın paylaşımı hem de yardımlaşmanın en güzel örneklerinden biridir.
Ayni yardımlar ve ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, seyyar görev tazminatı, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme, keşif ücreti, ihbar ve kasa tazminat kapsamında yapılan ödemelerin tamamı prim matrahına dahil değildir. Dikkat edilirse Kanun koyucu prime dahil edilmeyecek ödeme kalemlerini tek tek saymış ve sonuna vb kısaltmasını koymamıştır. Bu kalemlerde yapılan ödemeler her ay sürekli yapılsa bile prime dahil kazançlardan sayılmaz.
Bunun yanında, Kurumca tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek yemek, çocuk ve aile zamları, işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari ücretin % 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prim matrahına dahil değildir. Bu kapsamdaki ödemelerin, kurumca belirlenen miktarlarından prim alınmazken, kurumun belirlediği miktarı aşan ödemelerden prim alınır.Yukarıda belirtilen istisnalar dışında her ne adla yapılırsa yapılsın tüm ödemeler ile ayni yardım yerine geçmek üzere yapılan nakdi ödemelerden prim alınır. SGK uygulama Kanunu dışındaki diğer Kanunlarda, yapılan ödemenin sigorta priminden muaf olduğu belirtilse bile SGK yapılan ödemeden prim alır.
Bukonu hakkında benzer makaleler için tıklayın