KAMBİYO SENETLERİ
İçerdikleri hakkın türü açısından yapılan kıymetli evrak sınıflandırmasında, bir para alacağını temsil eden senetlerden poliçe, bono, çek kambiyo senetleri olarak anılır. Kambiyo senetlerindeki alacak, özel bir usul ile takip ve tahsil edilebilir. Eğer elinizde poliçe, bono yani senet veya çek var ise; hak düşürücü süreler geçmeden mutlaka bir avukata danışın ve tahsil için gerekli icra işlemlerini başlatın. Ben bu yazımda detaylı olarak kambiyo senetlerinden olan çeki inceleyeceğim.
ÇEK
Ekonomik açıdan çek, nakit kullanmaksızın ödeme yapılmasını sağlayan bir ödeme aracıdır. Düzenleyen bu sayede, çalınma ve kaybolma riskleri karşısında nakit para taşıma yükünden kurtulmakta, ayrıca hesabındaki para için faiz geliri sağlamaktadır. Bankalar da, büyük meblağlar oluşturan çek karşılıkları sayesinde büyük mevduatlara ulaşabilmektedir.
Çek düzenleyip imzalayarak lehdara veren düzenleyen, hesabının bulunduğu bankadan, çekte yazılı miktarı meşru hamile ödemesini talep etmiş olmaktadır. Çekin muhatabı, mutlaka bir banka olmak zorundadır. Çekin karşılıksız olmasından dolayı ödenmemesi, hukuki sorumluluk yanında idari yaptırım sorumluluğuna da yol açabilir. Çek düzenlenebilmesi için düzenleyen ile muhatap banka arasında çek düzenlemesi konusunda bir anlaşmanın bulunması gerekir.
Çekin Karşılığının Bulunması
Düzenleyenin, çekin ibrazı sırasında ödenebilmesi için, muhatap banka nezdindeki hesabında yeterli miktarda karşılık bulundurması da gerekmektedir. Karşılığın daha çek keşide edilirken var olması gerekmez; ibraz sırasında varlığı yeterlidir.
Bazen düzenleyenin çekle işleyen hesabında para olmayabilir. Fakat aynı bankada diğer bir hesabında yeterli bir para var ve düzenleyen, hesapları arası para aktarılması talimatı vermiş olabilir. Bu durumda yine çekin karşılığı vardır.
Bazen de düzenleyenin hiçbir hesabında para yoktur. Ama banka ile arasında kredi sözleşmesi bulunabilir ve banka, bu sözleşme çerçevesinde düzenleyene verilmiş kredi olarak çek bedelini hamiline ödeyebilir. Bu olasılıkta da çekin karşılığı var kabul edilir.
TTK Md. 783/1’in son cümlesi uyarınca, karşılık olmaksızın düzenlenmiş olsa bile çek geçerlidir. Fakat çek karşılığının bulundurulmaması, TTK 808 vd. hükümleri uyarınca hukuki sorumluluğa yol açabileceği gibi, 6273 Sayılı Kanunla değişik çek kanunu m.5 vd. uyarınca, düzenleyen hakkında idari yaptırım uygulanmasını da gerektirebilir. Daha detaylı bilgiler için mutlaka bir avukata danışın.
Çekin Şekil Şartları
1- Çek sözcüğü
2- Belirli bir bedelin ödenmesi için kayıtsız ve şartsız havale
3- Muhatap
4- Ödeme Yeri
5- Düzenleme tarihi ve yeri
6- Düzenleyenin imzası
Çekte Vade ve İbraz Süreleri
TTK’ ya göre, çekte vade yoktur; çek görüldüğünde ödenir. Düzenleme günü olarak gösterilen günden önce bankaya ibraz edilen çek, ibraz günü ödenir.
Çekin bir ödeme aracı olduğu ve görüldüğünde ödenmesi gerektiği için, kanunda, ödenmek üzere bankaya ibrazına özgü, belirli, kısa ve kesin bazı süreler öngörülmüştür. İbraz süresi denilen bu süreler kanunda üç türlü düzenlenmiştir. Bu sürelerden hangisinin uygulanacağı, çekin üzerindeki düzenleme ve ödeme yerlerine bakılmak suretiyle saptanmaktadır.
Kanunda öngörülen üç tür ibraz süresi şunlardır:
1- Bir çek düzenlendiği yerde ödenecekse 10 gün,
2- Düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse 1 ay,
3- Başka bir ülkede ödenecek ise, düzenleme ve ödeme yerleri aynı kıtada iseler 1 ay , ayrı kıtalarda ise 3 aylık süre içerisinde bankaya ibraz edilmeleri gerekir.
Tüm bu süreler, çekte keşide günü olarak gösterilen tarihten itibaren işlemeye başlamaktadır. İbraz süreleri önemlidir, çünkü bu süreler içinde çek ibraz edilmezse; çek kambiyo senedi özelliği vasfını yitirir. Bunun sonucu olarak çek, kambiyo senetleri devir usulü olan ciro ve teslimle devredilemez ve kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takibe konu olamaz. Burada belirtilen ibraz süreleri hak düşürücü sürelerdir. Bu durumda çek hamili ibraz sürelerine itibar etmez ve süreyi kaçırırsa alacağını asıl borç ilişkisine dayanarak talep edebilecektir. Süresi içerisinde ibraz edilmeyen çek yazılı delil başlangıcı olur ve konu hakkında ancak tanık dinletilerek ispat yolu izlenebilir. İbraz süresinde çek ibraz edilmezse veya ibraz edilse de muhatap banka ödemez ve bunun üzerine ibraz süresinde prostesto çekilmezse müracaat hakkı kaybedilir.
TTK m. 814/1-2: “Hamilin, cirantalarla, düzenleyen ve diğer çek borçlularına karşı sahip olduğu başvurma hakları, ibraz süresinin bitiminden itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Çek borçlularından birinin diğerine karşı sahip olduğu başvurma hakları, bu çek borçlusunun çeki ödediği veya çekin dava yolu ile kendisine karşı ileri sürüldüğü tarihten itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar”.
Yukarıdaki yazımızda Prof. Dr. Mehmet Bahtiyar’ın Kıymetli Evrak Hukuku Kitabından faydalanılmıştır.