Kamulaştırılan malın geri alınması günümüzde mülkiyetin el değiştirmesi sonucu amacı dışında veya amaçlanan haricinde kullanılması ile ortaya çıkmaktadır.kamulaştırılan malın geri alınması kamulaştırma avukatlarınca değerlendirilerek titizlikle incelenmelidir.
Mülkiyet hakkı anayasa ile koruma altına alınmış bir haktır ve sınırlandırılması ancak kamu yararı söz konusu ise gündeme gelebilmektedir
Kamulaştırma, devlet ve kamu tüzel kişileri tarafından kamu yararının gerektirdiği hallerde, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını, kanunla gösterilen esas ve usullere göre el konulması veya üzerinde irtifak hakkı tesis edilmesi işlemidir.
Kamulaştırma idare ile uzlaşma yolu ile yapılabileceği gibi, idare ile uzlaşılamayıp dava yoluyla mahkeme kararı sonucunda da yapılabilmektedir.
Taşınmazı kamulaştırılan bir malik, taşınmazı geri almak isterse bu aşağıdaki şartlar doğrultusunda mümkündür:
Kamulaştırma Kanunu’nda belirtildiği üzere;
Kamulaştırılan malın geri alınabilmesi için 5 yıl süre boyunca kamulaştırma işlemini yapan idarenin kamulaştırma amacına veya kamu yararına yönelik bir amaçla kullanmaması gerekmektedir. Bu 5 yıllık sürenin başlangıcı ise kamulaştırma bedelinin kesinleşmesi tarihidir. Bu bedelin kesinleşmesi ise malın satın alma yolu (idareyle uzlaşma) ya da dava sonucu mahkeme tarafından kamulaştırma kararı verilmesi şartlarında farklı zamanlara denk gelmektedir.
Kamulaştırma bedeli şayet idare ile uzlaşmak suretiyle malın kamulaştırılması yoluna başvurulmuş ise;
Anlaşma tutanağının düzenlendiği tarihte
İdare ile anlaşma vuku bulmadığından dava yoluna gidilmiş ise;
Mahkemenin kararı ile birlikte kesinleşecektir.
Nitekim geri almaya ilişkin hakkın doğum tarihi yani kamulaştırma bedelinin kesinleşmesinden itibaren kamulaştıran idarenin kamu yararına kullanmadığı 5 sene geçtikten ve malın geri alınmasına ilişkin diğer şartlar da vuku bulduktan sonra hak doğmuş olur.
Belirtilen 5 yıllık sürenin dolmasından itibaren hak 1 senelik hak düşürücü süreye tabi olup kullanılmadığında düşmektedir.
Belirtilen şartlar gerçekleşip kamulaştırılan malın geri alınması gündeme geldiğinde, taraflardan biri idare iken diğer taraf kamulaştırılan taşınmazını almak isteyen eski malik yahut mirasçılarıdır.
Kamulaştırılan malın geri alımı 1 yıllık hak düşürücü süreye tabi bulunmaktadır. Kamulaştırma Kanunu’nun ilgili maddesinde de belirtildiği üzere gerekli şartların gerçekleşmesi ve bahsetmiş olduğumuz 5 yıllık sürenin dolmasından itibaren 1 yıl içerisinde bu hak kullanılmazsa düşecektir.
Belirtilmiş olduğu üzere kamulaştırma ancak kamulaştırmaya yetkili olan kamu kurum ve kuruluşlarınca gerçekleştirilebilmektedir. Peki ya bu kamu kurum ve kuruluşları gerekli kamulaştırma prosedürünü uygulamadan, mahkemeye başvurup ilgili taşınmazın bedelini de ödemeden şahısların taşınmazlarına el koyması durumunda ne olmaktadır?
Kamulaştırmaya yetkili devlet ve kamu tüzel kişilerinin, ilgili taşınmaza yönelik gerekli kamulaştırma prosedürünü uygulamadan şahısların mallarına el koyması kamulaştırmasız el atma olarak adlandırılmaktadır. Bu durum anayasal güvenceye sahip olan mülkiyet hakkı bakımından tehdit oluşturmakta olup şahısların başvurabilecekleri hukuki imkanlar mevcuttur.
Detaylı bilgi için Kamulaştırmasız El Atma Davası konulu makalemizi inceleyebilirsiniz.
El atmanın önlenmesi davası, mülkiyet hakkının korunmasına yönelik bir dava olup uygulama alanını, idarenin hukuki el atmaları oluşturmaktadır. Bir taşınmaza idare hukuki olarak el atmış ise ilgili taşınmazın hukuki niteliği değişmiş, mülkiyet hakkı sahibinin tasarruf yetkisi elinden alınmış bulunmaktadır. Böyle durumlarda malik, el atmanın önlenmesi (müdahalenin men’i) davası açarak bu kamulaştırmasız el atma durumunun düzeltilmesini ve elinden alınan tasarruf yetkisinin iade edilmesini isteyebilecektir.
Kamulaştırma Bedel Tespiti Nasıl Yapılır?
Taşınmaz maliki, ilgili taşınmaza yönelik sahip olduğu mülkiyet hakkından vazgeçip taşınmazın bedelini bir bedel tespit davası ile talep edebilecektir.
Bedel tespit davasında mahkemenin varacağı karar ile taşınmazın bedeli tespit edilir. Uygulamada ile bu tespit bilirkişi eliyle olmaktadır. Bilirkişiler ilgili taşınmazın bedelini o taşınmazın emsallerinin o günkü rayiç bedeli üzerinden hesaplamak suretiyle tespit ederler.
Bedel tespiti sonucunda taşınmazınıza değerinden az bir bedel tespit edildiğini düşünmeniz durumunda bilirkişi raporuna itiraz etme hakkınız vardır.