Kamulaştırmada uzlaşma genellikle mal sahiplerinin idare ile aralarında oluşan ve uzlaşma daveti ile başlayıp devam eden bir süreçtir.Mal sahipleri kamulaştırma işlemleri ve devamında uzlaşma veya dava yolunu seçebilmektedirler.
Kamulaştırmanın ne olduğunu açıklayarak yazımıza başlayalım. Kamulaştırmadan söz ederken mülkiyet hakkına değinmekte yarar vardır. Mülkiyet hakkı anayasa ile koruma altına alınmış bir haktır ve sınırlandırılması ancak kamu yararı söz konusu ise gündeme gelebilmektedir. Kamulaştırmayı tanımlayacak olursak devlet ve kamu tüzel kişileri tarafından kamu yararının gerektirdiği hallerde, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını, kanunla gösterilen esas ve usullere göre el konulması veya üzerinde irtifak hakkı tesis edilmesi işlemine kamulaştırma denmektedir. Kamulaştırmada uzlaşma usulünü ise aşağıda inceleyeceğiz.
Kamulaştırmada uzlaşmaya değinecek olursak Kamulaştırma Kanunu’nda belirtilen usule göre kamulaştırılacak taşınmazın öncelikle idare tarafından satın alma yoluna gidilmesi öngörülmüştür. Kamulaştırmaya konu edilmesi planlanan taşınmazın maliki ile satın alma usulüne göre uzlaşılamadığı takdirde idare, mahkemeye başvurmak suretiyle taşınmazın idare adına tescilini talep edecektir. Peki kamulaştırmada satın alma olarak da adlandırdığımız kamulaştırmada uzlaşma nasıl yapılmaktadır? Satın alma usulü nedir?
Kamulaştırma işlemlerinde sürecin daha hızlı ilerlemesi adına Kamulaştırma Kanunu’nda yapılan değişiklikle kamulaştırmada uzlaşma, satın alma usulü detaylı bir biçimde açıklanma suretiyle kamulaştırmanın bir şartı olarak belirlenmiştir. Bu anlamda idare, kamulaştırmak istediği taşınmazı, kamulaştırmak için mahkemeye başvurmadan önce, kamulaştırmada uzlaşma şartı bulunduğundan, malikle uzlaşma yoluna gidip satın alma usulünü deneyecek uzlaşma olmazsa mahkemeye başvurarak kamulaştırma işlemine devam edecektir.
Kamulaştırmada uzlaşma , açıklamış olduğumuz gibi idarenin, kamulaştırılmak istenen taşınmazın maliki ile satın alma yoluna giderek uzlaşmasını ifade etmektedir. Kamulaştırma Kanunu sürecin hızlı işlemesi için böyle bir yol öngörmüş ve kamulaştırmada uzlaşmanın nasıl yapılacağını satın alma usulü başlığı altında açıklamıştır. Kamulaştırmada uzlaşma nasıl yapılır sorusunun cevabı, kanunda aşağıdaki gibi açıklanmıştır.
İdarenin, Kamulaştırma Kanunu’na göre , tapuda kayıtlı olan taşınmaz mallar hakkında yapacağı kamulaştırmalarda satın alma usulünü öncelikle uygulaması esastır.
Kamulaştırma kararının alınmasından sonra kamulaştırmayı yapacak idare, bu taşınmaz malın tahmini bedelini tespit etmek üzere kendi bünyesi içinden en az üç kişiden teşekkül eden bir veya birden fazla kıymet takdir komisyonunu görevlendirir.
Ayrıca idare, kamulaştırmada uzlaşmaya yönelik olarak, tahmin edilen bedel üzerinden pazarlıkla satın alma ve trampa işlemlerini yürütmek ve sonuçlandırmak üzere kendi bünyesi içinden en az üç kişiden teşekkül eden bir veya birden fazla uzlaşma komisyonunu görevlendirir. Kamulaştırmada uzlaşma (satın alma) usulüne sonrasında idarenin malik ile bir davet vasıtasıyla iletişime geçmesi suretiyle devam edilecektir.
İdare, kıymet takdir komisyonunca tespit edilen tahmini bedeli belirtmeksizin, kamulaştırmaya konu edilen taşınmaz mal, kaynak veya bunların üzerindeki irtifak haklarının bedelinin peşin veya taksitle ödenmesi suretiyle ve pazarlıkla satın almak veya idareye ait bir başka taşınmaz malla trampa yoluyla devralmak istediğini resmi taahhütlü bir yazıyla malike bildirir. Bu işlem kamulaştırmada uzlaşmaya davet olarak ifade edilebilir.
Malik veya yetkili temsilcisi tarafından, bu yazının tebliğ tarihinden itibaren on beş gün içinde, kamulaştırmaya konu taşınmaz malı pazarlıkla ve anlaşarak satmak veya trampa isteği ile birlikte idareye başvurulması halinde; komisyonca tayin edilen tarihte pazarlık görüşmeleri yapılır, tespit edilen tahmini değeri geçmemek üzere bedelde veya trampada anlaşmaya varılması halinde, yapılan bu anlaşmaya ilişkin bir tutanak düzenlenir ve anlaşma konusu taşınmaz malın tüm hukuki ve fiili vasıfları ile kamulaştırma bedelini içeren tutanak malik veya yetkili temsilcisi ve komisyon üyeleri tarafından imzalanır.
İdarece, anlaşma tutanağının tanzim tarihinden itibaren en geç kırk beş gün içinde, tutanakta belirtilen bedel ödenmeye hazır hale getirilerek, bu durum malike veya yetkili temsilcisine yazıyla bildirilerek tapuda belirtilen günde idare adına tapuda ferağ vermesi istenilir. Malik veya yetkili temsilcisi tarafından idare adına tapuda ferağ verilmesi halinde, kamulaştırma bedeli kendilerine ödenir.
Kamulaştırmada uzlaşma (satın alma) usulü, Kamulaştırma Kanunu’nda yukarıdaki gibi açıklanmıştır. Bu işlemlerin gerçekleşmesinin ardından kamulaştırmada uzlaşma sağlanmış olur.
Kamulaştırmada uzlaşma hususuna ilişkin sürelerden bahsedecek olursak, Kamulaştırma Kanunu’nda belirtildiği üzere malik veya yetkili temsilcisi tarafından, kamulaştırmada uzlaşmaya davet yazısının tebliğ tarihinden itibaren on beş gün içinde, kamulaştırmaya konu taşınmaz malı pazarlıkla ve anlaşarak satmak veya trampa isteği ile birlikte idareye başvurulması halinde; komisyonca tayin edilen tarihte pazarlık görüşmeleri yapılır.
Şayet idare, kamulaştırmada uzlaşma hususunda malik ile anlaşmışsa, anlaşma tutanağının tanzim tarihinden itibaren en geç kırk beş gün içinde, tutanakta belirtilen bedeli ödenmeye hazır hale getirir. Kamulaştırmada uzlaşma usulüne ilişkin süreler bu şekilde belirtilmiştir.
Kamulaştırmada uzlaşma usulünden yukarıda bahsettik. Kamulaştırma Kanunu’nda satın alma usulü yukarıdaki gibi açıklanmıştır. Bütün bu aşamalardan sonra kamulaştırmada uzlaşma sağlanması durumunda ne olur? Kamulaştırmada uzlaşma sağlanamaması durumunda ne olur bunları inceleyelim. Kamulaştırmada uzlaşma sağlanması durumuna ilişkin olarak kamulaştırmada satın alma usulü uyarınca satın alınan veya trampa edilen taşınmaz mal, kaynak veya irtifak hakkı, sahibinden kamulaştırma yolu ile alınmış sayılır ve bu şekilde yapılan kamulaştırmaya veya bedeline karşı itiraz davaları açılamaz şeklinde hükme bağlanmıştır.
Yukarıda kamulaştırmada uzlaşma (satın alma) usulünü ve kamulaştırmada uzlaşma olması durumunu incelemiştik. Şimdi ise kamulaştırmada uzlaşma olmaması durumunda sürecin nasıl işleyeceğini açıklayacağız. Kamulaştırma Kanunu’na göre kamulaştırmanın satın alma usulü ile yapılamaması halinde idare, taşınmaz malın bulunduğu yer asliye hukuk mahkemesine müracaat eder ve taşınmaz malın kamulaştırma bedelinin tespitiyle, bu bedelin peşin veya taksitle ödenmesi karşılığında, idare adına tesciline karar verilmesini ister. Devamında ise mahkemenin izleyeceği yol ve usuller Kamulaştırma Kanunu’nun 11. maddesinde ayrıntılı olarak belirtilmiştir.
Kamulaştırma (istimlak) davaları hakkında detaylı bilgi almak için Kamulaştırma (İstimlak) Davaları konulu makalemizi inceleyebilirsiniz.