Çalışan İşçinin Kıdem Tazminatı Şartları

İşçilerin, kanunen ifade edilen koşulları karşılaması durumunda aldıkları ödenek, kıdem tazminatı olarak adlandırılır. Kıdem tazminatı , İş Kanununa göre işçi sayılan bir kimsenin işyerinde çalıştığı zaman karşılığında elde ettiği kıdeme bir karşılık niteliğinde ödenir. İşçi, işinde çalıştığı süre boyunca gerek iş yerine gerekse iş verenine yıllarca emeğini vermekte ve işyerinin ekonomik geleceğine katkıda bulunmaktadır.

İşçinin süreklilik ve düzenlilik arz eden çalışmasının ve katkısının karşılığı olarak hak kazandığı ödenek kıdem tazminatıdır. Kıdem tazminatı hesap edilirken işçinin son aldığı ücrete ilave olarak yemek, yol, sosyal yardım gibi ödenekler hesaba katılır ve brüt ücret üzerinden belirlenir.

Kıdem Tazminatı Şartları

Kıdem tazminatı hak kazanabilmek için işçinin karşılaması gereken birtakım şartlar bulunur. Bu şartlar İş Kanununda ifade edilmiş olup şu şekildedir:

İş Kanunu Gereği İşçi Olmak : İşçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için 4857 sayılı İş Kanununun tanımladığı üzere işçi olması gereklidir. İşçi ile işveren arasında yapılacak iş sözleşmesinin sözlü ya da yazılı olmasının kıdem tazminatı alacağına herhangi bir etkisi yoktur.

Ancak genellikle yazılı olarak yapılır. İş Kanunu 14. Maddesinde bir dizi iş ve meslek gruplarını ifade etmiştir. İfade ettiği bu iş ve meslek gruplarında çalışanları işçi statüsünde değerlendirmemektedir. İş Kanununa göre işçi sayılmayan bu iş ve meslek grubunda çalışanların kıdem tazminatı almaları mümkün değildir.

Peki, bu iş ve meslek grupları hangileridir:

• Deniz ve hava taşıma işlerinde çalışan kimseler,
• 50’den daha az sayıda işçi çalıştıran tarım ve orman işlerinin icra edildiği işletmelerde ya da işyerlerinde çalışan kimseler (50 dahildir),
• Aile ekonomisinin sınırlarını aşmamak kaydıyla tarımla ilgili her çeşit yapı işlerinde faaliyet gösteren kimseler,
• Bir ailenin üyeleri ve 3. Dereceye kadar hısımları arasında dışarıdan bir başkası katılmayacak şekilde evlerde ve el sanatlarının icra edildiği işlerde faaliyet gösteren kimseler (3. Derece dahil),
• Ev hizmetlerinde çalışan kimseler,
• Çıraklar,
• Sporcular,
• Rehabilite edilen kimseler,
• Esnaf ve Sanatkarlar Kanununun 2. Maddesinde düzenlenen tanıma uygun biçimde üç kişinin faaliyet gösterdiği işyerlerinde çalışan kimseler.

Bir Yıl Çalışma Şartı : Kıdem tazminatına hak kazanmak isteyen işçinin karşılaması gereken bir diğer şart bir yıl çalışma şartıdır. İşçi, aynı işverenin iş yerinde veyahut aynı işverene ait farklı işyerlerinde en az bir yıllık kıdeme sahip olmalıdır. Bir yıllık çalışmasını doldurmamış işçilerin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi mümkün değildir.

Haklı Fesih Şartı : İşçi ile işverenin düzenlediği iş sözleşmesi ister sözlü ister yazılı olabilir. İşçi ile işveren arasında bu iş sözleşmesinin yazılı ya da sözlü olması değil belirsiz süreli iş sözleşmesi olması önemlidir. Şayet işçi belirli süreli iş sözleşmesine tabi ise bu durumda kıdem tazminatı alması mümkün değildir.

İşçi ile işveren belirli bir işin tamamlanması üzerine veya belirli işlerde çalışılması noktasında yazılı olarak belirli iş sözleşmesi yaptılar ise bu sözleşme, sözleşmeye konu edilen işin tamamlanması ile kendiliğinden sona erer.

Kendiliğinden tamamlanan bu tür iş sözleşmesinde, iş sözleşmesine konu edilen işin tamamlanmasından önce işveren haksız bir nedenle veya işçinin haklı bir gerekçe göstermesi ile iş sözleşmesinin feshi söz konusu olursa işçi kıdem tazminatına hak kazanabilir.

Kıdem Tazminatında Zamanaşımı Süresi

Kıdem tazminatının tabi olduğu beş yıllık zamanaşımı süresi vardır. Dolayısıyla tazminat beş yıllık yasal süresi içinde talep edilebilir. Bu sürenin başlangıcı ise işçi ile işveren arasındaki iş sözleşmesinin feshedildiği andır.

Kıdem tazminatına getirilen beş yıllık zamanaşımı süresi 4857 sayılı İş Kanunu ek madde ile düzenlenmiş olur bu süre içinde talep edilmeyen kıdem tazminatı için daha sonra dava açılması mümkün değildir.

İşçi Hangi Hallerde Kıdem Tazminatı Hakkına Sahip Olur?

İşçi ile işveren arasındaki iş akdini haklı bir gerekçe göstererek fesheden işçi kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Eğer işveren, iş akdini feshederse ve işçi kıdem tazminatı almak isterse bu takdirde işverenin iş sözleşmesini feshetmesinin haksız fesih olması elzemdir. Çünkü işverenin haklı nedenle feshetmesi durumunda işçinin kıdem tazminatı alabilmesi mümkün değildir.

• İş akdinin konusu olan işin yapılması esnasında, işin tabiatından doğan bir sebeple işçinin sağlığı tehlike altına girerse işçi, işvereni ile arasındaki iş akdini feshetme hakkına sahiptir.
• İşçinin sürekli yakınında bulunan ve direkt iletişim ve temas halinde olduğu bir mesai arkadaşı ya da işveren, işçinin ifa ettiği işi ile bağdaşmayan bulaşıcı bir hastalık taşıyorsa bu durumda işçi iş akdini feshedebilir.
• Ancak işçinin sağlık nedenlerini öne sürerek iş akdini feshetmesi ve kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için öne sürdüğü sebebi devlet veya üniversite hastanelerinden aldığı sağlık kurulu raporu ile ispat etmesi şarttır.
• İşçinin işvereninden fazla mesai alacağı bulunuyorsa ve işvereninden alacağını alamıyorsa, bu alacak sürekli geç ödeniyorsa işçi iş sözleşmesini feshedebilir.
• İşverenin işçisine birtakım kötü söz, davranış ve tavırda bulunması işçinin kıdem tazminatına hak kazanması için bir sebeptir. Zira işçi bu hallerde iş sözleşmesini feshedebilir. Örneğin; işverenin işçiye yönelik küfür, tehdit ve hakarette bulunursa, baskı ve cinsel tacizde bulunursa ya da işçinin ailesini hedef alan küfürler ederse işçi, işvereni ile arasındaki iş akdini feshedebilir.
• İşçinin çalıştığı iş yerindeki mesai arkadaşları da yukarıda ifade edilen hal ve hareketleri gerçekleştirir ve bu durumda işçi söz konusu arkadaşının tavırlarını işverenine bildirir ancak işvereni alması gereken önlemleri almazsa işçi iş akdini feshedebilir.
• Erkek işçinin askerlik görevini yapmak maksadı ile iş akdini feshetmesi mümkündür.
• İşçinin icra ettiği işin doğasında ve şartlarında esaslı değişiklikler meydana gelirse işçi iş akdini feshetme hakkına sahiptir.
• İşçinin yasal olarak emekli olması halinde iş akdini feshetmesi mümkündür.
• Kadın işçiler evlendiği tarihten itibaren bir yıllık süre içinde evlilik gerekçesi ile iş akdini feshedebilir.
• İşçi hayatını kaybederse bu durumda yasal mirasçıları kıdem tazminatı talep edebilir.
• İşçinin sendika yöneticisi olması da iş akdini feshetmesine ve kıdem tazminatına hak kazanmasına neden olur.
• İşçinin çalıştığı iş parça başı yapılan bir işse ve işveren işçiye daha az ücret ödemek için daha az parça işi veriyorsa bu durumda işçi iş sözleşmesini feshedebilir.

İşçi Hangi Hallerde Kıdem Tazminatına Hak Kazanamaz?

İşçinin belirli durumlarda kıdem tazminatı alması mümkün değildir. Bu durumlar şu şekilde ifade edilebilir:

• İşçi, gerek işine karşı gerekse işverenine karşı sadakat yükümlülüğünün gerektirdiği şekilde davranmalıdır. Şayet işçi işine ve işverenine karşı sadakat yükümlülüğü ile bağdaşmayan tavır ve tutumlar içinde bulunursa işveren tarafından iş akdi feshedilebilir.
• İşçi, bile isteye olağan dışı bir hayat sürer ve bu hayattan dolayı hastalanırsa veya engelli olursa, bu durumdan ötürü peşi sıra üç iş günü devamsızlık yapar veya bir ay süre ile beş iş günü işine gitmezse işvereni tarafından iş akdi feshedilebilir.
• İşçinin alkol ve uyuşturucu bağımlısı olması ve bu bağımlılığından ötürü işine üç iş günü art arda devamsızlık yaparsa veya bir ay içinde beş iş günü işine gitmezse işçinin iş akdi, işvereni tarafından feshedilebilir.
• İşçi bir hastalık sahibi olur ve bu hastalığının tedavisinin mümkün olmadığı ve mevcut işyerinde çalışmasının hastalığının seyrini kötü yönde etkileyeceği sağlık kurulu raporu ile sabitlenirse iş verenin iş akdini feshetme hakkı vardır.
• İş veren ile işçi arasında iş akdinin kurulduğu esnada işçinin söz konusu işin esaslı unsurlarından biri ile ilgili yanıltıcı bilgi vermesi de iş akdinin feshedilmesine neden olan durumlar içindedir.
• İşçinin işvereni ve işvereninin aile üyelerini hedef alan kötü sözler sarf etmesi, işverenin iş akdini feshetmesi için yeterli bir nedendir.
• İşçi, işyerinde çalışırken mesai arkadaşlarından birine karşı cinsel tacizde bulunur ya da işyerinde uyuşturucu kullanırsa işverenin iş akdini feshetme hakkı mümkündür. Aynı zamanda işçinin güveni kötüye kullanması ve hırsızlık yapması da aynı iş akdinin feshedilmesine neden olan hallerdendir.
• İşçinin işyerinde çalıştığı süre boyunca edindiği meslek sırlarını bir başkasının öğrenmesine vesile olacak biçimde ifşa etmesi, iş akdinin feshedilmesine neden olur.
• İşçinin, cezası ertelenemeyen yedi günden daha fazla hapis cezası verilen bir suç işlemesi halinde iş akdinin feshedilmesi mümkündür.
• İşçi eğer haklı bir gerekçeye dayanmadan ve işvereninden izin almadan peşi sıra iki iş günü veyahut iki kez bir ay içinde herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü devamsızlık yaparsa ya da bir ay süre ile üç iş günü işine devam etmezse işçi ile işveren arasındaki iş akdi, işveren tarafından feshedilebilir.
• İşçi bile isteye veya ihmali davranışı nedeniyle iş güvenliğini riske ederse ve iş yerindeki malzeme ve cihazlara zarar verirse ve otuz günlük ücreti ile verdiği zarar karşılanmıyorsa işveren iş akdini feshedebilir.
• İşçi gözaltına alınır veya tutuklanırsa işçinin çalışma süresine göre iş akdinin feshedilmesi mümkündür. İşçinin altı aylık bir işçi olması halinde iki haftadan daha çok tutuklu ya da gözaltında kalması, işçinin altı ay ile bir buçuk yıllık bir işçi olması halinde altı haftadan daha uzun bir süre tutuklu ya da gözaltında kalması son olarak işçinin üç yıldan daha uzun süreli bir işçi olması halinde sekiz haftadan daha çok gözaltında ya da tutuklu kalması, iş akdinin feshedilmesine neden olur.

SGK, Bağkur Hizmet Dökümü Sorgulama ve Nasıl Alınır?

SGK İşçi Şikâyeti Nereye Nasıl Yapılır?

03 İşten Ayrılış Kodu Nedir, SGK İşten Ayrılış Nedeni Öğren