Kırsal Turizm Kavramı Üzerine Anılardan Yola Çıkarak Bir Değerlendirme

Kırsal Turizm Kavramı Üzerine Anılardan Yola Çıkarak Bir Değerlendirme

Yük. Zir. Müh. Osman İNAN

Bu aralar küçük işletmelerin turizm açısından önemini açıklamaya çalışacağım bir kırsal turizm makalesi üzerinde çalışıyorum. Makalenin gerektirdiği anketleri yetiştirebilmek için araştırma bölgesi olan Ege’deki küçük mahallede yaklaşık 10 gün kadar kalmayı planladım. Bavulumu hazırlarken Anadolu’da çalıştığım dönemde iş için yaptığım seyahatler aklıma geldi ve geçmişi hatırladım. Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK) ’da çalıştığım dönem 10’larca kırsal turizm projesinde kontrol uzmanı olarak görev almıştım. Kurumdan ayrıldıktan sonra bir dönem de bu tesislerin kurulmasında iş planı ve teknik proje hazırlamıştım. Kırsal turizm konusunda araştırma yaptığım yerler, yayınlanmış makalelerim de oldu. Kırsal alanlarda vakit geçirmeyi seven birisi olarak da bu yerleri oldukça gözlemlediğimi düşünürüm. Uzun bir zamandır bu konuda araştırma yapan birisi olarak kırsal turizm kavramının yeterince anlaşıldığını düşünmüyorum.

Şu an hazırlamakta olduğum makalede kırsal turizm yapılıyor kabul edilen yer Ege’deki küçük bir sahil mahallesi. Bu yerdeki inceleyeceğimiz turizm şeklini bile kırsal turizm kabul edip edemeyeceğimizle ilgili şüpheler oldu. Bu bakımdan önceden çalıştığım işlerde de kırsal turizm yaklaşımıyla ilgili bazen benim bazen çalışma arkadaşlarımın şüpheleri oldu. Bundan kısaca bahsetmek isterim.

Lisans ve yüksek lisansım sırasında Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi (TNKU) Tarım Ekonomisi bölümünde Dr. Öğr. Üyesi Harun HURMA’dan kırsal turizm kavramında dair çok şey öğrenmiştim. Değerli hocamdan hem kırsal turizm dersini almak hem kırsal turizm konusunda sohbetler yapmak mesleki yaşantımda benim için önemli bir artı oluşturdu. TKDK’da çalıştığım dönemde kırsal turizm konusunda pek çok uzmandan da eğitim aldım. Kırsal turizm konusunun ilde sorumlusu da oldum. Mesleğin başlangıcında teorik olarak da bilgim vardı. Başta da söylediğim gibi 10’larca kırsal turizm projesi üzerinde düşünme şansım oldu. TKDK’dan ve sonrasında kurumlara proje hazırladığım dönemden uygulamadan birkaç zıt noktadan anımla kırsal turizme bakışa örnekler vermek isterim.

Öncelikle şunu belirtmek isterim TKDK’da projelerin kontrolünü 2 kişi olarak yapardık. Bu yüzden çalışma arkadaşımın fikrini dinlemem çok önemli ve gerekliydi. Bunun yanında projeler amirlerinde onayında geçtiği için projenin bilgisini, kabul ya da reddedilenlerin gerekçesini paylaşmak gerekliydi. Bu yüzden kırsal turizm özelinde 1 projede en az 10 kişinin fikrini dinledim diyebilirim. Örnekler üzerinden değerlendirmeyi ve kırsal turizmin tanımını sonrasında yapıp bu kavramı açıklamaya çalışacağım;

TKDK’da çalıştığım dönemde proje ortağımla ilçe merkezinde 3 yıldızlı, 4 yıldıza daha yakın olan çok da fazla odalı, ilçenin belki de en büyük binalarından, sahibinin de oldukça varlıklı olduğu bir projeye inşaat ve makine-ekipman kontrolünde aylarca süren kontrol sürecimiz oldu. Kontrol ortağımın şüpheleri kısaca; projenin ilçe merkezinde olması, ilçeye göre büyük bir tesis olmasına, tek seferde kullandırılan hibenin büyük olmasına ve sahibinin ise zaten varlıklı birisi olmasında yoğunlaştı.
TKDK’da çalıştığım dönemde proje ortağımla bu sefer il merkezine zaten uzak, ilçe merkezine de uzak, ıssız sayılabilecek bir yerde bungalov tarzında kalacak yer kiralayacak tesisin yine inşaat ve malzeme alım sürecimde kontrolü aylarca sürdü. Tesisin daha hiç ortaya çıkmadığı yer tespit sürecinde kontrol arkadaşımın Osman, buraya kimse gelmez dediğini hatırlıyorum. Anadolu’da o bölgede çok yaygın diye şakayla burada sadece define aranır demişti. Kısaca şüpheleri; uzaklık, aşırı kırsallık, sahiplerinin turizm geçmişlerinin azlığı, bu proje özelinde doğaya çok fazla girildiği düşüncesi ve işletmenin nasıl kar edip ayakta kalacağı konularında olmuştu.
TKDK’da çalıştığım dönemde proje ortağımla bu sefer il, ilçe merkezine uzak yol üstü bir lokantanın yenilenmesi ve ek inşaat yapılmasıydı. Bu proje çoğu diğer projeden farklı olarak ortağımı çok memnun etti. Projenin kırsal turizm mantığında olup olmadığını öne çıkarmadı. Lokantanın küçük olması hoşuna gitti, işletme sahiplerinin kanaatkar ve güler yüzlü olmaları onda bu işi yapabilirler dedirtti. Osman, gittiğim en haklı kırsal turizm tedbirine ait proje bile dedi. Proje arkadaşımı bu özellikler memnun etti.
TKDK dönemimde benim en çok keyif aldığım proje ise, eski bir konağın yenilenmesi ve ek inşaat alanı yapılmasının kontrol süreci oldu diyebilirim. Proje alanında küçük bahçelerin olması, kağıt üzerinde karlı yeterli büyüklük ve oda sayısı, işletmenin kendine ait havası, işletme sahiplerinin hevesli tavırları beni etkiledi.
TKDK dönemim sonrası farklı kurumlara kırsal turizm projesi hazırlarken proje başında öncelikle kırsal turizm projeleri özelinde projeleri dinlemeye çalıştım. Öncelikli olarak TKDK, Kültür-Turizm Müdürlükleri, Tarım il-ilçe Müdürlüklerinden bilgi alınmasını hep vurguladım. İstatistiki olarak bana ulaşan 100 kırsal turizm projesinden 90’ının kırsal turizmle ilgisi olmadığını açıklamaya çalışmak durumunda kaldım. Bu konuda kurumlar çok çalışıyorlar ancak kırsal turizm kavramı tam olarak anlaşılamamaktadır.

Bu kırsal turizm örnekleri birbirlerinden farklı diye düşünüyorum. Amacımda buydu. Şimdide kırsallık kavramını ve kırsal turizm meselesini bazı kavramları açıklayarak toparlamaya çalışacağım.

Turizmin kırsal alanlarda yapılan şekli kırsal turizmdir. Bunun için bir kırsallık algısını zihinde oluşturmak gerekir. Buna göre; kırsal alan ifadesiyle, nüfus yoğunluğunun düşük olduğu, ekonomik hayatın daha çok tarım üzerine kurulu bulunduğu, doğal koşulların ve geleneksel değerlerin hayatı şekillendirmesinde etkin olduğu ve eğitim, sağlık, haberleşme gibi sosyal olanakların yeterince gelişmemiş olduğuna kaynaklık eden alanlar anlaşılmaktadır.

Kırsal alanlar sosyal ve ekonomik açılardan daha geri kalmış alanlardır. Bu bilindiğinden, Tarım kanunu ile de kırsal alanların öncelikle kalkındırılması hedeflenmiştir. Bunun için, kırsal alanların ekonomilerinin sadece tarıma bağımlı olduğu, bunun yetmeyeceği, tarım ve tarım dışı istihdamın geliştirilmesi, gelirlerin artırılması ve farklılaştırılması, kadın ve genç nüfusun eğitim ve girişimcilik düzeyinin yükseltilmesine yönelik tedbirlerin alınmasının devlet tarafından yapılması gerektiği hesaplanmıştır.

Kırsal turizm kısaca; turistlerin, doğal ortamlarda tatillerini geçirmek ve değişik kültürlerle bir arada olmak amacıyla kırsal bir yerleşmeye giderek, konaklamaları ve o kırsal yerleşmeye özgü etkinlikleri izlemeleri ya da katılmalarıyla gerçekleşen bir turizm türü olarak tanımlanabilir. Bunun yanında, kırsal alanlarda gelirlerin çeşitlendirilmesinde en önemli kabul edilen yöntemlerden biridir. Avrupa Birliği (AB) ve gelişmiş diğer ülkelerde önemi çok önceden anlaşılmış, imkanı olan bütün kırsal alanlarda devlet tarafından teşvik edilmesi gerektiği üzerinde durulmuştur. Türkiye’de kırsal turizm uluslararası fonlardan, Avrupa Birliği Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPARD) programından, T. C. Merkezi yönetiminden ve yerel yönetimler tarafından desteklenmektedir.

Kırsal turizm desteklemeleri mevzuatta alan, miktar, yöntem, kişi olarak sınırlandırılmıştır. Buna göre; kırsal turizm şeklinde desteklenen işletme, kırsal alanda nüfusu 20 bin kişinin altında olan yerlerde olmalıdır ki zaten destekleme yapan kuruluşlar bu yerleri web sitelerinde yayınlamaktadırlar. Desteklenen kişi, desteklemeye başvurduğu konuyla ilgili ulusal ve uluslararası mevzuattaki yeterlilikleri taşımalıdır. Desteklenen işletmenin projesi, kırsalda geliri çeşitlendirmeye yönelik olmalı, kırsal kalkınma amaçlarına uygun olmalı ve bağımsız kontrolden geçmelidir. Bu kriterleri taşıyan kırsal turizm işletmesi desteklenmektedir.

Önceki paragrafta belirtiğim kriterlerden de görüldüğü üzere, yazının başlarında paylaştığım birkaç anımdaki bütün projeler şüpheye gerek bırakmaksızın desteklemelerden faydalanma hakkına sahiptir. Sahilde bir yerde bir dağ köyünde de; Varlıklı birisi de göreceli yoksul sayılabilecek biriside; küçük ya da daha büyük bir işletmeyle; yenileme ya da yeni kurulumla vb. kırsal turizm yapılabilir. Kırsal turizm kabul edilip edilmeme şüphesine neden olan konular bu birkaç noktada yoğunlaşmıştı. Beraber düşündüğüm kişilerden de yola çıkarak, kişinin aklında daha farklı bir kırsal turizm projesi düşüncesi olabiliyor. Her projede projenin, yöreye katkısı, proje sunan kişilerin hali tavrı projeyi denetleyende de hazırlayanda da farklı hesap edilebiliyor. Böylece kimi projeler daha fazla iş yapma hevesi sağlayabiliyor. Kırsal kalkınmayı önemseyen objektif bir bakışta, kriterlerin iyi tanımlandığı ve her bir kırsal turizm işletmesinin faydalı olduğu görülecektir.

Kırsal alanı tanımlamak bile güçken kırsal turizmin tam olarak tanımlanabilmesi ve tam olarak anlaşılmasını beklemek zaman alacaktır. Kırsal turizm projelerinde kurumların belirlediği kriterlere kesinlikle uyulmasını, projenin iş yaptırma gücü ve kırsala katkısının hesap edilmesini, kaynakların iyi yerlere kullandırılması, özellikle Avrupa Birliği (AB) yardımlarının kullandırılmasını önemsiyorum. Bu yazıda, kırsallık özelliği barındıran kriterler, kırsal alan kabul edilmenin mevzuattaki özellikleri, kırsal turizmin özellikleri, kırsal turizm kabul edilme büyüklüğü, kırsal turizm işletmesi sahiplerinin taşıdıkları kriterlerden kısaca bahsetmeye çalıştım. Okuduğunuz için teşekkürler.