Miras Paylaşım Türleri ve Miras Nasıl Paylaşılır ? sorusundan evvel Miras paylaşımı konusu, mirasa konu değerlerin nasıl paylaştırılacağı sorunu üzerinde durmaktadır. Miras paylaşımı sırasında mirasçıların irade özgürlüğü ön planda olup tüm mirasçıların anlaşmasıyla paylaşım yapılabileceği gibi bir tek mirasçı bile paylaşma anlaşmasına yanaşmazsa, paylaşma hakim tarafından gerçekleştirilir. Biz de makalemizde miras paylaşımının bu evrelerde ne gibi sorunlar doğurabileceği ve miras paylaşımına dair sorunlara ne gibi çözümler bulabileceğimizi açıklayacağız.
Miras paylaşımı türleri mirasın tümünün paylaşılması ve mirasın bir kısmının paylaşılması üzerine iki tanedir;
Miras paylaşımında mirasın tümünün paylaşılması Medeni Kanunca asıl tercih edilen türdür. Miras paylaşımında mirasın tümünün paylaşılması, yasal ve atanmış mirasçıların hep birlikte anlaşmaları yoluyla her zaman mümkündür. Hatta mirasbırakan ölüme bağlı tasarrufla miras paylaşımının nasıl yapılacağını belirtse bile bütün mirasçılar anlaşarak bunun tersine bir miras paylaşımında bulunabilirler.
Miras paylaşımında mirasın bir kısmının paylaşılması, Medeni Kanunca kabul edilen ikinci miras paylaşımı türüdür. Buna göre, terekedeki mal ve hakların bazılarının paylaşılıp, bazılarınınsa paylaşma dışına bırakılması ve paylaşma dışında bırakılan mallar üzerinde miras ortaklığı ve mirasçıların hep birlikte mülkiyeti devam edecek şekilde yapılabilir. Miras paylaşımında mirasın bir kısmının paylaşılmasının mantığı, anlaşma olmayan malların akıbeti belirleninceye kadar sorun yaratmayan malların paylaşımının geciktirilmemesidir. Örneğin, bir baba iki çocuğuna 1 ev ve 2 aynı marka araba bıraktığında mirasçılar arabalar konusunda hemen anlaşıp evin paylaşımı açısından birlikte mülkiyetlerini devam ettirip paylaşımı sonraya bırakma kararı alabilirler. Bir diğer kısmi paylaşma da sadece bir ya da birkaç mirasçının payının saptanarak verilmesi ve geri kalanlar arasında miras ortaklığının devam etmesi şeklinde olabilir. Ama kesinlikle unutmamalıyız ki kısmi paylaşma için bütün mirasçılar anlaşmalıdırlar.
Miras paylaşımında dikkat edilmesi gereken ilkeler aşağıdaki gibidir:
Mirasın paylaşılmasının anlaşmayla yapılması yani rızai taksim, mirasçılar arasında payların oluşturulması ve fiilen alınması veya aralarında yapacakları paylaşma sözleşmesi ile olur. Paylaşma sözleşmesiyle mirasçılar, tereke mallarının tamamı veya bir kısmı üzerindeki elbirliği mülkiyetinin miras payları oranında paylı mülkiyete dönüştürülmesini de kabul edebilirler. Paylaşma sözleşmesinin geçerliliği yazılı şekilde yapılmasına bağlıdır.
Miras payı üzerindeki sözleşme mirasın tamamı veya bir kısmı üzerinde miras payının devri konusunda mirasçılar arasında yapılan sözleşmedir. Miras payı üzerindeki sözleşmenin geçerliliği yazılı şekle bağlıdır. Bir mirasçının üçüncü kişiyle yapacağı böyle bir sözleşmenin geçerliliği, noterlikçe düzenlenmesine bağlıdır. Sözleşme bu kişiye paylaşmaya katılma yetkisi vermez; sadece paylaşma sonunda mirasçıya özgülenen payın kendisine verilmesini isteme hakkını sağlar.
Mirasın açılmasından önce yapılan sözleşmelere de rastlanabilmektedir. Yani miras bırakanın katılması veya izni olmaksızın bir mirasçının henüz açılmamış bir miras hakkında diğer mirasçılar veya üçüncü bir kişi ile yapacağı sözleşmeler olabilir. Ancak mirasın açılmasından önce yapılan sözleşmeler geçerli değildir.
Miras paylaşımı davası bir diğer adıyla miras taksim davası, mirasın paylaşılması konusunda tüm mirasçıların yasanın aradığı şekil şartlarına uygun olarak anlaşmaları mümkün olmazsa her mirasçı paylaşmanın mahkeme eliyle yapılması için bir paylaşma davası açmaya yetkili olduğu davadır. Miras paylaşma davası, tüm mirasın paylaşılması talebiyle açılması gerekir. Paylaşmanın kısmi olarak yapılabilmesinin tek yolu mirasçılar arasında anlaşma sağlanabilmesi halidir.
Miras paylaşımı davasında hakim, mirası mirasçıların miras paylarına göre gruplara ayırarak bunlar üzerinde tek başına hak sahipliği olunacak şekilde her bir mirasçıya tahsis edecektir.
Miras paylaşımı davası, mirasın açıldığı yer yani miras bırakanın son yerleşim yerinin bulunduğu sulh mahkemesinde açılır. Miras paylaşımı davası davayı açan mirasçı tarafından diğer bütün mirasçıları davalı olarak göstererek açılır. Miras paylaşımı davası için avukatınıza başvurarak ilgili yasal süreci takip etmenizde fayda vardır.
Miras paylaşımının geciktirilmesi üç şekilde söz konusu olabilir. Miras paylaşımının geciktirilmesi sebepleri; paylaşmanın iradi olarak geciktirilmesi, mirasçılar arasında bir cenin olması ve hakim kararıyla paylaşmanın geciktirilmesi şeklindedir.
Miras paylaşımına hakimin atadığı bir kayyımın katılması miras paylaşımında istisnai bir yoldur. Mirasçılar miras paylaşımının her aşamasında yer alacaklardır ancak bazı durumlarda hakimin atadığı bir kayyım da katılır. Açılmış mirasta bir mirasçının payını devralmış veya haczettirmiş olan ya da elinde mirasçıya karşı alınmış borç ödemeden aciz belgesi bulunan alacaklı, kayyım atanmasını isteyebilir. Sulh hakimi bu mirasçının yerine paylaşmaya katılmak üzere bir kayyım atayabilir.
Miras paylaşımının gerçekleşmesi miras unsurlarının her bir mirasçının miras payına göre oluşturulacak gruplar halinde toplanması ve ardından da hangi mirasçıya verileceğinin saptanması olmak üzere iki aşamadan ibarettir. İlk aşama ‘’miras paylaşımında payların oluşturulması (mirasın pay edilmesi), ikinci aşama ise ‘’miras paylaşımında payların tahsisi (özgülenmesi)’’ olarak adlandırılır. Miras paylaşımının gerçekleşmesinde bu aşamalar ayrı ayrı incelenir. Belirtelim ki bu iki aşama miras paylaşımı davasında hakim tarafından dikkate alınır. Dava açılmadan yapılacak paylaşma sözleşmesinde bir bütün halinde tek aşama gibi miras paylaşımı gerçekleşir.
Miras paylaşımında payların oluşturulması bir diğer ifadeyle mirasın pay edilmesi esnasında hakim tarafında dikkat edilmesi gereken birtakım kriterler vardır. Öncelikle miras paylarının oluşturulması mirasçı sayısına göre yapılır. Örneğin, üç mirasçı varsa üç miras payı oluşturulacaktır. Bu sırada oluşturulacak payların maddi değerleri, mevcut mirasçıların miras payı oranlarına göre belirlenir. Örneğin, mirasbırakandan geriye eşi ve bir oğlu kalmış olsun. Miras olarak da 100 bin TL değerinde 1 ev ve her biri 50 bin TL değerinde iki araba kalsın. Yasal mirasçı olarak eş 1/ 4, çocuk 3/ 4 pay oranına sahip olacağından ve hepi topu iki mirasçı kaldığından toplamda 200 bin TL değerindeki mirası oranladığımızda bir araba eşe, bir ev ve araba ise oğla kalacaktır. Son olarak belitelim ki payların oluşturulmasında hakim, eğer yukarıdaki gibi bir basit orantı kurulamıyorsa yerel adetleri, mirasçıların kişisel durumlarını ve çoğunluğun arzusunu göz önünde bulundurur. Örneğin, mirasbırakan geride 4 çocuk ve 50 bin TL değerinde bir ev bıraktıysa bu durumlara dikkat edilmelidir.
Miras paylaşımında payların tahsisi, aşaması ise oluşturulan payların hangi mirasçıya gideceğiyle ilgilidir. Aslında payların oluşturulması bölümünde lafı uzatmadan anne ve oğul örneğinde miras paylarını da özgülemiştik. Bazen yukarıdaki örnekte olduğu gibi paylar oluşurken hangi mirasçılara tahsis edileceği belli olur. Ancak tahsis aşamasına gelinmiş olup da somut payların hangi mirasçılara gideceği belli değilse payların özgülenmesi mirasçıların anlaşması uyarınca yapılır.
Miras paylaşımında miras malının bölünmesi veya tahsisinde anlaşma sağlanamazsa, o mal satılır ve bedeli bölüştürülür. Mirasçılardan biri istemde bulunursa satış artırma yoluyla yapılır. Mirasçılar artırmanın şekli konusunda anlaşamazlarsa sulh hakimi, artırmanın mirasçılar arasında veya herkese açık yapılmasına karar verir. Değerinde önemli azalma olmadan bölünemeyen miras malı bütün olarak mirasçılardan birine özgülenir.
Mirasçılardan birinin karşı çıkması halinde, nitelikleri veya özgülendikleri amaç gereği bir bütünlük oluşturan eşya birbirinden ayrılamaz. Aile belgeleri ile aile için özel anı değeri olan eşya, mirasçılardan birinin karşı çıkması halinde satılamaz. Mirasçılar arasında anlaşmazlık çıkarsa sulh hakimi, yerel adetleri, adet yoksa kişisel durumları göz önünde tutarak bu eşyanın, payına mahsup edilmek veya edilmemek suretiyle mirasçılardan birine özgülenmesine ya da satılmasına karar verir.
Aile konutu ve ev eşyasının sağ kalan eşe tahsisi mümkündür ve mirasın paylaşılmasında önemli konulardan biridir. Eşlerden birinin ölümü halinde tereke malları arasında ev eşyası veya eşlerin birlikte yaşadıkları konut varsa; sağ kalan eş, bunlar üzerinde kendisine miras hakkına mahsuben mülkiyet hakkı tanınmasını isteyebilir. Haklı sebeplerin varlığı halinde, sağ kalan eşin veya miras bırakanın diğer yasal mirasçılarından birinin istemi üzerine, mülkiyet yerine intifa veya oturma hakkı tanınmasına da karar verilebilir. Miras bırakanın bir meslek veya sanat icra ettiği ve alt soyundan birinin aynı meslek ve sanatı icra etmesi için gerekli olan bölümlerde (örneğin baba oğul dişçiydi, miras olarak muayenehane kaldı), sağ kalan eş bu hakları kullanamaz.
‘’…Mirasçılar arasında payların oluşturulması ve fiilen alınması veya aralarında yapacakları paylaşma sözleşmesi mirasçıları bağlar. Paylaşma sözleşmesiyle mirasçılar, tereke mallarının tamamı veya bir kısmı üzerindeki elbirliği mülkiyetinin miras payları oranında paylı mülkiyete dönüştürülmesini de kabul edebilirler. Paylaşma sözleşmesinin geçerliliği yazılı şekilde yapılmasına bağlıdır. Açıkça anlaşılacağı üzere Paylaşma Sözleşmesi yazılı şekilde yapılmadıkça geçerli kabul edilemeyecektir…’’ (YARGITAY HUKUK GENEL KURULU E. 2012/6-1512 K. 2013/704 T. 15.5.2013)