Mersin ve Sinop’ta nükleer santral kurma girişimleri, Türkiye’nin AKP döneminde devam eden önemli tart ı şma konular ı ndan birisi oldu. Çernobil felaketinin 23. y ı ldönümünde yine Türkiye nükleer santral konusunu tart ı şmaktad ı r. Bu konuda Enerji Bakan ı Hilmi Güler in “Nükleer santral namus meselemiz oldu” biçiminde aç ı klamalar ı ise sürecin nas ı l yürütüldüğüne dair traji-komik yaklaş ı m ı n özetini oluşturmaktad ı r.
AKP döneminde inatla yürütülen nükleer santral kurulumuna ilişkin yasa, yönetmelik, kriter oluşturma ve ihale süreci baştan sona “Ben yaptım oldu” anlay ı ş ı n yans ı tan belirsizlik, yetersizlik ve keyfi uygulamalarla doludur. Bilim adamlar ı , meslek örgütleri ve nükleer mühendislerin daha yasa ve yönetmelik düzeyinde ortaya koyduğu itirazlar görmezden gelinirken, nükleer teknoloji iddias ı yla getirilen ölçütlerin yetersizliği de ihale süreci başlamadan ortaya konulmuştu.
Mevzuat alannda keyfiyete izin veren düzenlemelere ihale sürecinde yeni sorunlar eklenmiştir. Bu sorunlar öylesine boyuttad ı r ki ihalenin daha ilk aşmas ı nda iptal gerekliliği ortaya ç ı km ı şt ı r. 5710 say ı l ı Nükleer Yasa’da “Alınan tekliflerden, TAEK tarafından belirlenen ölçütleri karşıladığı TAEK tarafından belgelenen şirketlerin teklifleri yarışmaya sokulur, bu ölçütleri karşılamayan şirketlerin teklifleri yarışma dışı bırakılır” hükmünde aç ı kça görüldüğü gibi “tek bir teklif olması durumu” mevzuat kapsam ı d ı ş ı ndad ı r. Ancak teklifler olmas ı durumunda yar ı şma sürecinin başlat ı lmas ı gerekmektedir. Süreci düzenleyen yönetmeliğe bak ı ld ı ğ ı nda ise 3. zarfa ilişkin değerlendirme sürecinde tek bir şirketle ihale sürecinin devam ı n sağlayacak herhangi bir düzenleme bulunmad ı ğ ı gibi tersine kapal ı zarf usulüyle tekliflerin yar ı şmas ı ndan söz edilmektedir. Nükleer ihale için özel olarak haz ı rlanan mevzuata göre tek firmayla farkl ı bir ihale usulü uygulanmas ı na imkan olmad ı ğ ı gibi fiyat teklif aşamas ı nda da fiyat ı n revize edilmesine olanak yoktur. Yönetmeliğe göre teklifler al ı nd ı ktan sonra ihale sürecinde herhangi bir değişikliğe gidilmesi söz konusu dahi olamaz. İhale şartnamesine bak ı ld ı ğ ı nda da yasa ve yönetmelik düzeyindeki ihalenin iptalini gerektiren düzenlemeler yinelenmektedir. Şartnamede yer alan
“Komisyon tarafından yapılan değerlendirme sonucunda, Yarışma’da en uygun teklifi veren istekli belirlenir”
hükmü de tek bir firma ile ihalenin yap ı lamayacağ ı n gözler önüne sermektedir.
Mevzuattaki düzenlemeye rağmen tek kat ı l ı mc ı yla ad ı na yar ı şma denilen ihale süreci devam ettirilmiş ve TAEK’e ikinci zarf gönderilmiş, teknoloji kriterlerine de TAEK taraf ı ndan uygunluk belgesi verilmiştir. TAEK’in belirlediği ölçütler dahi tart ı şmal ı konumda bulunurken, Rus teknolojisi de pek çok aç ı dan kamuoyunda tart ı ş ı l ı r olmuştur. İhaleye kat ı lan konsorsiyumun ana şirketinin Rus olmas ı , enerji alannda Türkiye’nin Rusya’ya olan bağ ı ml ı l ı ğ ı aç ı s ı ndan da ayr ı ca tart ı şma yaratm ı şt ı r. Enerji alannda bir y ı l sonras ı n ı n plann dahi yapamayan Enerji Bakanl ı ğ ı , 15 y ı l sonra devreye girecek nükleer santral hayalini Türkiye’nin enerji sorunlar ı n ı n çözümü gibi göstermeye çal ı şmaktad ı rlar. Mevcut
kaynaklar ı n kullan ı m ı na bak ı ld ı ğ ı nda ülkemizin yerli ve yenilenebilir kaynaklar özel sektör inisiyatifinde değerlendirilmemeye mahkum edilirken, nükleer santral için kamu kaynaklar ı yla teşvikli, al ı m garantili bir yap ı tesis edilmeye çal ı ş ı lmas ı derin bir çelişki oluşturmaktad ı r. Bu çelişki, tek kat ı l ı mc ı n ı n fiyat zarf ı n ı n aç ı lmas ı yla kimsenin ihaleyi savunamayacağ ı bir düzeyde su yüzüne ç ı km ı şt ı r.
İ halede fiyat karga ş as ı
İhalede tek kat ı l ı mc ı olan JSC Atomstroyexport-JSC Inter Rao-Park Teknik Ortak Girişim Grubu’nun 19 Ocak 2009 tarihinde aç ı lan fiyat zarf ı ndan ç ı kan nükleer santraldan üretilecek elektriğin kilovat saat baş ı na 15 y ı l boyunca 21.16 ABD Dolar/sent üzerinden sat ı ş teklifi başta nükleeri savunan AKP’nin enerji bürokrasisi olmak üzere hemen her kesimi şok etmiştir. Firman ı n teklifinin kabul edilmesi durumunda kamu kaynaklar ı ndan 15 y ı l boyunca 86.4 milyar dolar para ödenmiş olacakt ı r.
Yasa ve y ö netmeli ğ e g ö re firman ı n teklifini de ğ i ş tirmesi m ü mk ü n olmad ığı gibi ş artnamede de ikinci bir teklifin s ö z konusu olamayaca ğı na ili ş kin ç ok say ı da h ü k ü m bulunmaktad ı r. Buna kar şı firman ı n ilk teklifi ile revize teklifi aras ı ndaki fiyat u ç urumu da teklifin ne ö l çü de haks ı z ve abart ı l ı oldu ğ unu, n ü kleer santralla elektrik ü retiminin ucuz de ğ il pahal ı bir enerji kayna ğı olarak tercih edilemeyece ğ ini g ö zler ö n ü ne sermektedir.
Mersin’de kurulmas ı planlanan 4 bin 800 megavat (MW) kurulu güçteki santral yat ı r ı m ı nda, Rus Firmas ı önderliğindeki Ortak Girişim Grubu, al ı m garantisi verilen 15 y ı ll ı k dönemde 415.5 milyar kilovat saat elektrik üretmeyi taahhüt etmiştir.
Rus Atomstroyexport-Inter RAO-Park Teknik Konsorsiyumu’nun verdiği fiyat teklifi aç ı l ı rken, firman ı n fiyat ı n revize eden ikinci bir teklifi de sunmas ı sürecin usulsüzlüğünü gösteren yeni bir örnek olmuştur. Ortakl ı ğa ait zarf ı n aç ı lmas ı n ı n hemen ard ı ndan bir aç ı klama yap ı larak, şirketin yeni bir fiyat teklifini TETAŞ’a ilettiği ve buna ait dilekçenin TETAŞ’n evrak kayd ı na girdiği aç ı klanm ı şt ı r. İhale şartnamesine göre TETAŞ’n,
“isteklilerle fiyat pazarlığı yapması ve revize teklif alması” mümkün olmamas ı na rağmen Enerji Bakan Hilmi Güler önce revize teklifin ihale şartnamesine uygun olduğunu ve değerlendirmeye al ı nacağ ı n duyurmuştur. Ard ı ndan da revize teklifin verilmesinin yaratt ı ğ ı tart ı şmalar üzerine Bakan Güler’in ikinci bir aç ı klama yaparak, “dedikodu ve tartışmalara yol açmaması için” revize fiyat zarf ı n ı firmaya iade ettiklerini belirtmesi; nükleer santral gibi yüksek teknoloji içeren hassas bir konuda daha işin baş ı nda nas ı l gecekondu çözümlere yönelindiğinin görülmesi aç ı s ı ndan son derece çarp ı c ı olmuştur. Ard ı ndan firman ı n ikinci bir revize teklifi aç ı k olarak kuruma ilettiği bilgisi kamuoyuna duyurulmuştur.
Yap ı lan çelişkili aç ı klamalarda önce firman ı n yeni bir teklif sunduğu ve İhale Komisyonu’nun da yaklaş ı k yüzde 30 düzeyinde indirilen bu fiyat ı değerlendirmeye ald ı ğ ı aç ı klanm ı ş, daha sonra da komisyonunun çal ı şmalar ı n en geç Şubat ay ı n ı n sonunda bitireceği ve uygun görülmesi durumunda da değerlendirme sonucunun Mart ay ı içinde Bakanlar Kurulu’na sunulacağ ı belirtilmiştir. Bu aç ı klamalar ve yaşanan süreç, mevzuata ayk ı r ı olduğu aç ı k olmas ı na rağmen İhale Komisyonu üzerinde revize fiyat ı n değerlendirmeye al ı nmas ı n ı sağlamaya yönelik bask ı lar olduğunu düşündürmektedir. Nisan ay ı ortas ı itibar ı yla henüz süreç tamamlanmazken, İhale Komisyonu’nun görüşünü oluşturmas ı n ı n ard ı ndan ilgili mevzuat gereği TETAŞ Yönetim Kurulu’nun onay ı yla nükleer santral bulmacas ı n ı n Bakanlar Kurulu’nun önüne gelmesi öngörülmüştür.
İ kinci teklif yasal de ğ il
Yasa ve yönetmeliğe göre firman ı n teklifini değiştirmesi mümkün olmad ı ğ ı gibi şartnamede de ikinci bir teklifin söz konusu olamayacağ ı na ilişkin çok say ı da hüküm bulunmaktad ı r:
“- Yarışma komisyonunun talebi üzerine İdare, tekliflerin incelenmesi, karşılaştırılması ve değerlendirilmesinde yararlanmak üzere net olmayan hususlarla ilgili isteklilerden tekliflerini açıklamalarını isteyebilir. Bu açıklama, hiçbir şekilde teklif fiyatında değişiklik yapılması veya Yarışma dokümanında yer alan şartlara uygun olmayan tekliflerin uygun hale getirilmesi amacıyla istenilemez ve bu sonucu doğuracak şekilde kullanılamaz.
– Bu yarışma için alternatif teklif verilemez. Ön koşul ve karşı şart taşıyan teklifler değerlendirmeye alınmayacaktır.
-Teklif alma saatinden sonra gelen teklif, değişiklik ve iptaller dikkate alınmayacaktır.”
Şartnamede yasak davran ı ş ve fiiller kapsam ı nda “Yarışmada kendisi veya başkaları adına doğrudan veya dolaylı olarak, asaleten yada vekaleten birden fazla teklif vermek” say ı lmaktad ı r.
Sonuçta, yasal olarak başka teklif al ı nmas ı mümkün değildir. Yani şartnameye göre teklif değiştirilemez. Buna karş ı firman ı n ilk teklifi ile revize teklifi aras ı ndaki fiyat uçurumu da teklifin ne ölçüde haks ı z ve abart ı l ı olduğunu, nükleer santralla elektrik üretiminin ucuz değil pahal ı bir enerji kaynağ ı olarak tercih edilemeyeceğini gözler önüne sermektedir. Buna karş ı n serbestleşme ve özelleştirme uygulamalar ı yla yarat ı lan sanal elektrik piyasas ı ortam ı nda yükseltilen fiyatlarla pahal ı nükleer santrallarna da geçit sağlanmaya çal ı ş ı lmaktad ı r. TETAŞ’n özel sektörden elektrik al ı m ı na yönelik yapt ı ğ ı ihalede kabul edilebilir olarak belirlenen tavan fiyat ı n nükleer santral ihalesinde ortaya ç ı kan fiyata yak ı n olmas ı , Ruslar ı n nükleer santral için verdiği 21.16 sentlik fiyat teklifini kamuoyunda aklama operasyonu olarak değerlendirilmiştir. Bu şekilde 1 kilovat saat elektrik sat ı ş ı için 19.5-28 kuruş aras ı nda değişen fiyat tekliflerinin geldiği elektrik al ı m ihalesi iptal edilirken, böylece nükleer ihaledeki revize teklif fiyat ı n ı n değerlendirmeye al ı nmas ı na yönelik bir zorlama yap ı ld ı ğ ı düşünülmektedir.
Yaşanan sürecin takipçisi olmay ı b ı rakmayan nükleer karş ı tlar ı , nükleer santral ihalesinde mevzuata ayk ı r ı günü birlik aray ı şlar karş ı s ı nda yetkililerin işlediği nükleer suçlara karş ı daha fazla sessiz kalmayarak toplumsal sorumluluk bilinci ile başta Mersin, Sinop, İstanbul, Tarsus, İskenderun olmak üzere bulunduklar ı tüm yaşam alanlar ı ndan savc ı l ı klara suç duyurusunda bulunmuşlard ı r.
AKP Hükümeti, acil çözüm bekleyen enerji alan ı nda nükleer santrala kilitlenmiş; Türkiye’nin 3 değerli y ı l ı n ı heba etmiştir. Daha fazla bu sürecin uzamamas ı , nükleer santral karş ı tlar ı na kulak verilmesi, en az ı ndan ihale sürecindeki hukuka ve kamu yarar ı na ayk ı r ı gelişmelerin kabul edilerek ihalenin ivedi olarak iptali gerekmektedir.