Ölüme Bağlı Tasarrufların Özellikleri Ve Şartları konusundan önce Ölüme bağlı tasarrufların neler olduğunu inceleyelim. Ölüme bağlı tasarruf, miras bırakanın isteğine göre mirasçılığın ve mirasçılıkla ilgili düzenlemelerin sonuçlarını doğurabilmesi için yapılan hukuki işleme denir. Yani ölüme bağlı tasarruf, miras bırakanın ölümünden sonraki talimatlarını, arzularını içeren bir hukuki işlemdir. Miras bırakanın ölümünden sonra hüküm ifade edecek her türlü emri ölüme bağlı tasarruf kapsamında değerlendirebiliriz.
Ölüme bağlı tasarruf, sağlararası yapılan işlemlerden farklı olarak yapıldığı anda değil, miras bırakanın ölmesinden sonra etkisini doğurur. Örneğin, vasiyetnamesini yazıp kasasına koyan bir kişinin o vasiyetnameyi yazdığı sırada aslında mallarını başkasına hemen devredeceği bir tasarrufu yoktur. Adı üstünde ölümüne bağlı olarak belirli tasarrufları gündeme gelecektir. Ölüm, ölüme bağlı tasarrufun bir nevi anahtarıdır.
Ölüme bağlı tasarruflar; vasiyetname ve miras sözleşmesi olarak karşımıza çıkar. Vasiyetname tek taraflı olarak yapılan ölüme bağlı tasarrufken yani miras bırakan ölümüne kadar yine tek taraflı olarak vasiyetnamesini değiştirebilecekken, miras sözleşmesinde karşımıza iki taraf çıkmaktadır. Biz de makalemizde bu iki tür ölüme bağlı tasarrufların özelliklerini ve şartlarına değineceğiz. Bu iki konuda daha ayrıntılı bilgi alabilmek için ‘’Vasiyetname’’ ve ‘’Miras Sözleşmesi’’ makalelerimize de bakabilirsiniz.
Ölüme bağlı tasarrufların şartlarını incelerken mecburen ölüme bağlı tasarruflar olarak vasiyetname ve miras sözleşmesinin şartlarını inceleyeceğiz. Ancak genel bir çerçeve çizdiğimiz makalemizde şartlarımızı, kimlerin ölüme bağlı tasarruf yapabileceği açısından özellikle temel taşı olduğu için ehliyet açısından inceleyip, şekil şartlarını ve daha detaylı açıklamalarımızı ilgili makalelerimize bırakacağız.
Ölüme bağlı tasarruf yapma ehliyetini ikiye ayırarak inceleyeceğiz. Kimler ölüme bağlı tasarruf yapabilir diye sorulduğunda vasiyetnamenin ve miras sözleşmesinin ayrı şartları bulunmaktadır. Medeni Kanunda öngörülen ehliyet şartları gerçekleşmemişse ölüme bağlı tasarrufta bulunulamaz.
Kimler vasiyetname yapabilir diye sorulduğunda vasiyetname yapabilme ehliyeti açısından aranan iki kriter vardır. Bunlar:
Medeni kanun daha ergin olmadan vasiyetname yapılabilmesine izin vermiştir. Kısacası, 15 yaşını doldurmuş, ayırt etme gücüne sahip küçük ve kısıtlılar rahatça vasiyetname yapabilirler. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi edinebilmek için ‘’Vasiyetname’’ başlıklı makalemize de bakabilirsiniz.
Miras sözleşmesi yapabilme ehliyeti, kimlerin miras sözleşmesi yapabileceğini de açıklar ve vasiyetnamedeki kriterler gibi miras sözleşmesi yapabilme ehliyetinin de birtakım şartları vardır. Bunları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
Dikkat etmeliyiz ki miras sözleşmesinde yukarıda aranan şartlar ‘’ölüme bağlı tasarrufta bulunacak’’ kişi için aranır. Ölüme bağlı bir tasarrufla mirası üzerinde işlem yapmayan miras sözleşmesinin karşı tarafı için Medeni Kanunun genel hükümleri uygulanır. Yasal temsilci ile ölüme bağlı tasarrufta bulunacak kişi için miras sözleşmesi yapılamaz. Bizzat miras sözleşmesinde taraf hazır bulunmalıdır noterde.
Bu konuda daha ayrıntılı bilgi edinebilmek için ‘’Miras Sözleşmesi’’ başlıklı makalemize de bakablirsiniz.
Ölüme bağlı tasarrufların hükümsüzlüğü dendiği zaman karşımıza iki tür hükümsüzlük çıkar, bunlar iptal ve kanun gereği kendiliğinden hükümsüzlük halleridir. Ölüme bağlı tasarrufun hükümsüzlüğü tam ya da kısmi olabilir. Yani demek istiyoruz ki örneğin iptal sebebi (şekil eksikliğinden olabileceği gibi) ölüme bağlı tasarrufun tamamını etkiliyorsa tam hükümsüzlük gerektirir. Bunun tersine vasiyetnamede mesela ölüme bağlı tasarruflardan sadece biri ahlaka aykırıysa sadece o hükümsüz olur ve diğerleri kısmi olarak geçerliliğini korur.
Ölüme bağlı tasarrufların kanun gereği kendiliğinden hükümsüz olması aşağıdaki durumlarda mümkündür:
Yukarıda sayılan hallerde ölüme bağlı tasarrufların hükümsüzlüğü için yapılacak ekstra bir şeye gerek yoktur. Doğrudan ölüme bağlı tasarruf hükümsüzleşir.
Ölüme bağlı tasarrufların iptali de mümkündür. Aşağıdaki sebeplerle ölüme bağlı bir tasarrufun iptali için dava açılabilir:
Bu konuyu daha ayrıntılı incelediğimiz ‘’Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali’’ adlı makalemizi okumanız daha detaylı bilgi alabilmek için yararlı olacaktır.
Maddi anlamda ölüme bağlı tasarruflar, şekli anlamda ölüme bağlı tasarruf olarak karşımıza çıkan vasiyetname ve miras sözleşmesinin içeriğini, orada açıklanan istekleri yada miras bırakanın ölüme bağlı taleplerini belirler. Örneğin, mirasçı atanması, mirastan çıkarma gibi ölüme bağlı tasarruflar maddi anlamda ölüme bağlı tasarruflardır.