Otizm Spektrum Bozukluğu ve koku ise günümüzde çokça çalışılmayan bir konu. Tüm belirtilerde olduğu gibi otizmli bireyler koku uyaranlarına verdikleri cevaplarda da farklılaşıyor. Koku uyaranı, bazı çocuklarda herhangi bir etki yaratmayan bir uyaran iken, diğer çocuklarda ilgi uyandıran ve bazen de hassasiyete yol açan bir uyaran olduğu görülüyor.
Otizm Spektrum Bozukluğu ve koku üzerine araştırmalar yapan, Kaliforniya Irvine Üniversitesi Nörobiyoloji ve Davranış Bilimlerinden Profesör Michael Leon ve Cynthia Woo; koku uyaranlarının geleneksel terapilerle karşılaştırıldığında Otizm Spektrum Bozukluğunun bazı semptomları üzerinde önemli etkiler sağladığını gördüler. Kaliforniya Irvine Üniversitesi’nin Otizm Araştırma ve Tedavi Merkezinde yürüttükleri 6 aylık araştırmada, belirli kokuların 3-12 yaş otizmli erkek çocuklarda semptomları azaltmada etkili olduğunu keşfettiler. Yaptıkları çalışma, koku terapisinin özellikle erken çocukluk dönemi sonrasında etkili olduğunu gösteriyor.
Araştırmada davranışçı özel eğitim, dil konuşma terapisi, ergoterapi ve sosyal terapiyi içeren standart otizm eğitimi alan çocuklar ile bunlara ek olarak duyu ve motor terapi alan çocukların ilerlemeleri karşılaştırıldı. Ek duyu ve motor terapi seanslarında, duyusal ve motor zenginleştirme egzersizleri, kokulu esans yağları, dokulu materyaller, oyuncaklar ve klasik müzik CD’si gibi çeşitli uyaranları içeren 34 farklı egzersiz uygulandı. Çocuklar 15-30 dakikalık ek terapi seanslarını, bir oturumda en az 4 egzersiz uygulayacak şekilde, günde 2 kez tekrarladı. Çocuklar gün içerisinde farklı zamanlarda en az 4 farklı kokuya maruz bırakıldı. Koku uyaranı olarak elma, ebegümeci, lavanta, limon, portakal ve vanilya gibi kokular pamuğa dökülerek ve koklayabilmesi için bir bardak içerisinde çocuğa sunularak kullanıldı. Çocuklara bu kokuları en az 1 dakika koklamaları için zaman tanındı.
Ayrıca aileler, çocukları yatmadan önce yastıklarının içerisine her gün farklı bir koku sürülmüş pamuk parçası yerleştirdi. Aileler bunların yanı sıra gün içerisinde kokulu esans yağlar ile çocuklarına masaj yaptılar ve farklı kokular ile duş aldırdılar.
Kokuların yanı sıra çocuklar diğer duyu uyaranlarına da maruz bırakıldı. Bunun için ise iki el veya ayağın farklı ısılardaki suda tutulması, gözleri bağlı iken farklı dokular üzerinde yürütmek ve aynadaki yansımasını kullanarak kumbaraya bozuk para atmak gibi egzersizler de uygulandı.
6 ayın sonunda sadece özel eğitim alan gruptaki çocukların %7’sinde otizm belirtileri yönünden ilerleme görülürken, ek olarak duyu ve motor terapi alan çocukların %49’unda otizm belirtileri yönünden ilerleme gözlendi.
Çalışmada ylang ylang, elma, ebegümeci, lavanta, limon, portakal, mandalina, nane, bergamot, papatya, sandal ağacı, sedir ağacı, buhur, güveotu ve vanilya gibi kokulu esans yağlar kullanıldı.
Çalışmada kullanılan egzersizler ise şöyle:
Duyu Motor Terapi Egzersizleri
| Temel Egzersizler | Ek Egzersizler |
| İki el veya ayağın farklı ısılarda su içerisinde tutulması | Kokulu esans yağları ile duş ve masaj |
| Farklı şekil ve dokudaki nesneleri sıkma | Anne-babanın çocuk ile konuşurken ısıtılmış ve/veya soğutulmuş kaşıkları çocuğun kollarına ve bacaklarına değdirmesi |
| Anne-babanın, çocuk izlerken, çocuğun ellerine farklı dokudaki nesneler ile çizgiler çizmesi | Çocuğu gözleri bağlı bir şekilde köpük mat ya da büyük minderler üzerinde yürütme |
| Gözleri bağlı çocuğu farklı dokudaki yollar üzerinde yürütme | Çocuğun parmağını önce soğuk bir objeye, sonra sıcak bir objeye değdirme |
| Anne-babanın, bir yandan müzik dinletir iken, çocuğun yüz, kol ve bacaklarına farklı dokudaki nesneler ile çizgiler çizmesi | Çocuğun parmağını oyun hamuruna bastırarak oyuk oluşturma ve oyuğun içini pirinç taneleri ile doldurma |
| Çocuğa masa üzerinde birbirine eş nesneler gösterme, ardından bu nesneleri bir yastık kılıfı içerisinden seçmesini isteme | Çocuktan kare bir doku parçası ile o dokunun fotoğrafını eşlemesini isteme |
| Isıtılmış, soğutulmuş ve oda ısısında kaşıklar ile çocuğun kollarına ve bacaklarına çizgiler çizme | Farklı objeler ile çocuğun yüzüne daireler çizme |
| Çocuktan fotoğrafı gösterilen nesneyi masa üzerindeki gerçek nesneler arasından bulup almasını isteme | Çocuktan iki elini de kullanarak buzlu çubukları oyun hamuruna dikmesini isteme |
| Çocuğu gözleri bağlı iken, yerden 12 cm yükseklikteki 5cm x 20cm boyutlarındaki denge tahtası üzerinde yürütme | Çocuğu elinde soğutulmuş bir tepsiyi taşırken, yerden 12 cm yükseklikteki 5cm x 20cm boyutlarındaki denge tahtası üzerinde yürütme |
| Çocuğa bir tabak içerisindeki buz küpleri arasından renkli boncukları toplatma | Anne ve babanın çocuk izlerken, dönüşümlü olarak çocuğun el ve ayak parmaklarını ovması |
| Çocuğa ilgisini çeken bir fotoğraf gösterme ve dikkati fotoğraftayken sesli bir uyaran ile dikkatini çekme | Çocuğa aynadaki yansımasını kullanarak kumbaraya bozuk para attırma |
| Çocuktan önce soğuk su içerisindeki bir objeyi, sonra sıcak su içerisindeki bir objeyi almasını isteme | Çocuktan mıknatıslı olta ile ataşları toplamasını isteme |
| Çocuktan anne-babasının parmakları arasındaki düğmeyi almasını isteme | Çocuktan bir yağlıboya tablonun fotoğrafı üzerinde dolaşan kırmızı nesneyi takip etmesini isteme |
| Çocuktan kitapta bir nesnenin fotoğrafını göstermesini isteme, adını söylemesini isteme | Çocuğu elinde bir yastık ya da büyük bir topla merdivende aşağı yukarı yürütme |
| Çocuktan sunulan obje ile aynı renkteki boncuk fotoğrafını eşlemesini isteme | Anne-baba farklı objelerle çocuğun sırtına şekiller çizerken, çocuğa kağıt üzerinde kalem ile şekil çizdirme |
| Çocuğa aynı anda iki eliyle rastgele şekiller çizdirme | |
| Çocuktan yerdeki alüminyum folyoyu üfleyerek mümkün olan en uzak yere göndermesini isteme | |
| Çocuktan bir resme bakarken önce arkasından, sonra da önünden geçen diğer resmi fark etmesini isteme | |
| Çocuğa bir fotoğraf gösterirken, fotoğraftaki sahne ile ilgili bir müzik dinletme | |
| Günde 10 dakika klasik müzik dinletme | |
|
Günlük olarak koku eşleme egzersizleri (limon, lavanta, vanilya, anason, portakal, elma ve sümbül gibi uçucu yağlar)
Aynı kokulu esans yağlar ile çocuğun sırtına günde 4 kez, 1 dakikalık masajlar |
|
| Yastığın içerisine farklı kokulu esans yağların sürüldüğü pamuk parçaları koyma (Her seferinde bir koku) |
Özce Zeynep AKÇIN – Özel Eğitim Uzman Öğretici
Semiha EROL – Çocuk Gelişim Uzmanı
Kaynakça:
Woo, C. C., Donnelly, J. H., Steinberg-Epstein, R., & Leon, M. (2015). Environmental Enrichment as a Therapy for Autism: A Clinical Trial Replication and Extension. Behavioral Neuroscience, 129(4), 412–422.
“Enrichment Therapy Effective among Children with Autism, UCI Study Finds.”UCI News. N.p., 21 May 2013.
Lepisto, Christine. “How Does Our Sense of Smell Play a Role in Autism?”TreeHugger. Treehugger, 28 Nov. 2017.