Devşirme Kanunu,bugün aydın bir hakikattir ki,siyasi bir deha eseridir.
Vezir Çandarlı Ali Paşa’nın eseri olup Ankara mağlubiyetinden sonra tatbikine başlanan bu kanun,hükümleri zamanla genişletilerek ve üzerinde hurde teferruatına kadar işlenerek 17.asrın ikinci yarısına kadar yürürlükte kaldı.Yeniçeri Ocağı’nın temel taşı oldu.
Devşirme Kanunu’nun ana maddesi,yeniçeri yapılmak üzere akıncı gazilerden alınan pençik oğlanlarının yerine,padişahın Rumeli ve Anadolu’daki Hristiyan tebaasının evlatlarından oğlan devşirmekti. Bu kanun hem Yeniçeri Ocağı’na tükenmez bir insan kaynağını temin ediyordu,hem de fatih olarak girip yerleşen Türkler müstesna,ahalisi baştan başa Hıristiyan olan Rumeli’nin yavaş yavaş İslamlaştırılmasını sağlıyordu.
Devşirme Kanunu’nun hükümlerini şöylece toplayabiliriz:
1-Devşirilecek oğlanlar en küçüğü 8 en büyüğü 18 yaş arasındaki çocuklardır.
2-Aranılan evsafı haiz olursa azami yaş 20’ye kadar çıkabilir.
3-Bu yaşlar arasındaki çocukların yüz melahat ve letafeti ile vücut yapısı tenasübüne ve tam sıhhate sahip olmalarıdevşirmelik için şarttır.
4-Devşirme zamanla mukayyet olmayıp Yeniçeri Ocağı’nı besleyen Acemi Oğlanlar Ocağı’nın ihtiyacına göre ve Yeniçeri Asker Ocağı’nın en büyük kumandanı olan yeniçeri ağasının bu ihtiyacı bildirmesiyle yapılır.
5-Devşirme,ihtiyaca göre ve memleketin her tarafında yahut tespit edilecek mahdut bir bölgesinde yapılır.
6-Bir devşirme devresinde köylerden veya kasabalarda mahallerden kırk evden bir erkek çocuk alınır.
7-Evsafı kanuna uygun olarakdevşirilecek oğlan en az iki erkek kardeşten biri olacaktır.
8-Evsafı kanuna uygun dahi olsa ailesinin tek erkek evladı olan oğlan devşirme olarak alınamaz.
9-Evsafı kanuna uygun dahi olsa,18 yaşından küçük olduğu halde oğlan evliyse devşirme olarak alınamaz.
10-Devşirilen oğlanlar nihai olarak bir elemeye tâbi tutulurlar,oğlanların en seçkinleri padişah hizmetine içoğlanı (Enderun oğlanı) olarak ayrılır,geri kalanı acemi oğlanı olur.
Yazının devamını okumak için sonraki sayfaya geçebilirsiniz.
Bu hükümlere göre yapılacak oğlan devşirme işinde her türlü suiıstimali,yolsuzluğu önlemek için yine aynı kanunla çok esaslı tedbirler alınmış,işin hurde teferruatı da şöyle tespit edilmiştir:
1-Devşirme,yeniçeri ağasının yeni oğlan ihtiycını belirlemesi üzerine padişahın bir fermanıyla yapılır.
2-Fermanda o devre için kaç oğlan devşirileceği ve nerelerden devşirileceği kesin olarak yazar.
3-Devşirme işi Yaniçeri Ocağı’nın “katar ağaları” denilen büyük zabitlerinden “turnacıbaşı ağa”nın vazifesidir. Devşirme fermanı turnacıbaşı ağaya verilir.
4-Devşirmeye verilen ehemmiyete göre bu işe katar ağaları arasında turnacıbaşı ağanın üstündeki herhangi bir ağa da memur edilebilir. YAhut pek mahdut bir bölgeden oğlan devşirilecekse turnacıbaşının altındaki kademelerden biri memur olur. Fakat devşirme işi esas olarak turnacıbaşı ağanın vazifesidir. Hatta bu unvanı da toplayıp getirdiği oğlanlar bir turna kuşu sürüsüne benzetildiği için verilmiştir.
5-Oğlan devşirmeye giden ve ferman-ı mahsusu hamil olan turnacıbaşı ağanın maiyetinde,işinin genişliğine,büyüklüğüne göre üç,beş,on,yirmi “sürücü ağa”bulunurdu.
6-Sürücü ağaların vazifesi, turnacıbaşı ağanın seçtiği oğlanları bir kafile halinde ilk toplantı yeri Edirne’ye götürmekti.
7-Tespit edilen devşirme bölgelerinde turnacıbaşı ağa vardığı yerde evvela en büyük idare amiriyle-vali,sancakbeyi,kdı-temas ederdi.
8-Turnacıbaşının gittiği yerden fermanda kaç oğlan devşirileceği gösterilmiş ise bu oğlanların seçilme günleri ve saatleri tespit edilirdi.
Yazının devamını okumak için sonraki sayfaya geçebilirsiniz.
9-Mahalle mahalle,köy köy tellallar çıkarılır,Hristiyan tebaanın kırkar hane kırkar hane olarak 8-18 yaş arasındaki erkek çocuklarını alarak tellallarla ilan edilen gün ve saatte sancakbeyi konağı önünde toplanmaları tebliğ edilirdi.
10-Oğlan gizlenmemesi,oğlan gizlemenin çok ağır cezası olduğu daima önemle ilan olunurdu.
11-Her mahallenin ve köyün papazlarına da vaftiz defterleri alarak aynı gün ve saatte gelmeleri tebliğ olunurdu.
12-Toplanan çocuklar bizzat devşirme memuru(turnacıbaşı ağa) dikkatle gözden geçirir,evvela zahiri görüşe göre kabataslak ayırır,sonra ayrılan çocuklar çırılçıplak soyularak vücutları muayene edilir, Devşirme KAnunu’nun yukarıda kaydettiğimiz esas hükümlerine uygun olanlar “devşirme oğlan” olarak seçilirdi. Devşirme memurunun bu son seçme kararını hiçbir kuvvet bozamazdı.
13-Bu muayene ve seçmede turnacıbaşının yanında kazanın kadısı,mahalle veya köyün papazı,mahalle veya köyün tımarlı sipahisi muhakkak hazır buluurdu.
14-Turnacıbaşı ağa seçtiği oğlanları vaftiz defterlerine göre kendi defterine kaydederdi ve aileleri ile vedalaşan oğlanları, bu ebedi ayrılık muhakkak kiçok hazin sahnedir, yanındaki sürücü ağaya teslim ederdi. Sürücü ağalar dateslim aldıkları oğlanları yine vaftiz kayıtlarına göre sürücü defterine kaydederdi.
15- Ayrıca bir hüccet tanzim edilir,turnacıbaşının seçtiği oğlanlar vaftiz defterleri kaydına göre tafsilatlı künyeleriyle birer birer yazılır ve hangi sürücü ağaya teslim edildiği de kaydedilerek kâğıdı,papazlar ve tımar sahipleri tarafından imzalanarak,mühürlenerek mahalli mahkeme-i şeriyesince tescil edilerek turnacıbaşıya bir vesika mahiyetinde verilirdi.
Toplanan oğlanların sevki ayrı bir iştir.
Reşat Ekrem Koçu
(Doğan Kitap Yayınları |Yeniçeriler-s.32-34)