Kimyasal maddeler günlük hayatta birçok alanda kullanılır. Ayrıca meslek grubuna göre çeşitli kimyasal maddelerle sürekli olarak çalışan insanlar vardır.
Okul laboratuvarlarında da deney amaçlı kullanılan kimyasal maddeler, güvenlik önlemleri alınmazsa kötü sonuçlara sebep olabilir.
Milyonlarca kimyasal maddenin her birinin zararının bilinmesi ve saklama kapları üzerinde bunların açıklanması çok zordur. Bunun için herkesin kolaylıkla görebileceği ve genel anlamını anlayabileceği temel uyarı işaretleri oluşturulmuştur.
Bu temel uyarı işaretlerinin bilinmesi, üzerinde farklı bir dilde açıklamalar yazılmış bir kaptaki kimyasalın zararlarından korunmamızı sağlar.
Sağlık ve güvenlik amaçlı temel uyarı işaretleri yanıcı, yakıcı, aşındırıcı (korozif), patlayıcı, tahriş edici, zehirli (toksik), radyoaktif ve çevreye zararlı olarak sınıflandırılabilir.
İçindekiler
Kolaylıkla tutuşabilen, genellikle sıvı hâlde bulunan ve söndürülmesi genelde zor olan madde grubudur. Yanan maddenin hava ile temasının kesilmesi genelde yanma işlemini durdurur. Ancak bu işlem yanan maddenin cinsine göre farklı kimyasal maddelerle yapılabilir. Bunun için her yangının söndürülmesinde su yeterli olmayabilir.
Benzin, tiner, aseton, kauçuk, odun, kâğıt, plastik, metanol, etanol gibi maddeler yanıcı madde grubundaki maddelerdir. Bu madde grubunun etiketlerinde yukarıdaki temel uyarı işareti bulunur.
Maddelerin yanmasına (oksitlenmesine) ve paslanmasına sebep olan madde grubudur.
Yakıcı maddeler hidrojen peroksit (H2 O2 ), ozon (O3 ), klorat asidi (HCIO3 ), kromik asit (H2 CrO4 ) gibi maddelerdir. Bu maddelerle çalışılırken maddenin deriyle ve gözle temasından kaçınılmalıdır; gözlük, önlük ve eldiven kullanılmalıdır.
Yakıcı maddeler, yanıcı madde grubundaki maddelerle yan yana bulundurulmamalıdır. Bu madde grubunun etiketlerinde yukarıdaki temel uyarı işareti bulunur.
Temas ettikleri maddeyle etkileşip maddenin değişikliğe uğramasına neden olan, cilde temasında deriyi tahrip eden asit, baz, alkali metal gibi maddelerdir. Aşındırıcı maddeler birçok metale ve canlı dokuya etki ederler.
Derişik sülfürik asit gibi bir asit çözeltisi elimize döküldüğünde derimizi yakarak tahrip eder. Bu maddelerle temas hâlinde tıbbi yardım zorunludur. Bu madde grubunun etiketlerinde yukarıdaki temel uyarı işareti bulunur.
Isı veya ani bir sarsıntı sonucunda çok hızlı bir kimyasal tepkime ile patlayan, bulunduğu ortamda ani sıcaklık yükselmesi ve basınç oluşturan madde grubudur.
Havai fişekler, ticari olarak kullanılan dinamitler, maden ocaklarındaki metan-hava karışımı (grizu gazı), likit petrol gazları patlayıcı madde grubundadır. Bu madde grubunun patlaması sonucu oluşacak yanık ve şok için kesinlikle tıbbi yardım alınmalıdır. Bu madde grubunun etiketlerinde yukarıdaki temel uyarı işareti bulunur.
Bir madde deriye, göze temas ettiğinde veya solunduğunda akciğerlerde yanma, kızarıklık ve tahriş edici gibi etkiler oluşturuyorsa bu madde tahriş edici madde grubundadır.
Üzerinde tahriş edici madde uyarı işareti bulunan ve günlük hayatta kullanılan deterjan, çamaşır suyu gibi maddelerdir. Kapalı ortamlarda buharları uzun süre solunduğunda akciğerleri tahriş eder, deri ve gözlerde kızarıklık oluştururlar. Laboratuvar ortamında da birçok kimyasal madde bu gruba girer. Bu maddelerle çalışırken önlük, laboratuvar gözlüğü ve eldiven kullanılmalıdır. Buharının oluştuğu ortamlar iyice havalandırılmalıdır.
Madde vücuda temas ettiğinde bol su ile yıkanmalı ve tıbbi yardım alınmalıdır. Bu madde grubunun etiketlerinde yukarıdaki temel uyarı işareti bulunur.
Organik veya anorganik yapıda olabilen ve canlı vücuduna ağız, solunum yolu ile veya deriden girdiğinde zehirleme etkisi olan madde grubudur. Birçok madde insan vücudu için zehir etkisi yapabilir.
Karbonmonoksit gazı, klor gazı, sarin gazı, kurşun ve cıva gibi ağır metaller, hidroflorik asit, birçok ilaç ve kimyasal madde zehirli maddeler grubundadır. Teması, solunması, yutulması veya içilmesi hâlinde kesinlikle tıbbi yardım alınmalıdır. Bu madde grubunun etiketlerinde yukarıdaki temel uyarı işareti bulunur.
Canlı vücudunu ve DNA’nın yapısını etkileyerek kalıcı etki bırakan yüksek enerjili ışımalar radyoaktif maddeleri oluşturur.
Görebildiğimiz ışık ve göremediğimiz radyo dalgalarının enerjisi düşük olduğundan zararlı etkileri çok azdır. Ancak gama (g) ışınları yüksek enerjili olduğundan zararları çok fazladır. Bu ışınlara belirli bir süre maruz kalındığında saç dökülmesi, katarakt, kanser ve ölüme kadar varabilen etkiler gözlenebilir.
Nükleer santral sızıntılarında, baz istasyonlarında, mikrodalga fırınlarda radyoaktif ışıma görülmektedir. Etkisi durumunda mümkün olduğunca kaynaktan uzaklaşılmalı ve tıbbi yardım alınmalıdır. Bulunduğu ortamda yukarıdaki temel uyarı işareti bulunur.
Doğaya atıldıklarında uzun süre bozunmadan kalabilen toprak, su ve hava kirliliği oluşturan maddeler grubudur. Bu maddelerin katı hâlde olanları (plastikler, piller) özel toplama kutularında biriktirilir.
Sıvı olanlar evde lavabolara dökülmez. Örneğin yanık yağlar bir kapta biriktirilerek yağ toplama kutularına bırakılır veya belediyelerin toplama ekiplerine haber verilir. Bu maddelerin çevreye olan etkileri çok büyük ve uzun süreli olabilir. Bu maddelerin bulunduğu madde grubunun etiketlerinde yukarıdaki temel uyarı işareti bulunur.
Kimya tarihi incelendiğinde kimyanın genel amaçlarından birisinin, yeni maddeler elde edilmesi ve elde edilen bir maddeden farklı maddelere ulaşılması olduğu görülür. Elde edilen birçok yeni madde uygun koşullarda ve uygun amaçlar için kullanıldığında insanlar için çok yararlı ürünlere dönüşebilmektedir. Ancak bilinçsizce ve güvenlik önlemlerine uyulmadan kullanılan bir kimyasal madde ölümcül sonuçlara sebep olabilir.
Modern yaşam alanlarının yapımında, ahşap parkelerin temizlenmesi ve cilalanması için kullanılan maddelerin buharı küçük bir kıvılcımla bile patlayabilir. Benzer şekilde kişisel bakım ürünlerinin birçoğu yanıcı özelliktedir.
Boya çözücü olarak kullanılan aseton yanıcı bir maddedir ve dikkat edilmezse el ve yüzde ciddi yanıklara sebep olabilir. Kullandığımız deterjanlarda, ilaçlarda, temizlik ürünlerinde, kişisel bakım ürünlerinde, yapıştırıcılarda, renkli kırtasiye malzemelerinde, tekstil ürünlerinde, boyalarda birçok zararlı kimyasal madde vardır. Bu zararlı kimyasal madde içeren ürünlerin etiketlerinde temel uyarı işaretleri bulunmaktadır. Bu temel uyarı işaretlerinin anlamlarının bilinmesi bizi oluşabilecek tehlikelerden koruyacaktır.