Stres kısa süreli, dönemsel ve performansı teşvik eden olumlu bir güç olabilir, ancak uzun süreler boyunca yaşanması halinde kronik strese dönüşebilir ve bu da sağlık ve psikolojik iyi oluşumuzu olumsuz yönde etkiler.
Stres: Hepimiz bunu hissetmişizdir. Bu bazen olumlu bir güç olabilir, piyano resitalinizde veya iş görüşmenizde iyi bir performans göstermeniz için sizi motive edebilir. Ancak çoğu zaman – trafikte sıkışıp kaldığınızda olduğu gibi – olumsuz bir güçtür. Uzun bir süre boyunca stres yaşarsanız, harekete geçmediğiniz takdirde kronikleşebilir.
Hiç kendinizi ilk buluşmada terli ellerle buldunuz mu ya da korku filmi sırasında kalbinizin çarptığını hissettiniz mi? O zaman stresi hem zihninizde hem de bedeninizde hissedebileceğinizi biliyorsunuzdur.
Bu otomatik tepki eski atalarımızda, avcılardan ve diğer tehdit unsurlarından korunmanın bir yolu olarak gelişmiştir. Bir tehlikeyle karşılaştığınızda vücudunuz harekete geçer; kalp atış hızınızı yükselten, kan basıncınızı artıran, enerjinizi arttıran ve sizi sorunlarla başa çıkmanız için hazırlayan adrenalin ve kortizol gibi stres hormonlarıyla dolup taşar.
Bugünlerde herhangi bir yırtıcı canlı tarafından yenme tehdidiyle karşı karşıya kalmanız pek olası değil. Ancak muhtemelen her gün son teslim tarihlerini yetiştirmek, faturaları ödemek ve çocuk bakımıyla uğraşmak gibi vücudumuzun aynı şekilde tepki vermesine neden olan birçok zorlukla karşı karşıya kalıyoruz. Sonuç olarak, vücudunuzun doğal alarm sistemi – “savaş ya da kaç” tepkisi – aktif konumda takılı kalmış olabilir. Bu da sağlığınız için ciddi sonuçlar doğurabilir.
Kısa süreli, küçük stresler dahi üzerimizde olumsuz etkiler bırakabilir. Örneğin bir sunum yapmadan önce karnınızın ağrımaya başladığını fark edebilirsiniz. Eşinizle kavga etmenizden ya da deprem veya terör saldırısı gibi büyük bir olaydan kaynaklanan akut stres , üzerinizde daha da büyük bir baskı yaratabilir.
Tekrarlanan akut stres dolaşım sisteminde, özellikle de koroner arterlerde iltihaplanmaya neden olabilir ki bu da stresin kalp krizini tetiklediğini düşündüren durumlardan biridir. Bir kişinin strese nasıl tepki verdiğinin kolesterol seviyelerini de etkileyebileceği görülmektedir.
Stres, uzun bir süre boyunca normal bir yaşam sürme becerinizi engellemeye başladığında, daha da tehlikeli hale gelir. Stres ne kadar uzun sürerse, hem zihniniz hem de bedeniniz için o kadar olumsuz sonuçlar doğurur. Örneğin, kendinizi yorgun, konsantre olamayan ya da sebepsiz yere sinirli hissedebilirsiniz. Ancak bununla birlikte kronik stres vücudunuzda da yıpranmaya ve tahribata neden olur.
Stres tepki sisteminin uzun süreli aktivasyonu ve bununla birlikte gelen kortizol ve diğer stres hormonlarına aşırı maruz kalma, vücudunuzun neredeyse tüm işleyişini bozabilir. Bu da sizi anksiyete, depresyon, sindirim sorunları, baş ağrısı, kas gerginliği ve ağrısı, kalp hastalığı, kalp krizi, yüksek tansiyon, felç, uyku sorunları, kilo alma, hafıza ve konsantrasyon bozukluğu gibi çeşitli fiziksel ve zihinsel sağlık sorunları açısından daha yüksek risk altına sokabilir.
Kronik stres, vücudunuzdaki değişiklikler ya da insanların stresle başa çıkmak için kullandıkları aşırı yeme, sigara içme ve diğer kötü alışkanlıklar nedeniyle de hastalığa neden olabilir. Örneğin, iş stresi -yüksek talepler ve düşük karar verme esnekliği- koroner hastalık riskinin artmasıyla ilişkilidir. Depresyon ve düşük sosyal destek seviyeleri gibi diğer kronik stres biçimleri de kardiyovasküler risk artışıyla ilişkilendirilmiştir. Ayrıca vücudun bağışıklık sistemini baskılayarak hastalıklardan kurtulmayı da zorlaştırır.
Stres seviyenizi azaltmak sadece şu anda kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlamakla kalmaz, aynı zamanda uzun vadede sağlığınızı da korumanıza yardımcı olur. Örneğin birçok araştırma, psikolojik sağlığı iyileştirmeye yönelik yapılan müdahalelerin kardiyovasküler sağlık üzerinde faydalı bir etkiye sahip olabileceğini göstermiştir. Sonuç olarak, araştırmacılar her gün iyi hissedebileceğiniz aktivitelere zaman ayırarak olumlu duygularınızı (mutluluk, neşe, memnuniyet ve coşku) artırmanızı önermektedir.
Stresi azaltmak için uygulanabilecek diğer stratejiler şunlardır:
Çeviri: Zeynep Sude Öztekin