Tanzanya Dış Ticaret Ülke Profili

Yaşar EMÜL

Mayıs, 2012

İÇİNDEKİLER

1.GİRİŞ………………………………………………………………………………………………………….. 3

2. TEMEL EKONOMİK VE SOSYAL GÖSTERGELER……………………………………….. 6

2.1. TEMEL SOSYAL GÖSTERGELER……………………………………………………………… 6

2.2. TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER……………………………………………………….. 10

2.2.1. TARIM VE HAYVANCILIK SEKTÖRÜ………………………………………………….. 11

2.2.2. MADENCİLİK SEKTÖRÜ………………………………………………………………….. 12

2.2.3. İMALAT SANAYİ……………………………………………………………………………… 13

2.2.4  ENERJİ SEKTÖRÜ……………………………………………………………………………. 13

2.2.5  HİZMET SEKTÖRÜ…………………………………………………………………………… 14

2.2.5.1 BANKACILIK VE FİNANSAL HİZMETLER…………………………………….. 14

2.2.5.2 İNŞAAT……………………………………………………………………………………. 14

2.2.5.3 TURİZM…………………………………………………………………………………… 15

3. DIŞ TİCARET………………………………………………………………………………………………. 15

4. DIŞ TİCARET DÜZENLEMELERİ………………………………………………………………….. 18

4.1. İTHALAT VERGİLERİ……………………………………………………………………………. 18

4.2. TİCARİ ENGELLER……………………………………………………………………………….. 18

4.3 İTHALAT KOŞULLARI VE GEREKLİ BELGELER………………………………………… 18

4.4 GEÇİCİ GİRİŞ……………………………………………………………………………………………………………. 19

4.5 İTHALİ YASAK OLAN MALLAR………………………………………………………………… 19

4.6 STANDARTLAR………………………………………………………………………………………19

4.7 SERBEST BÖLGELER…………………………………………………………………………….. 19

5. TÜRKİYE İLE TİCARİ İLİŞKİLERİN Gelişimi………………………………………………….. 19

5.1. İKİ ÜLKE ARASINDAKİ ANLAŞMA VE PROTOKOLLER…………………………….. 19

5.2. TİCARİ İLİŞKİLER……………………………………………………………………………….. 19

5.2.1 İHRACAT………………………………………………………………………………………… 20

5.2.2 İTHALAT………………………………………………………………………………………… 20

5.3. İŞBİRLİĞİ OLANAKLARI………………………………………………………………………. 20

5.3.1 POTANSİYEL SEKTÖRLER VE MÜTEAHHİTLİK…………………………………… 20

5.3.2 KARŞILIKLI TİCARET OLANAKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ…………… 21

5.3.3 HAVA,DENİZ VE KARA ULAŞIM,BÖLGESEL DEPOLAMA OLANAKLARI….. 24

6. KAYNAKÇA………………………………………………………………………………………………… 25

I.Giriş

Dünyanın en fakir ülkelerinden birisi olan Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti, anakaradaki Tanganyika ile Zanzibar adasının 1964 yılında birleşmesiyle oluşmuştur. Tanzanya’nın kuzeyi  en eski insan fosillerinin bulunduğu coğrafya olduğu için “insanlığın beşiği” olarak adlandırılır. 13.-15. yüzyıllar arasında altın ve fildişi ticaretinin gelişimiyle Tanzanya’nın Hint Okyanusu sahillerinde birçok şehir kurulmuştur. Kilwa şehri bu dönemde gelişen şehirlerden en önemlilerinden biriydi. 1498 yılında Tanzanya’ya ilk ayak basan Avrupalı Portekizli Vasco da Gama olmuştur. 1525 yılına gelindiğinde Portekiz tüm Tanzanya sahilini himayesi altına almıştır.

18. yüzyıl başlarında Umman Arap Sultanlığı kıyıya seferler yaparak Pemba ve Kilwa şehirlerini zaptetmiştir. 1840’ta Umman Hükümdarı sarayını Zanzibar’a taşımıştır. 19.asrın büyük bölümünde Zanzibar ülkede fildişi ve köle ticaretini elinde bulunduran kuvvetli bir Sultanlık olmuştur.

1885’te Tanganyika Almanya’nın yönetimi altına girmiştir. İngiltere de 1890’sa Zanzibar’ı himayesi altına almıştır. Tanganyika 1. Dünya Savaşı’nın sonuna kadar Alman Doğu Afrikası’nın bir parçası olarak kalmıştır. 1919 Versailles Anlaşması ile Alman Doğu Afrikası bölünmüş, Tanganyika Milletler Cemiyeti’nin İngiltere tarafından yönetilen bir mandası olmuştur.1946’dan itibaren Birleşmiş Milletler gözetiminde İngiltere tarafından idare edilen bir ülke haline gelmiştir.

Tanganyika bağımsızlık hareketleri 1954’te Tanganyika Afrika Milli Birliği Partisi kurulması ile başlamıştır. 9 Aralık 1961’de Tanganyika bağımsızlığını kazanarak bir sene sonra Cumhuriyet idaresine geçtiğini ilan etmiştir. 10 Aralık 1963’te İngiltere Zanzibar’a bağımsızlık vermiştir.  Bir ay sonra ihtilalle Arap Sultanlığı devrilerek Cumhuriyet ilan edilmiştir. 26 Nisan 1964’te Doğu Afrika’daki Tanganyika Cumhuriyeti ile Tanganyika kıyısının yakınındaki Zanzibar Ada Cumhuriyeti bileşerek Birleşik Tanzanya Cumhuriyetini oluşturmuşlardır..

1977 yılında Tanganyika ve Zanzibar’ın yönetici partileri birleşmiş; 1980’de genel seçimler yapılmıştır. Kurulduktan sonra tek partili sosyalist sistem ile yönetilmeye başlanan Tanzanya bu sistemi 1992 yıllında terk etmiştir. Ülkenin ilk Cumhurbaşkanı Nyerere 1992 yılına kadar görevine devam etmiştir. 1995 yılında gerçekleştirilen ilk çok partili seçimleri Chama Cha Mapundizi (CCM) partisi kazanmıştır ve hali hazırda bu parti iktidardadır. Tanzanya dünyanın en fakir ülkelerinde biridir. Ekonomi ağırlıklı olarak tarıma bağlıdır.Toplam işgücünün yaklaşık olarak %80’i bu sektörde istihdam edilmektedir.Verimli topraklar toplam alanın sadece %4’ü kadardır.Bu durum ekonomiyi dış etmenlere karşı hassas duruma getirmektedir.1997-98 yıllarında El Nino ve La Nina hava hareketleri seller ve kuraklık getirmiş tarımsal üretimi azaltarak büyümeyi aşağıya çekmiştir.Bunun sonucu olarak hükümet ekonomide çeşitlendirmeyi teşvik etmiş, yabancı yatırımı aktif bir şekilde çekmeye çalışmanın yanında, devlet elindeki sanayi ve hizmetlerin özelleştirmesine başlamıştır. Altın madenciliği ve taş ocakçılığının GSYİH içindeki payı  yükselmiştir.

1990’lı yılların ilk yarısında Tanzanya’nın reel büyümesinde durgunlaşma görülmüştür. Ancak, ikinci yarıda 1997 yılı hariç toparlanma görülmüştür. 1996-2000 yılları arasında ortalama reel büyüme %4,2 oranında gerçekleşmiştir. 1999 yılından itibaren reel büyümede hızlı bir artış görülmektedir. 1999 yılında büyüme %4,8, 2000 yılında %5,7, 2001 yılında %6,1 ve 2002 yılında %7,2 oranlarında gerçekleşmiştir. 2003 yılında reel büyüme kuraklığın etkisiyle biraz daha düşük bir düzeyde %7,1 oranında gerçekleşmiştir. 2004 yılında büyüme %6,7 olmuştur. Ekonomide hızlı bir reel büyüme olmasına karşın kişi başına düşen milli gelirdeki büyüme düşük bir düzeydedir. 1992 yılında kişi başına düşen milli gelir 169 ABD Doları iken 2003 yılında 266 ABD Doları seviyesine gelmiştir. Bu durumun sebeplerinden birisi de hızlı nüfus artışıdır.

2.Temel Sosyal ve Ekonomik Göstergeler

2.1. TEMEL SOSYAL GÖSTERGELER

Tanzanya, bağımsızlığını kazandıktan sonra hızlı bir eğitim kampanyası başlatmıştır. İlk yıllarda sosyalist sistemin etkisiyle devlet eliyle yürütülen eğitim faaliyetleri son yıllarda özel sektöre, topluluklara ve dini organizasyonlara açılmıştır. Buna karşın, Tanzanyalıların %25’2’sinin eğitimi yoktur. %29’u ise okuma yazma bilmemektedir. Kırsal alanda ve kadınlarda okuma yazma oranı daha düşük durumdadır. Birleşmiş Milletler İnsan Kalkınma Raporuna göre Tanzanyalı yetişkinlerin %31’i okuma yazma bilmemektedir.

Eğitimde olduğu gibi bağımsızlık sonrası sağlık alanında da önemli yatırımlara gidilmiştir. Buna karşın 1980’li yıllarda bütçe yetersizlikleri nedeniyle yatırımlar azalmıştır.  yatırımlar sonucunda şu anda hane halklarının %90’ı temel bir sağlık kuruluşuna 10 km mesafede bulunmaktadır. Buna rağmen ilaç sıkıntısı ve hastanelerde uzun süre beklemeler şikayet konusudur. Birleşmiş Milletler İnsan Kalkınma Raporuna göre Tanzanya’da ortalama yaşam beklentisi 46 yıl olup, canlı doğan her 1000 bebekten 119’u ölmektedir. Bunun sonucunda yaşam beklentisi ve yetişkin okuma yazma oranı gibi konuları içeren Birleşmiş Milletler’in İnsan Kalkınma Endeksi’nde Tanzanya 177 ülke içerisinde 164. Sırayı almıştır. Yaşam beklentisinin az olmasının ve bebek ölümlerinin fazla olmasının sebeplerinden birisi AIDS’in etkisidir. AIDS 90’lı yılların başlarında Tanzanya’da (özellikle ülkenin kuzeyinde Victoria Gölü çevresinde) bir problem olarak ortaya çıkmış olup, şu ana kadar bu problemi çözmek için bir devlet politikası üretme sürecinde çok az ilerleme kaydedilmiştir.

2005 yılının başlarında yapılan bir araştırmada nüfusun %6,5’inin söz konusu hastalığa yakalandığı, ancak, kırsal kesimde yaşayanların daha düşük oranda enfekte oldukları, şehirde yaşayanların ise %13 ve daha fazla oranda AİDS’e yakalandıkları görülmektedir. Dar es Salam’da AİDS’e yakalanma oranı %13 iken, Iringa ve Mbeya’da daha fazla orandadır. AIDS Tanzanya’nın sağlık konusundaki tek sıkıntısı değildir. Sıtma belki de Tanzanya için AIDS’den daha önemli bir tehlikedir. Tanzanya’da 300.000’den fazla insan her yıl sıtma nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Son yıllarda etkili ilaçlama faaliyetleri ile sivrisineklerin yaşam alanları daraltılmaya çalışılmaktadır.

Tanzanya’nın nüfusunun ülkenin kenar bölgelerine toplanmış olması taşımacılık ve haberleşme alanında büyük problemler meydana getirmiştir. Bu zorluklar ülkenin altyapısında kronik yatırım eksikliği sebebiyle gittikçe kötüleşmektedir. Karayolu ağına yapılan yatırımlarla birtakım iyileştirmeler sağlanmıştır. Hükümet Dar es Salaam’daki konteynır limanını 10 yıllığına özel şirkete kiralayarak limanlarda kısmen reforma gitmiştir. Buna karşın, devleti zarara sokan ve gelecekte potansiyel işgücü problemi yaratması beklenen demiryolu sistemini işletecek özel sektör şirketi bulmakta sıkıntı çekilmektedir. 2002 Kasım’ında Tanzanya Havayollarının (Air Tanzania CorporationATC) %49 hissesi Güney Afrika Havayollarına satılmıştır.

Dar es Salaam’ı merkez ve kuzey bölgelerine bağlayan 2.600 km uzunluğundaki demiryolu ağı Tanzanya Demiryolu Kuruluşu (Tanzanian Railways CorporationTRC) tarafından işletilmektedir. TRC’nin kontrolü 2006 yılında 25 yıllığına Rites Consortium adlı bir Hint şirketine verilmiştir. Demiryolları kötü durumdadır. Sefer iptalleri yoğun olup, güvenlik minimum düzeydedir. Demiryolunun devrini takiben, Tanzanya hükümeti TCR demiryolu altyapısını iyileştirmek amacıyla 40,1 milyar $ harcama yapacağını ilan etmiştir. 1860 km uzunluğunda olan Dar es Salaam ve Zambiya’nın Kapiri Mposhi şehrini bağlayan Tanzanya Zambiya Demiryolu İdaresi (TAZARA) Çinliler tarafından yapılmıştır.

Tanzanya’nın üç tane uluslararası havaalanı (Dar es Salaam, Kilimanjaro ve Zanzibar) ve 21 tane küçük havaalanı vardır. Dar es Salaam ve Kilimanjaro Havaalanlarının yer hizmetleri özelleştirilmiştir.

Tanzanya Liman İdaresi (THA), Dar es Salaam, Mtwara, Tanga ve Zanzibar’daki büyük limanları işletmektedir. Dar es Salaam’daki ana liman genel kargo için sekiz tane derin su palamar yerine, üç tane konteynır gemi için palamar yerine, sekiz tane gemi demirleme yerine, bir tahıl terminaline ve süper tankerler için denizde gemi bağlama yerine sahiptir. Tanzanya’nın zayıf altyapısı limanlarının transit kargo için Güney Afrika Cumhuriyeti, Mozambik ve Namibya ile rekabetle karşı karşıya kalmasına yol açmıştır. Böyle bir durum olmasına rağmen bile son yıllarda Tanzanya limanlarına gelen veya giden kargonun yaklaşık %25’i komşu ülkelerle ilgilidir (Zambiya, Burundi, Ruanda, Uganda ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti).

Tanzanya’da posta ve telekomünikasyon hizmetleri kötü durumda olup, telefon hatlarının donanımı yetersiz durumdadır. Buna karşın İnternet hizmetleri geniş şekilde verilemektedir. 3 tane veri hizmeti sağlayıcısı ile 21 civarında internet hizmeti sağlayıcısı şirket vardır. Birçok internet kullanıcısı şehirlerdeki internet kafeleri kullanarak bağlantı yapmaktadırlar

2.2. TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER

2.2.1. Tarım ve Hayvancılık Sektörü

Ekonominin büyük büyüme oranlarını yakalaması ekonominin büyük oranda bağımlı olduğu tarım sektörünün performansının yüksek olmasına bağlıdır. Tarımın ekonomide payı azalmaya başlasa da yaklaşık %46 ile hala en büyük paya sahiptir.

Son yıllarda daha iyi ekonomik idare ve reform süreci Tanzanya ekonomisinin esnekliğini artırmıştır. Sonuç olarak kuraklık gibi dış etkenlerin artık 90’lı yılların ortalarındaki gibi ekonomiyi büyük ölçüde etkilemesi beklenmemektedir Ekonominin %3 oranında bir büyüme tabanı vardır. Tarım sektöründeki büyümenin ekonomideki büyümeyi hızlandırması beklenmektedir. İmalat sektöründe ve perakende ticarette güçlü büyüme ve yol inşaatları, elektrik sektörüne yatırımlar ve su altyapısı yatırımları beklenmektedir. Bu dönemde turizm ile ilgili faaliyetlerdeki büyümenin devam etmesi, madencilik sektöründeki büyümenin ise biraz yavaşlaması beklenmektedir. Çünkü işletilen madenlerdeki üretimin artması beklenmesine rağmen, büyük yeni yatırımlar beklenmemektedir.

TABLO 1. Başlıca Tarım Ürünlerin Üretimi (Ton, 2010)

Kaynak: FAO 2012

Tarım ürünleri arasında muz, mısır, pirinç, manyok, kahve, pamuk, tütün ve maun cevizi çoğunlukla küçük çiftliklerde üretilirken, sisal keneviri ve çay çoğunlukla büyük mülk sahipleri tarafından yetiştirilmektedir. Tarım ürünlerinin üretimi hava şartlarına ve fiyatlandırma yapısına göre dalgalanma göstermektedir. (iç piyasa fiyatlarının serbest bırakılması, uluslar arası fiyatlardaki dalgalanmalar ve dövizdeki değişikliklere göre) Kahve ve pamuk önceleri en önemli ihraç ürünü olup, 1995-97 döneminde ihracatta en üst düzeye ulaşmış olsalar da, ihracatında çok hızlı bir düşüş olmuştur. Maun cevizi ise değer bazında en önemli ihracat ürünü haline gelmiştir. Ancak, pazarlama problemleri nedeniyle maun cevizi ihracatı da azalmıştır. Son beş yıl içinde tütün en önemli ihraç ürünü haline gelmiştir. Birçok çiftçinin ürün değişikliğine gittiğine inanılmaktadır. Büyük mülk sahipleri tarafından üretilen çayın miktarı çok daha sabit kalmıştır.

TABLO 2. Başlıca Tarım Ürünleri İthalatı (Ton, 2009)

Kaynak: FAO 2012

1990’lı yılların ikinci yarısında hükümetin reform çabalarının odak noktası tarımdan uzaklaşmıştır. Yoksulluğu azaltmak için en hızlı yol olarak hükümet tarım reformunu hedef saptamıştır. 2001 yılının sonlarında hükümet, Kırsal Kesim Kalkınma Stratejisi ve Tarım Sektörü Kalkınma Stratejisi olmak üzere iki tane önemli politika üretmiştir. Bu stratejilerin amacı kırsal alandaki yoksulluğu önemli ölçüde azaltarak, kırsal sektörü büyümenin önemli unsuru haline gelmesini sağlamaktır. Orta vadede reform paketinde beş temel alan belirlenmiştir: Sektör işleyişi içinde devletin rolü, destek hizmetlerinin dağıtımının geliştirilmesi, sektördeki kamu ve özel yatırımların artırılması, tarımsal pazarlama sisteminin reformu ve toprak mülkiyeti sistemi ve tarımla ilgili vergilendirme sisteminin yasal çerçevesinde reform. Uygulandığı taktirde reformların tarımsal sektördeki büyümeyi 2003 yılında %5 ve 2005 yılında %6oranlarına getirmesi beklenmektedir. 2003 yılında kuraklık nedeniyle tarımda büyüme %4 oranında, 2005 yılında ise %5,2 olmuştur.

Ulusal Büro İstatistiklerine göre, 2000 yılında ülkede 14,2 milyon hayvanın olduğunu tahmin edilmektedir. 2003 yılında 12,6 milyon keçi ve 3,5 milyon koyunun olduğu tahmin edilmektedir. 2000/01 döneminde toplam 323.100 ton et üretilmiştir. 2003/2004 döneminde ise et üretimi artış göstererek 348.000 ton’a çıkmıştır. Kişi başına yıllık et tüketimi 10 kg düzeyinin biraz üzerindedir. Toplam süt tüketimi ise 2003/2004 döneminde artarak 1 milyon litreye ulaşmıştır. Ancak, hala süt ürünlerinde hijyen ile ilgili problemler mevcuttur.

Tanzanya’nın ormancılık politikası 1998 yılında yeniden gözden geçirilmiştir. Hükümet yavaş yavaş 10 kamu şirketinin idare ettiği doğrudan ağaç kesme işinden çekilmektedir. 1998 yılı sonunda 10 şirketten 6’sı satılmıştır. Ormancılık ve Arıcılık Dairesi’ne göre ormancılık ürünleri toplam ihracatı (ağaç oymacılığı, ağaç tohumları ve balmumu dahil) yıldan yıla çok dalgalanmaktadır. 1999/2000 mali yılında (Temmuz-Haziran) ihracat toplamı 6,5 milyon $ iken, 2000/01 döneminde 1,4 milyon $’a ve 2002/03 döneminde ise 4,5 milyon $’a düşmüştür.

2.2.2. Madencilik Sektörü

Madencilik Tanzanya’nın gelişmekte olan ekonomisinde önemli yer tutan sektörlerden birisidir. Tanzanya önemli miktarda nikel, demir ve kömür rezervlerine sahiptir. Ayrıca, altın, elmas ve çeşitli değerli taş rezervleri tespit edilmiştir. Altın dışındakiler çoğunlukla işletilmemesine rağmen güneybatıdaki bazı kömür madenleri ve Natron Gölü büyük soda rezervleri yakıcı soda üretimi için işletilmektedir. 1998 yılındaki maden ihracatının %63’ünü altın ve elmas oluştururken değerli taşlar %36 paya sahip olmuştur.

Bununla birlikte Tanzanya’da altyapı ve finansman eksikliği, sınırlı teknoloji ve bürokratik engeller nedeniyle söz konusu kaynaklar etkin olarak kullanılamamaktadır. 1997 yılında hükümet madencilik yasasını revize etmiştir. 1997 yılındaki bu yasa yatırımcılara dış satımda damga vergisinin kaldırılması ve önemli vergi indirimleri gibi geniş açılı mali teşvikler sunmaktadır. Bu durum sektörde büyük bir yükselişe sebep olmuştur. Ancak, bu büyüme aslında tek bir madendeki, altındaki büyümeden kaynaklanmıştır. En son GSYİH verilerine göre 2000-2005 yılları arasındaki beş yıllık dönemde madencilik ve taşocakçılığı sektörü yıllık ortalama %15,3 oranında büyümüştür. Bunun sonucu olarak sektörün 1996 yılında GSYİH içinde %1,4 oranında olan payı, 2005 yılında %3’e yükselmiştir. Bu dönemde maden ihracatında da artış meydana gelmiştir. 1997 yılında 51,1 milyon ABD Doları olan maden ihracatı 2005 yılında 711,3 milyon ABD Dolarına yükselmiştir. Altın ihracatı, toplam maden ihracatının %90’ını oluşturmaktadır. 1998 yılında 4.890 kg olan altın üretimi, 2004 yılında 46.219 kg’a çıkmıştır. Sahra’nın güneyindeki Afrika ülkeleri içerisinde Tanzanya 2003 yılında hemen Mali’den (52.000 kg) sonra en büyük dördüncü altın üreticisi konumundadır. En büyük altın üreticisi Güney Afrika Cumhuriyeti olup, bunu Gana takip etmektedir.

2.2.3. İmalat Sanayi

Şeker, bira, sigara, pırlanta ve altın, petrol, ayakkabı, çimento, tekstil ürünleri, ağaç ürünler ve gübre Tanzanya’da üretimi yapılan belli başlı mallardır.

Son yıllara kadar kamu hakimiyetinin olduğu Tanzanya’nın imalat sanayi sektörü uzun süre şiddetli tehditlerden zarar görmüştür. 1970 ve 1980’li yıllardaki yüksek petrol fiyatları ve faiz oranlarından oluşan dış şoklar sektörü olumsuz bir şekilde etkilemiştir. Son zamanlarda imalatçılar altyapı problemlerinden etkilenmişlerdir. Başkentteki tekrarlanan su tedarik krizleri bira ve içki imalatçılarını etkilerken, Tanzanya Elektrik Kurumu (TANESCO) tarafından uygulanan düzensiz güç dağıtımı ve yüksek fiyat politikası sanayi sektöründeki üretimi etkilemiştir. GSYİH içinde sanayinin payı % 8,5 ile şu anda 1980’lerin ortalarındaki payının altına inmiştir.

Devletin elindeki fabrikaların birçoğunun özelleştirilmesi, sektördeki yabancı firmaların yatırımlarındaki artış, daha düzenli su ve elektrik verilmesi ve ekonomideki genel toparlanma sayesinde son yıllarda sektörde kısmi bir iyileşme görülmüştür. İstatistik Bürosu’na göre sanayi kapasite kullanımı 1995 yılında günde sadece 4 saat iken 1998 yılında 7 saate çıkmıştır.

Son eğilimler, sanayi sektöründeki büyümenin çoğunlukla yeni yatırımların çekildiği gıda ürünleri, yenilebilir yağlar, deterjan ve bira gibi tüketim mallarında olduğunu göstermektedir. Tam tersine çimento, gübre, boya ve metal ürünleri üretiminde düşme meydana gelmiştir. Son yıllarda sektörde bir emek bolluğu olmasına karşın çalışan sayısında artış meydana gelmiş ve 1997 yılında 130.000 olan çalışan sayısı 2003 yılında 180.023 kişiye çıkmıştır. Sanayi sektörü Dar es Salaamda yoğunlaşmayı sürdürmüştür.

2.2.4. Enerji Sektörü

Tanzanya’nın enerji ihtiyacının yaklaşık %90’ı biyokütle (biomass) enerjisinden, özellikle odun yakıtından, sağlanmaktadır. Petrol ve elektrik enerjisi enerji tüketimi içinde %9 yer kaplarken, kömür ve diğer kaynaklar %1’in altında paya sahiptir. Ticari enerji kaynaklarının düşük kullanımı birçok ekonomik faaliyetin geleneksel ve düşük enerji teknolojileriyle sürdürüldüğünü göstermektedir. Bu durum özellikle nakliye zorluklarının ve verimsiz tarımsal metotların yaygın olduğu kırsal alanda doğrulanmaktadır.

Tanzanya’nın elektrik üretimi değişkendir. Çünkü milli elektrik şebekesi, yağmur yağışına bağımlı olan hidroelektrik enerjisine dayalıdır. Yağmur yağışının yüksek olması Dar es Salaam’ın hemen dışında Ubungo’da bulunan termal santrale bağımlılığı azaltmaktadır.

Tanzanya’da son kırk yıldır petrol arama faaliyetleri devam etmektedir. Birçok uluslararası petrol şirketi ülkede faaliyet göstermiş ve göstermektedir. Tanzanya kıyılarında önümüzdeki yıllarda petrol bulunabileceği beklentisi büyüktür. Ancak, ticari açıdan verimli olup olmayacağı henüz bilinmemektedir. Çeşitli yabancı şirketler kuyu açma çalışmalarına başlamışlardır. Songo songo adlı arazide 33 milyar m³ doğal gaz rezervinin bulunduğu ispatlanmıştır. Boru hattı ve elektrik enerjisi üretecek güç santralinin inşaatı başlamış olup, bölge Dar es Salaam’a enerji sağlamaya başlayacaktır.

Tanzanya petrolü üretiminden fazla tüketmektedir. Yerli rafineri verimsiz çalıştığı için rafine petrol ithal etmektedir. Tanzanya’nın kömür rezervleri 1,2 milyar ton olarak tahmin edilmektedir. Bu rezervler çoğunlukla ülkenin güneyinde ve batısındadır. Kömür madenlerinin işletilmesinde finansal problemler çıkması üzerine Kiwira madeni Çinli bir şirkete satılmış ve üretimde artış meydana gelmiştir. Buna karşın Tanzanya’daki çıkan kömür yüksek kül içeriğine sahip olup, müşteri bulmada sıkıntı yaşanmaktadır.

2.2.5. Hizmet Sektörü

2.2.5.1. Bankacılık ve Finansal Hizmetler

Son yıllarda Tanzanya ekonomisinde yaşanan gelişmeler bankacılık sektörüne olan ihtiyacı artırmıştır. Ticari bankacılıktaki özel katılım son yıllarda hızla artmaktadır. Eylül 2006 itibarıyla Afrika’da faaliyet gösteren büyük uluslararası bankaların çoğunu içeren yaklaşık 22 banka Tanzanya’da faaliyet göstermek için izne sahiptir. Döviz bürolarını da içeren 11 tane banka dışı finans kurumunun Tanzanya’da faaliyet gösterme izni vardır. Merkez Bankası görevini Bank of Tanzania (BoT) üstlenmiştir. Tüm ticari bankaların ve döviz bürolarının düzenlemelerini BoT yapmaktadır. Dar es Salaam Menkul Kıymetler Borsası (DSE) Mart 1998’de açılmıştır. Ancak, yavaşça borsaya dahil olan firmalar artsa da hala küçük bir borsadır. 1 Ekim 2002 tarihi itibariyle yabancıların borsaya girmelerine izin verilmiştir.

2.2.5.2. İnşaat

Geniş açılı projeler için önemli miktarda bağışlar almasına rağmen 1980 ve 1990’lar boyunca Tanzanya’nın altyapısı gittikçe köhne ve bakımsız bir hale gelmiştir. Buna karşın 1990’ların sonlarında karayolu sisteminde bir iyileştirme olmuştur. Dar es Salaam’da bazı yeni otel ve ofis blokları inşa edilmiştir. 1998 yılında yeni altın madenleri ve Kihansi’deki hidroelektrik santralini içeren bir kaç büyük projeye başlanması sebebiyle inşaat sektöründe bir yükseliş görülmüştür. Maden şirketlerinin kırsal yollarda iyileştirmeler yapmaları ve elektrik sistemlerini milli şebekeye bağlamaları nedeniyle, kırsal kesimde yaşayanlar altın madenciliğinden bir derece fayda sağlamaktadırlar. Önümüzdeki yıllarda bağış akışının yüksek olması beklentisiyle yeni yol ve köprülere önemli miktarda yatırım yapılacağı beklenmektedir.

2.2.5.3. Turizm

Tanzanya çok merkezli bir turizm ülkesi olarak büyük bir potansiyele sahiptir. Gittikçe artan sayıda uluslararası seyahat şirketleri ülkenin milli parklarında, av sahalarında ve ormanlarında safariler ve Zanzibar’ın “Baharat Adası”na gezilerden oluşan turları müşterilerine sunmaktadırlar. Turizm İdaresine göre turist sayısı 1992 yılında 201.744 iken (120 milyon ABD Doları döviz getirisi) 1999 yılında 628.188’e çıkmıştır. (733 milyon ABD Doları döviz getirisi). Bu tarihten itibaren turist sayısında hafifçe bir düşüş meydana gelmiş olup, 2000 yılında 501.688’e gerilemiştir. Zanzibar’daki politik karışıklık adaya gelebilecek turist sayısını azaltmıştır. Ancak, 2005 yılında yeniden bir iyileşme ile turist sayısında artma meydana gelmiş ve 612.754’e çıkmıştır. (812 milyon $ döviz getirisi) Avrupa Birliği’nden gelen turist sayısında hızlı bir artış olmuştur. Şu anda gelen turistlerin yarısını oluşturmaktadır. Turistlerin %20’si ise ABD’den gelmektedir. Turist sayısında bir artış beklenmesine rağmen, Tanzanya’nın kapasite sıkıntısı ve altyapı sorunlarının gelecekte zorluk çıkartacağı tahmin edilmektedir.

3.  DIŞ TİCARET

1986 yılında Tanzanya’nın uygulamaya başladığı yapısal düzenleme programının en belirleyici özelliklerinden birisi, kronik ve büyüyen ödemeler dengesi problemini aşmak için ihracat artışını sağlamaktır. Daha sonraları atılan adımlarla birlikte Tanzanya’nın dış ticaret rejimi büyük oranda liberalleştirilmiştir.

Tablo 3. Tanzanya’nın Dış Ticareti (FOB, milyar dolar)

Kaynak: CIA Factbook, Mayıs 2012

Değişikliklerin etkileri hissedilmeye başlandıktan sonra, ülkenin ihracat gelirlerinde artış meydana gelmiştir. Bununla birlikte, geleneksel mal ihracatından elde edilen gelirler geçici ve uluslararası fiyatlara bağlıdır. Tanzanya Merkez Bankasının verilerine göre, geleneksel mal (kahve, pamuk, sial keneviri, çay, tütün, maun cevizi, karanfil) ihracatı 1997 yılında 436 milyon $’dır. Bununla birlikte, 2000-2003 yıllarında söz konusu ürünlerin ihracatı azalarak 243 milyon $ olmuştur. Kahve ihracatının yıllar itibarıyla incelendiğinde, sürekli olarak yarıya indiği görülmektedir. 1995 yılında kahve ihracatı 142,6 milyon $, 1999 yılında 76,6 milyon $, 2002 yılında 35,2 milyon $ olmuştur. 2003 yılında ise kahve ihracatında bir iyileşme görülerek 50 milyon $’a çıkmıştır. Tütün ihracatında da aynı şekilde bir düşüşle karşılaşılmaktadır. Tütün ihracatı 1997 yılında 130,4 milyon $ iken 2002 yılında 28,6 milyon $ olmuştur. Aynı durumu maun cevizi ihracatında da görebiliriz. 1997-1998 yıllarında 100 milyon $ olan maun cevizi ihracatı, 2004 yılında 69 milyon $’a düşmüştür. Bununla birlikte, uluslararası piyasalardaki malların fiyatlarındaki artışlar nedeniyle, son iki yılda geleneksel malların gelirlerinde bir iyileşme görülmüştür. 2005 yılında hala 1990’lı yılların sonlarındaki düzeyden daha aşağıda olmasına rağmen, geleneksel ihraç ürünlerinin gelirleri 355 milyon $ olmuştur. Kahve ihracatı 2005 yılında 74,3 milyon $, pamuk ihracatı ise 115 milyon $ olmuştur.

Tanzanya’nın geleneksel ihraç ürünleri olan tarım ürünlerinin ihracatında son yıllarda büyük düşüş görülmektedir. Bu durumun en büyük sebebi olarak dünya piyasalarındakahve ve pamuk fiyatlarının düşmüş olması gösterilmektedir. Üretimdeki yapısal sıkıntılar bu durumu daha da kötüleştirmektedir. Son yıllarda yeni madenlerin de açılmasıyla altın ve değerli taşlar ihracatın en önemli kalemleri olmuşlardır.

Tanzanya’nın geleneksel olmayan ihraç ürünlerinde de düşüş görülmektedir. 1996 yılında 327,5 milyon $ olan geleneksel olmayan ürünler ihracatı 1998 yılında 232,2 milyon $ olmuştur. 2005 yılında ise geleneksel olmayan ürün ihracatı artarak 1,3 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. 1998 yılında 26,4 milyon $ olan maden ihracatı 2005 yılında, başta altın olmak üzere 711 milyon $ olmuştur.

Ticari liberalizasyon programındaki ilerlemeler ve yatırım ve tüketim malları ithalatındaki yükselme nedeniyle 1990’lı yıllarda ithalatta artış meydana gelmiştir. Yeni maden ocakları için yatırımların artması ve ekonomideki liberalizasyon hareketlerinin hızla devam etmesi bu artışlara neden olmuştur. 2001 ve 2002 yıllarında 1,5 milyar $ olan ithalat 2004 yılında 2,2 milyar $, 2005 yılında 2,7 milyar $ olmuştur. Makine, yapı ve inşaat malzemelerinin yüksek miktarlarda ithal edilmesinin yanı sıra, ülkedeki altın maden ocaklarının kurulması amacıyla sermaye mallarının da ithalatının fazla olması, ithalatın artmasına neden olmuştur. İthalatta önem arz eden ürünler işlenmiş petrol, buğday, palm yağı, otomobiller, pirinç ve makine parçalarıdır.Altın ihracatındaki hızlı artış ithalattaki artışı dengelemiştir. 1999 yılında 872 milyar $ olan dış ticaret açığı 2002 yılında sadece 531 milyon $ olmuştur.

TABLO 4. Tanzanya’nın  Dış Ticarette Başlıca Ortakları (2010)

Kaynak: CIA Factbook, Mayıs 2012

Çin, Tanzanya’nın özellikle altın ihracatında en önemli ihraç pazarı haline gelmiştir. Hindistan özellikle maun cevizinde en önemli ihraç pazarıdır. İngiltere ise geleneksel ürünlerin ihracatında en önde gelen ihraç pazarıdır. Son yıllarda diğer AB ülkeleri özellikle Hollanda da önemli pazarlar haline gelmiştir. Geleneksel mallar özellikle altın ihracatında Güney Afrika Cumhuriyeti ise önemli bir pazardır. Güney Afrika aynı zamanda en çok ithalatın yapıldığı ülkedir. Söz konusu ülkeden özellikle madencilikle ilgili girdilerin ve tüketim mallarının ithalatı yapılmaktadır. Güney Afrika’dan sonra ithalat yapılan ülkeler Çin ve Kenya’dır. 2006 yılında Kenya ve Birleşik Arap Emirlikleri de tüketim malları ve özellikle gıda ürünlerinin en çok ithalatının yapıldığı ülkelerdir. Çin aynı zamanda tüketim malları ve önemli ölçüde elektronik aletlerin ithal edildiği bir ülkedir. Söz konusu ürünlerin Çin’den yapılan ithalatı 2006 yılında yapılan toplam ithalatın %9,8’ini oluşturmaktadır.

1999-2003 döneminde Tanzanya’nın ithalatı yıllık ortalama %7 oranında artarak yaklaşık 2,2 milyar dolara yükselmiştir. En çok ithalat yaptığı ülke olan Güney Afrika Cumhuriyeti’nden yapılan ithalat ise aynı dönemde yıllık ortalama %21 oranında artış göstermiştir. 2003 yılında bir önceki yıla göre bu ülkeden yapılan ithalatın ise %61 oranında artış gösterdiği görülmektedir. Diğer önemli ithal kaynakları Çin, Kenya, Hindistan ve İsviçre’dir.

2010 yılı itibariyle en çok ithalat gerçekleştirdiği ülkeler Hindistan ve Çin olmuştur.Aynı dönemde en fazla ihracat gerçekleştirdiği ülkeler ise İsviçre ve Çin’dir.

4.  DIŞ TİCARET DÜZENLEMELERİ

4.1. İthalat Vergileri

Doğu Afrika Gümrük Birliği dolayısıyla Tanzanya, Birlik dışı üye ülkelerden gelen mallara ortak bir tarife uygulamaktadır. Gümrük vergileri ülkeye ithal edilen malın CIF değeri üzerinden ad valorem esasına göre tahsil edilir. Mevcut vergiler üçlü bir tarifeye dayalıdır.

1-   0 gümrük vergisi: Ham maddelere, belli başlı tarımsal ürünlere ve endüstriyel girdilere uygulanır.

2-   %10 gümrük vergisi: Yarı işlenmiş girdilere ve endüstriyel parçalara uygulanır.

3-   %25 gümrük vergisi: Nihai tüketim mallarından tahsil edilir.

Gümrük muafiyeti yatırım teşviklerine veya iki taraflı ve çok taraflı anlaşmalara dayalı olarak uygulanabilir. Belirlenen hassas mallar içinse bu oran yüksek olup, %100 e kadar artabilmektedir. Katma değer vergisi %20 olup, tüm ithal mallarına uygulanır.

4.2. Ticari Engeller

Ticari reformlar neticesinde ithal ve ihraç lisansları kaldırılmıştır. Bu uygulamanın istisnasını sağlık ve güvenlik nedenleriyle hassas kabul edilen mallar oluşturmaktadır. Ticari düzenlemeler ve standartlar genel olarak tüketici sağlığını korumak beklentilerini karşılamaktadır. Tarife dışı engeller olmamasına rağmen, gümrük ve liman otoritelerinin uygulamaları ithalatı güçleştirmektedir. Boşaltma gecikmeleri ekstra vergiler yaygın bir uygulamadır. Bu durum, ithalatta beklenmeyen gecikmelere sebebiyet vermektedir.

4.3. İthalat Koşulları ve Gerekli Belgeler

İthalat için herhangi bir ticari bankadan alınan ithalat beyan formunun doldurulması gerekmektedir. İthalatçılar 5000 $ ve üzerindeki mallar için ithalat beyan formunu bankaya teslim ettiklerinde, ithal değerinin %1,2 sini bankaya ödemek zorundadırlar. Bu masraf ön yükleme inceleme masrafı olarak adlandırılır. Genel olarak 5000 $’ın üzerinde ithal edilen tüm mallar ön yükleme incelemesine tabidir.

4.4. Geçici Giriş

Gümrük Dairesi makine, ekipmanlar ve araçların geçici girişine izin vermektedir. Gümrüklerden yazılı başvuru ile ön izin alınması ve söz konusu malın dışarı çıkarılacağının kanıtlanması ya da eğer satılırsa vergilerinin ödeneceği garantisinin verilmesi gerekmektedir. Birçok transit ticarette senet ve banka garantisi gerekmektedir.

4.5. İthali Yasak Olan Mallar

Narkotikler ve uluslararası yasak ilaçlar yasağa tabidir. Canlı hayvan, bitkiler, ateşli silahlar ve cephane için ilgili otoritelerden izin alınmalıdır.

4.6. Standartlar

Tanzanya Standartlar Bürosu, ISO üyesidir. Genel olarak sanayi ürünleri olmak üzere standart sertifikası düzenlemektedir. Standartları uluslararasında kabul görmüş normlara uygundur. Uluslararası standartta mal üreten kuruluşlar tarafından bu normların karşılanması zorunlu değildir. Standartlar bürosuna bağlı 7 adet laboratuar olup, bu laboratuarlar malın standartlara uygunluğunu test eder. Standartlara ilişkin bilgi, kuruluşun ( www.tbs-tz.org ) web sitesinden sağlanabilir. Etiketlemede de ISO standartları esas alınmıştır.

4.7. Serbest Bölgeler

Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti’nin yarı otonom bir bölgesi olan Zanzibar, üç tane serbest bölge kurmuştur. Dar es Salaam’da, Ruanda, Burundi, Kongo, Zambiya, Malawi ve Mozambik’e giden mallar için birkaç tane depo transit depo olarak kullanılmaktadır. Bağlı depolar da mevcuttur ve malın alıcısı, vergileri ve gümrük tarifelerini ödeyinceye kadar ithalatçılar tarafından malları tutmak için yaygın olarak kullanılmaktadır.

5. TÜRKİYE İLE TİCARİ İLİŞKİLERİN GELİŞİMİ

5.1.İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller

Türkiye ile Tanzanya arasında “Ticaret, Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması” imzalanması amacıyla 1998 yılı Temmuz ayında bir taslak metin Tanzanya makamlarına iletilmiş ve15 Nisan 2004 tarihinde Nairobi de imzalanan Ticari İşbirliği Anlaşması ile iki ülke ticari  ilişkilerinde önemli bir adım atılmıştır.

5.2.Ticari İlişkiler

2001 yılına kadar dalgalı bir seyir izleyen Türkiye-Tanzanya ikili ticareti bu tarihten itibaren hızlı bir artış eğilimine girmiştir. Genellikle Türkiye lehine olan ticaret dengesi 2004 yılında Tanzanya lehine dönmüştür 2004 yılında yaklaşık 17,9 milyon $ olan toplam ticaret hacmi 2005 yılında 32,5 milyon dolara kadar yükselmiştir. 2006 yılında ise ticaret hacmi bir önceki yıla göre % 31,4 oranında artarak 42,8 milyon $ olarak gerçekleşmiştir.2011 yılı ihracatımız 170,7 milyon $ ile Tanzanya olan ihracatımızda en yüksek rakamlara ulaşılmıştır.

Tablo 6 : Türkiye-Tanzanya Dış Ticareti (000 $)

Kaynak :DTM- Dış Ticaret İstatistikleri 2012

5.2.1. İhracat

2008 yılında Tanzanya’ya ihracatımız 52,6 milyon $ iken 2009 yılında ufak bir artışla   55,2 milyon $’a yükselmiştir. 2010 yılında ise anılan ülkeye ihracatımız bir önceki yıla göre % 61,5 oranında artarak 89,3 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. Tanzanya’ya ihraç edilen belli başlı ürünler, hafif yağlar ve müstahzarlar, buğday unu/mahlut unu, demir/çelikten kuleler ve pilonlar, canlı mayalar, makarna; yumurtasız (pişirilmemiş), demir/çelikten diğer inşaat-aksamı, diğer akrilik polimerler (ilkşekilde), sentetik filament demetleri;akrilik/modakrilik, diğer makarnalar, köşeli çubuklar (çentik,yiv,oluk vb.), diğer elektrikli fırınlar, ocaklar, ızgaralar vb, akrilik veya modaakrilikten lif ve döküntüler, tuvalet ve temizlik kağıtları, traktörler ve muslukçu eşyası’dır. 2011 yılında Tanzanya’ya ihracatımız rekor kırarak 2010 yılına göre  %91 artışla  170,7 milyon $ olarak gerçekleşmiştir.2012 yılı 3 aylık ihracat rakamı 35,3 milyon $ olarak gerçekleşmiş olup yıl sonu rakamlarının 2011’in altında olacağı tahmin edilmektedir.

5.2.2.

İthalat

2008 yılında Tanzanya’dan 14,03 milyon $ olan ithalatımız, 2009 yılında % 26,6 oranında azalarak 11,07 milyon $ olmuştur. 2010 yılında ise ithalatımız bir önceki yıla göre % 29,3 oranında artarak 14,3 milyon $ seviyesine ulaşmıştır.2011 yılı ithalatımız 2010 yılan göre     % 52 artışla 21,7  milyon $ olmuştur.Tanzanya’dan ithal edilen belli başlı ürünler, tütün, pamuk, susam tohumu, sebze tohumları ve koyun ve kuzuların yünü alınmamış ham derileri’dir. Görüldüğü üzere sözkonusu ülkeden ithal edilen başlıca ürünler ise Tanzanya’nın geleneksel ihraç ürünleri olan tarım ürünleridir. 2011 yılında, tütün, pamuk ve susam tohumu, ithalatımızda ilk üç sırayı almış olup, herbirinin ithalatında çok büyük artışlar meydana gelmiştir. 2012 yılı 3 aylık ithalat rakamları 4,1  milyon $ olarak gerçekleşmiş olup yıl sonu rakamlarının 2011’in altında olacağı tahmin edilmektedir.

5.3. İşbirliği Olanakları

5.3.1. Potansiyel Sektörler ve Müteahhitlik

Tanzanya, uzun yıllar boyunca donör ülkelerden gelen hibe ve yardımlar ile ekonomisini idare etmeye çalışmış olup, ülke kıt kaynakları ile daha çok turizm ve tarım ekonomisine dayalı bir büyüme modeli izlemek durumunda kalmıştır.

Ülke ekonomilerinde yaratılan katma değerin harcamaları karşılayacak düzeyde olmayışı ve ülkeye yurtdışından hibeler ve net sermaye akışında meydana gelen azalmalardan ötürü ortaya çıkan gelir açığı daha çok yüksek gümrük vergileri ve tarife dışı engeller ile kapatılmaya çalışılmıştır.

Tüm bu nedenlerin bir sonucu olarak, ülkede geleneksel tarım ürünleri haricindeki tarım kesimi de dahil olmak üzere bir çok sektörde üretim kısıtları oluşmuş ve bu sektörlere olan talep ithalat yoluyla karşılanmıştır. Ülke ekonomisinin geleneksel olarak karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu kahve, pamuk, tütün, çay ve büyük ve orta baş hayvancılık ve bunların müstahzarları dışında kalan ürünlere olan talep, ithalatı zorunlu hale getirmekte ve bu noktada ülkemizin öncü ve tali ihracat sektörlerinin bu ülkelerde şansı bulunmaktadır.

Tarım mamullerinin işlenmesi konularında Tanzanya’da ciddi bir yatırım bulunmamaktadır. Ülkemizde bulunan bazı tarımsal ürün işleme fabrikalarının (örneğin, konserve fabrikaları) sökülerek bu ülkelere götürülmesi ve bu ülkelerde yaratılan katma değerden pay alınması ekonomik bir davranış olacaktır.

Bunun yanı sıra, Tanzanya’da et işleme konusu oldukça zayıftır. Et işleme konusunda yapılacak bir yatırım oldukça iyi fırsatlar yaratacaktır. Et maliyetleri oldukça düşüktür.

Son zamanlarda bulunan ve üretime başlanan doğal gaz kaynaklarının ülke ekonomisine katkıda bulunmaya başlaması ve dış yardımların devamı Tanzanya’da altyapı ve üstyapı projelerinin devreye konmasını beraberinde getirecektir. Aynı zamanda başkent olan Liman kenti Dar es Salaam ile ülkenin iç bölgelerini birbirine bağlayacak yol ve köprü projeleri, elektrik nakil hatları, güç çevrim santralleri, içme suyu ve sulama kanalları gibi projelerin öncelikli olarak devreye sokulacağı bildirilmektedir. Müteahhitlik firmalarımızın yanısıra müşavirlik firmalarımızın da projelerin hazırlanmasında Tanzanya pazarında yer alabileceği düşünülmektedir. Altyapı bakımından oldukça yetersiz olan Tanzanya’da bu gelişmeler ışığında çok büyük yatırımların yapılmasına ihtiyaç olduğu görülmektedir.

5.3.2. Karşılıklı Ticaret Olanaklarının Değerlendirilmesi

Geleneksel tarım ürünleri dışında her türlü ürünün Tanzanya’ya ihracatı mümkün görülmektedir.

Tanzanya ekonomisi uzun yıllar dünya ekonomilerine entegre olamayışı ya da ülkenin karşılaştığı içsel ve dışsal nedenlerle entegrasyon dışı bırakılması göz önünealındığında, bir çok üretim modeli ve teknolojisi 20 yıl öncesine dayanan ve bazı geleneksel ürünler dışında her şeye ihtiyaç duyan bir ekonomik yapılanma ile karşı karşıya kalındığı görülmektedir.

Ülkede sanayi üretimi, sınırlı sayıdaki ürünlerde yetersiz miktarda ve eski teknoloji ile yapıldığından üretim iç piyasanın ihtiyacını karşılamaktan uzaktır. Üretimi olan ürünlerin kalitesi ise çok düşüktür. Ülkede üretimin yetersiz olması nedeniyle neredeyse her türlü sanayi ürünü ithal edilmektedir. Bu ülke pazarlarında bulunan Çin, Hindistan ve Malezya menşeli ürünler ucuz olmasına karşın kaliteleri çok düşüktür. Avrupa menşeli ürünler ise hem kaliteli hem çok pahalı, Türk malları ise Avrupa kalitesinde fakat daha ucuz olarak tanınmaktadır. Son yıllarda Güney Afrika Cumhuriyeti ürünlerinin bu pazarlara daha fazla miktarlarda girmekte olduğu gözlenmektedir.

Tanzanya’da yapı ve inşaat malzemeleri eski ve geleneksel ürün yelpazesi şeklindedir. Diğer gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerin üretmekte olduğu yeni teknolojilerin kullanıldığı ve maliyet düşürücü etkiye sahip yapı ve inşa malzemelerinin son dönemlerde tanınmaya ve talep edilmeye başlaması bu sektörde ülkemizin ihracat şansının yüksek olduğuna işaret etmektedir.

Otomotiv ve yan sanayi sektöründe sadece Tanzanya’da değil, Afrika ülkelerinin genelinde binek araçlar Uzakdoğu ülkelerinden ithal edilmektedir. Toyota, Daihatsu, Kia, Hyundai gibi markaların piyasa payları oldukça yüksektir. Son zamanlarda Avrupa menşeli araba üreticilerinin pazar paylarının artmakta olduğu gözlenmektedir. Binek araç sektöründe ülkemizde bu araçlar için üretilen yedek parçalar için ciddi bir ihracat potansiyeli bulunmaktadır. Öte yandan, kamyon, otobüs, minibüs ve midibüs gibi yük ve yolcu taşımacılığı amaçlı araçlarda ve ayrıca, iş makinelerinde üretici ve ihracatçılarımızın bu ülkelerin pazarlarında ciddi pazar paylarına sahip olabileceği düşünülmektedir.

Tekstil ve hazır giyim sektörü potansiyel arz eden sektörlerdendir. Bu ülkede pamuk üretimi konusunda ciddi potansiyel bulunmakla beraber ürün kalitesindeki kısıtlar ve teknoloji yetersizlikleri gibi nedenlerle üretim istenilen düzeylerde değildir. Mevcut olan bazı yerel fabrikaların üretim teknolojilerinin oldukça eski oluşu üretim maliyetleri ve ürün çeşidi açısından karşılaştırmalı üstünlüğün kaybolmasını beraberinde getirmektedir. Tekstil sektöründe nihai ürünlerin yanısıra tekstil makineleri ve ekipmanlarının da ihracat potansiyeli bulunmaktadır. Halihazırda, Çin, Hindistan, Malezya ve Endonezya’dan ithal edilen tekstil ürünlerinin yakın bir gelecekte Türkiye’den sağlanmaya başlanabileceği düşünülmektedir. Ayrıca A.B.D.’nin uygulamakta olduğu “African Act” (AGOA) kapsamında bu ülkelerde üretilen tekstil ürünlerinin A.B.D.’ye kota sorunu olmaksızın girmesi mümkündür.

Tanzanya, gıda sektöründe kendi kendine yeterli olmalarına rağmen tarımsal üretimin yapıldığı bölgeler ile talebin daha yoğun olduğu diğer bölgeler arasında mal aktarımının çok kısıtlı kalması, ekilebilir arazilerin sulama projeleri ile desteklenememesi ve bunun yanı sıra ülkede ürün dağıtım kanallarının tam olarak işlememesi sonucunda geleneksel ürünler dışında, birçok gıda maddesini dışarıdan ithal etmek durumundadır. Ülkemiz açısından avantaj teşkil eden ürünler çikolatalar, şekerlemeler, makarna, domates salçası, zeytinyağı, bisküvi, mısır nişastası, maya ve çikletler gibi işlenmiş gıda ürünleri olmakla birlikte buğday ve mercimek gibi ürünlerin de ihracat potansiyeli bulunmaktadır.

Tanzanya’da tarım sektöründe her türlü tarımsal alet, ekipman ve makineye ihtiyaç duyulmaktadır. Ülkemizin karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu tarımsal makineler ve ekipman sektöründe bu ülkelerin her türlü ihtiyacını karşılayacak ürün yelpazesine sahip olması, bu sektörde ülkemizden Tanzanya’ya ciddi ihracat imkanlarının olduğu yönünde fikir vermektedir. Bunların yanı sıra, söz konusu ülkede sık sık yaşanan kuraklık nedeniyle, sulama sistemleri ve ekipmanları konusunda da önemli potansiyel bulunmaktadır.

Tarım sektörü ile ilgili olarak zirai ilaçlama, tarım kimyasalları ve gübre alt sektörlerinde de ciddi ihtiyaç bulunmaktadır. Ekili arazilerin zararlı böceklere karşı ilaçlanamaması ve verim artışı sağlayacak gübre ve tarım kimyasallarının kullanılamaması sonucunda tarımsal ürün hasılasında arzulanan seviyeler elde edilememektedir. Bu tür ihtiyaçların ülkemizden karşılanması mümkündür.

Tanzanya, önemli miktarlarda büyük ve küçük baş canlı hayvan nüfusu bulunan ülkedir. Hayvan tüketimi oldukça yüksektir. Bununla beraber, kesilen hayvanların derileri ve diğer müstahzarları, eğitim ve teknik yetersizlikler nedeniyle tam değerlendirilememektedir. Deri işleme makineleri ve ekipmanları konusunda ciddi yatırım ve ihracat imkanları bulunmaktadır. Bunun yanısıra, ülkemizin talep fazlası nedeniyle ithalatçı durumda olduğu yarı işlenmiş ya da tam işlenmiş deri mamulleri ihtiyacının bu ülkelerde yapılacak yatırımlar yoluyla da karşılanması mümkündür.

Tanzanya ekonomilerinde son yıllarda yaşanan olumlu gelişmeler halkın alım gücünü artırmaya başlamış ve artan alım gücü daha önce lüks mallar olarak sınıflandırılan elektrikli-elektronik ev eşyaları sektöründe de etkilerini göstermeye başlamıştır. Bunun yanısıra, geçmiş yıllardaki elektrik kesintilerinin yeni yapılan ve yapımı süren hidro, petrolgazı ve petrol güç çevrim birimleri ile azaltılmaya başlanmış olması da elektrik ve elektronik ev eşyalarına olan talebin artışında etkili olmaktadır. Öte yandan, özellikle sanayi tesislerinde ve kısmen de meskenlerde elektrik kesintilerine karşı kullanılan jeneratörlere olan talep devam etmektedir.

Tanzanya’da ilaç, tıbbi malzeme ve ekipman üretimin çok sınırlı seviyede oluşu bu sektörde üretim yapan firmalarımıza avantaj sağlamaktadır. İlaç ihracı Tanzanya’da ilaç üretimi konusunda bürokratik işlemlerin uzun bir zaman süreci gerektirmesi dışında, sağlık sektöründe ciddi yatırımı ve ihracat imkanları bulunmaktadır. Bunların yanısıra, tıbbi sarf malzemeleri konusunda da oldukça önemli pazar potansiyeli bulunmaktadır.

5.3.3. Hava, deniz ve kara ulaşımı ve bölgesel depolama olanakları

Tanzanya ile Türkiye arasındaki mal taşımacılığı deniz yolu ile yapılmaktadır. Tanzanya’da ise Dar es Salaam’ın liman başkenti olması nedeniyle herhangi ilave kara navlunu olmaksızın ihraç malları pazara girmektedir. Bununla beraber, Tanzanya limanları gibi Doğu Afrika limanlarına direkt ve düzenli gemi seferlerinin olmaması ihracatı zorlaştırmaktadır. Ancak, bu ülkeler ile ekonomik ve ticari ilişkilerin geliştirilmesi yönünde uygulamaya başlanmış bulunan faaliyetlerin sonucu olarakülkemiz ile bu ülkeler arasındaki mal ticaretinin önümüzdeki dönemlerde gözle görülür ölçüde artmaya başlaması ile düzenli gemi seferlerinin başlaması beklenmektedir.

KAYNAKÇA

1. ITC, Trade Competitiveness Map

2. Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti Ülke Profili, Konya Ticaret Odası, 2008

3. Tanzanya Ülke Profili, IGEME, 2010

4. Tanzania Country Profile, CIA  – The World Factbook, Mayıs 2012

5. Tanzania Country Profile, The Economist Intelligence Unit, 2012.

6. FAO,Country Profiles, Mayıs 2012

7. TUİK,Türkiye İstatistik Kurumu (www.tuik.gov.tr)