Finans ve Ekonomi’de, İngilizce olarak çok fazla kullanılan bu teorinin anlamı, başta biraz garip geldiği ve çok iddialı olduğu için bu makalemde “The Greaer Fool Theory” konusunu kaleme almak ve bilmeyenlerin dikkatini çekmek istiyorum.
Ülkemizde Ekonomi ve Finans konusunda okur yazarlık az olduğundan dolayı bu konularda yetersiz kaldığımızı gönül rahatlığıyla söyleyebilirim. Ne yazık ki bildiğimizi zannediyoruz ve araştırmıyoruz. Araştırmadığımız gibi, uzun zaman harcanarak araştırılıp hazırlanan ve maksimum 3-4 dakika okuma süresi olan makaleleri de okumaktan imtina ediyoruz.
İngilizce “The Greaer Fool Theory” olarak bilinen teorinin Türkçe karşılığı çok bilinmiyor olsa da “Daha Büyük Aptal Teorisi” anlamına gelmektedir.
Yüksek fiyattan aldığınız bir varlığı, aldığınızdan daha yüksek fiyata satın almak isteyecek “daha aptal” birini bulma ihtimaline The Greater Fool Theory “Daha Büyük Aptal Teorisi” denilmektedir.
Bu teori yatırıcımlar tarafından hisse senedi, kripto para gibi türevlerde çok yaygın kullanılmaktadır. Ülkemizdeyse gayrimenkul, otomobil, arsa gibi ticaret yapanlar arasında da görülmektedir.
Bir malın gerçek değerine bakmadan, satın alınan fiyattan çok daha yüksek fiyata satabilme ihtimalini düşünerek, olduğundan daha yüksek, aşırı bir fiyata satın alma işlemidir. Bu bağlamda, bir “aptal”, muhtemelen onu “daha büyük bir aptala” satabileceği ve kâr edebileceği varsayımıyla, aşırı fiyatlı bir varlık satın alabilir. Yalnızca varlık için daha yüksek fiyatlar ödemeye istekli yeni “daha büyük aptallar” olduğu sürece bu sistem işe yarar.
Maddi değeri 100 TL etmeyen bir ürüne 500 TL ödeyen birinin aptal olduğunu düşünürüz ancak, bu kişi ürünü 1.000 TL’ye başka birine sattığını gördüğümüzde çok zeki ve akıllıca bir iş yaptığını düşünüp bizde yapmak isteriz. Bir ürüne değerinden fazla bir bedel ödeyip almanın tek mantıklı açıklaması, ürünü çok daha fazla para verecek bir aptal bulma ihtimalidir.
İnsan davranışındaki önyargılar nedeniyle, bazı insanlar, ne kadar mantıksız olursa olsun, fiyatının arttığını gördükleri varlıklara çekilir. Bu etki, genellikle, insanların erken satın alan ve büyük kârlar elde eden diğerlerinin hikâyelerini duydukları ve satın almayanların kaybetme korkusu hissetmelerine neden olan sürü zihniyeti tarafından daha da şiddetlenir. Bu etki, ekonomi profesörü Burton Malkiel tarafından A Random Walk Down Wall Street (1973 birinci baskı) adlı kitabında açıklanmıştır: Wikipedia
Sen şimdi nereden çıkardın, insanlara direk aptal diyorsun demeyin. Bunu ben demiyorum, bu bir teori ve tüm dünya böyle söylüyor. Wikipedia
Yukarıda büyük aptal teorisinin ne olduğunu belirttikten sonra, aklınıza günümüzden birçok örnek geldiğini tahmin edebiliyorum. Bilmem yanlış mı düşünüyorum? Benim aklıma ilk gelen yakın zamanda otomobil sektöründe yaşanan balon fiyat artışları olduğunu gönül rahatlığıyla söyleyebilirim.
Büyük aptal teorisinde belirtildiği gibi 2. el bir otomobili, yüksek bir fiyattan alıp, aldığınızdan daha yüksek bir fiyata satın almak isteyecek “daha aptal” birini bulma ihtimalini göz önünde bulundurarak, bir iki gün sonra daha yüksek fiyata satışa koyup satanların olduğu zamanı unutmadığınızı düşünüyorum.
Tabi burada gerçekten ihtiyacı olduğu için ve bu ihtiyacın zamanlaması otomobil fiyatlarının astronomik artışına denk gelenleri tenzih ediyorum.
Teori arsa, ev gibi gayrimenkul ticaretini yapanlar arasında da oldukça yaygındır. Bu teori yatırım olmayan şeyleri yatırım gibi gösterme isteğinden ileri gelmektedir.
Kripto para ve bitconin çılgınlığının da bu teorinin en güzel örneklerinden biri olduğu bilinmektedir.
Google News haberinde Bill Gates: Bitcoin, daha büyük aptal teorisi türünden bir yatırım olduğunu dile getirmiş.
Bitcoin’in fiyatını belirleyen esas dinamik, gelecek yıl olması beklenen fiyattır. Bitcoin sahiplerinin, sahip oldukları bitcoinleri gelecekte satabileceklerine inandıkları fiyat, bitcoin’in bugünkü fiyatını belirler.
Daha büyük aptal teorisini kullanmanın doğru veya yanlış bir karar olup olmadığını bence diyerekten değerlendirmem gerekirse, değerinden fazla para verip aldığınız bir ürünü, satışa çıkardığımızda, her zaman onu almak isteyen daha büyük aptalların olduğu aşikârdır.
Bu stratejiyi uygulamak çok ciddi bir beceri, ciddi zaman ve efor gerektirir. Böyle bir durumda balonun ne kadar daha büyüyeceği ve ne zaman patlayacağını bilmek mümkün değildir.
Bu sebeple daha büyük aptal teorisi bir çeşit kumardır ve spekülasyonlara açık bir yöntemdir. Hiçbir zaman tam güvenilebilecek bir strateji değildir. Piyasada balon fiyata oluşan her şey genelde daha büyük aptal teorisinin eseridir. Örneğin, çiftlikbank, sanal paralar, balon gayrimenkullar ve otomabil fiyatları gibi.
Peki bu teori ne zaman biter, “Daha büyük aptallar” olduğu sürece hiçbir zaman bitmez.
Soner Yenimol