Kamu görevlisi, görevinin ifası sırasında belli bir işi yapıp veya yapmaması için bir başkası tarafından kendisi veya göstereceği kişi lehine menfaat sağlarsa bu eylem rüşvet suçunun konusuna girecektir.
Yalın anlatımla rüşvet, kamu görevlisine menfaat sağlayan kişinin hareketini ve kendisine menfaat sağlanan kişinin hareketini tanımlayan bir suç türüdür.
TCK’da m.252’de düzenlenmiştir. Bu suç hem rüşvet alanı hem de rüşvet vereni cezalandırmaktadır. Rüşvet alan kamu görevlisidir. Kamu görevlisi 5237 sayılı TCK’nın 6. maddesinin 1. fıkrasının c bendinde düzenlenmiştir. Düzenlemeye göre genel olarak kamu görevlisi, kamusal faaliyetin yürütülmesine sürekli veya geçici olarak katılan kişidir.
Rüşvet suçundan bahsedebilmek için rüşvet alan ve rüşvet veren kişi veya kişilerin bulunması gerekmektedir.
Rüşvet alan kamu görevlisinin görevinin ifası ile ilgili bir hususu yapıp yapmaması için bir menfaat elde etmesi veya göstereceği bir kişiye menfaat sağlanması gerekmektedir.
Suç unsurları ile birlikte oluşur. Unsurlardaki bir eksiklik suçun oluşumuna engeldir. Suçun unsurları ise tipiklik ve hukuka aykırılıktır. Tipik ve hukuk aykırı eylemle haksızlık yapılmış olur. Kusurluluk ile de bu hukuka aykırılığı gerçekleştirenin daha çok cezalandırma aşamasını ilgilendiren noktası incelenir.
Unsurları incelemeden önce suç ile korunan hukukî değer nedir bunu açıklamak lazımdır. Çünkü korunan hukukî değerin bilinmesi suça ilişkin yorum yapılırken belirleyici bir nokta olacaktır. Rüşvet suçunun düzenlenmesi ile korunan hukukî değer, kamu hizmetlerindeki eşitliğin, adaletliliğin ve kamu idaresine güvenin varlığıdır.
Tipiklik maddi ve manevi unsur olmak üzere iki alt unsurdan oluşmaktadır.
Rüşvet suçu çok failli bir suçtur. Yani bu suçta tek bir fail olmaz. Fail hem rüşvet alandır hem de rüşvet verendi. Rüşvet alan TCK bakımından kamu görevlisidir. Bir başkası rüşvet alan açısından fail olamaz. Fail suçu işlediği sırada kamu görevlisi olmalıdır. Rüşvet veren açısından bir sınırlama yoktur. Herhangi biri rüşvet veren açısından fail olabilir.
Mağdur, kamu idaresine güveni sarsılan toplumdur.
Hareket, rüşvet alma ve verme açısından iki türlü değerlendirilmelidir.
Rüşvet alma suçu bakımından hareket, kamu görevlisinin görevi nedeniyle rüşvet alması veya rüşvet almak konusunda anlaşmaya varması nedeniyle biri işi yapması veya yapmamasıdır. Bu hareket TCK m.252/1 ve 3 bakımından yarar sağlamak veya menfaat elde etmek üzere veya menfaati elde etmeye yönelik anlaşma yapmak üzere gerçekleştirilir. Her iki bakımından da hareket suçun oluşumu için yeterlidir. TCK m.252/4 bakımından ise hareketi gerçekleştirebilecek kişiler sınırlandırılmıştır. Ayrıca bu hükümde rüşvet teklifinde bulunan kamu görevlisi ve fakat bu teklifin kabul edilmemesi durumunda ceza yarıya indirilecektir.
Rüşvet verme suçu bakımından rüşvet alma suçu için geçerli fıkralar geçerlidir. Buna ek TCK m.252/5’e göre uluslararası ticari işlemler açısından ayrıca hükümler getirilmiştir. Rüşvet veren kişi kamu görevlisine görevinden dolayı bir işi yapıp yapmaması için yarar/menfaat teklifinde bulunmalıdır. Rüşvet verme konusunda vaatte bulunması suçun oluşması açısından yeterlidir.
Netice rüşvet vererek menfaat temininde bulunmak veya bunu vaat etmek veya rüşvet alarak menfaat temininde bulunmak veya bunu vaat etmektir. Bu suç hareketi neticesi ile bitişik bir suçtur. Dolayısıyla ayrıca bir açıklamaya gerek yoktur. Netice ile hareketin ayrılabildiği anlar bulunursa nedensellik bağı araştırılabilir aksi halde zaten bitişik olan iki şeyin nedensel olup olmadığına bakılmasına gerek yoktur.
Rüşvet suçu ancak kasten işlenebilir. Rüşvet suçu taksirle işlenemez. Bu suçun olası kasıtla işlenmesi mümkündür.
Hukuka aykırılık unsuru tipikliğin hukuka uygun bir sebebe dayanmadığı durumda oluşur. Rüşvet suçunda hukuka uygunluk nedeni bulunmamaktadır.
Genel hükümler ve diğer suç açıklarımızdaki kusurluluk konusu aynen burada da geçerlidir.
Bu unsurların oluşması ile suç tamamlanmış olur. Eksiklik halinde suçta eksiktir.
Rüşvet suçu çok kapsamlı bir suçtur. Bu bakımdan iyi bir ceza avukatı hukukî desteği alınarak sürecin yürütülmesinde fayda vardır.
Suçun temel hali rüşvet alan bakımından TCK m.252/1-2’de, rüşvet veren bakımından TCK m.252/5-6’da ifade edilmiştir. Her iki açıdan da ceza miktarı aynıdır. Bu da dört yıldan on yıla kadar hapis cezasıdır.
Nitelikli rüşvet suçu TCK m.252/7’de düzenlenmiştir. Buna göre rüşvet alan veya veren veya bu konuda anlaşma sağlayan kişilerin yargı mensubu, hakem, noter, yeminli mali müşavir veya bilirkişi olması durumunda verilecek ceza 3’te 1’den yarısına kadar artırılır.
Rüşvet alan veya veren bakımından karşılıklı olarak birinin diğerine rüşvet alma veya verme konusunda teklifte bulunması veya vaatte bulunması ve fakat karşı tarafın kabul etmemesi durumunda teklifte veya vaatte bulunan taraf aleyhine verilecek ceza yarı oranında indirilir.
Suçun özel görünüş halleri teşebbüs, içtima ve iştiraktir.
Fıkra 1 ve 3’teki rüşvet suçu, rüşvet için anlaşmaya varılması ile TCK m.252/3 gereği tamamlanmış sayılır. Burada teşebbüsten bahsedilmez. Koşullar oluşmuşsa etkin pişmanlık hükümleri tartışılır.
Fıkra 4’teki rüşvet suçu yarar sağlandığında oluşur. Yarar sağlamadan suç tamamlanamamışsa teşebbüsten bahsedilir.
Fıkra 5’teki rüşvet suçu rüşvet vermeye ilişkindir. Bu suçta tıpkı fıkra 1 ve 3’teki gibi teşebbüse elverişli değildir.
Rüşvet suçuna ilişkin özel bir içtima hükmü bulunmamaktadır. Bu bakımından içtima, TCK genel hükümler nezdinde değerlendirilmelidir. Her türlü içtima görünümü rüşvet suçu için mümkündür.
Rüşvet suçu anlaşmanın rüşvet alıp verme anlaşması ile tamamlansa da süreç uzayabilir. Bu noktada iştirak hem bu süreç sırasında hem de rüşvet alıp verme aşamasında mümkündür. Rüşvet alan ve veren iştirakken sorumlu değildir. Müstakil faildirler. Müstakil faillere şeriklik veya iştirak eden kişiler iştirak hükümlerine göre cezalandırılacaktır. Ayrıca TCK m.252/5’te açıkça müşterek faillik açısından iştirak hali düzenlenmiştir. Buna göre rüşvet teklifinin veya talebinin karşı tarafa iletilmesine, anlaşmanın sağlanmasına, rüşvetin teminine imkân sağlayan kişi müşterek fail olarak cezalandırılır.
Rüşvet suçu indirim halleri özel olarak düzenlenmemiştir. Genel hükümlere ve faillerin kusurluluğuna göre indirim halleri gündeme gelir.
Hapis cezasının adli para cezasına çevrilebilmesi için belli başlı koşullar bulunmaktadır. Bunlardan birisi hapis cezasının kısa süreli hapis cezası olmasıdır. Kısa süreli hapis cezası 1 yıl ve daha az süreli hapis cezasıdır. Bu bakımdan rüşvet suçu adli para cezasına çevrilemez. Rüşvet suçunun cezası hapis cezası olduğu için de adli para cezasına hükmedilmesi mümkün değildir.
Erteleme TCK m.51’de düzenlenmiştir. Erteleme kararının verilebilmesi için failin iki yıl ve daha az süreli hapis cezası alması gerekmektedir. Rüşvet suçu, ceza miktarının erteleme için müsait olmamasından ötürü ertelenemez.
Fakat İstanbul ceza avukatı hukukî desteği ile yürütülen ceza hukuku sürecinde gerekli hapis süresine mahkûm edilen fail hakkında erteleme gündeme gelebilir.
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nda (CMK) m.231’de düzenlenmiştir. HAGB kararının verilebilmesi için süre koşulu bulunmaktadır. Bu koşul erteleme kararının verilebilmesi için aranan süre koşulu ile aynıdır. Yani 2 yıl ve daha az süreli hapis cezasını içeren hükmün, açıklanması geri bırakılabilir.
4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun’a tabi kamu görevlilerinin, görevleri hakkındaki bir nedenden dolayı soruşturulabilmeleri soruşturma iznine tabidir. Fakat 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu’na göre rüşvet suçlarından sanık olanlar hakkında 4483 sayılı Kanunda öngörülen soruşturma iznine ilişkin hükümler uygulanmayacaktır.
Cumhuriyet Savcısı rüşvetten haberdar olduğunda soruşturmayı resen yapacaktır.
Kovuşturma sürecini mahkeme yürütür. Kovuşturma sürecinde özellik arz eden bir durum yoktur.
Rüşvet suçu şikâyete tabi bir suç değildir. Şikâyet süresi bulunmamaktadır. Soruşturmanın dava zamanaşımı süresinde açılması yeterlidir.
İki türlü zamanaşımı vardır. Biri dava zamanaşımı, diğeri ceza zamanaşımıdır. Dava zamanaşımının gerçekleşmesi ile sanık hakkında suça ilişkin dava yürütülemez. Ceza zamanaşımında ise sanığa verilen ceza infaz ettirilemez.
Rüşvet suçunda dava zamanaşımı temel hal için 15 yıldır.
Rüşvet suçunda ceza zamanaşımı temel hal için 20 yıldır.
Nitelikli hallerde veya daha az cezayı gerektiren hallerdeki dava ve ceza zamanaşımlarının tespiti için İstanbul ceza avukatı hukukî yardımı alınabilir.
Rüşvet suçu uzlaşmaya tabi bir suç değildir.
TCK m.254 uyarınca rüşvet suçunda etkin pişmanlık hükümleri uygulanabilir. Buna göre rüşvet alan, rüşvet veren, rüşvet suçuna iştirak eden kişinin durumun resmi makamlarca öğrenilmemesinden önce pişmanlık duyması ve durumu yetkili makamlara haber vermesi durumunda hakkında rüşvet suçu nedeniyle cezaya hükmolunmaz.
Rüşvet suçunda görevli mahkeme ağır ceza mahkemesidir.
Rüşvet suçunda suça uygun her türlü koruma tedbiri uygulanabilir. Bu suça ilişkin özellik arzeden koruma tedbirleri ise CMK m.140 uyarınca teknik araçlarla izleme tedbiri ve CMK m.128 uyarınca taşınmazlara, hak ve alacaklara el koyma tedbiri uygulanabilir. Bu tedbirlerde bazı suçlar katalog olarak belirlenmiştir. Rüşvet suçu bu kataloglarda yer alan suçlardan biridir.
Rüşvet suçunda tutukluluk, tutukluluk koşullarının oluşması ile mümkündür. Tutukluk nedeni var sayılan suçlarda ise rüşvet suçu yoktur.
Rüşvet suçunda gözaltı özel bir durumda değildir. Gözaltı ve tutukluluk için İstanbul avukat desteği alınmasında yarar vardır.