Açıköğretim ders notları öğrenciler tarafından ders çalışma esnasında hazırlanmakta olup diğer ders çalışacak öğrenciler için paylaşılmaktadır. Sizlerde hazırladığınız ders notlarını paylaşmak istiyorsanız bizlere iletebilirsiniz.
Açıköğretim derslerinden Yaşlı ve Hasta Bakım Hizmetleri Dersi 3. Ünite Özet için hazırlanan ders çalışma dokümanına (ders özeti / sorularla öğrenelim) aşağıdan erişebilirsiniz. AÖF Ders Notları ile sınavlara çok daha etkili bir şekilde çalışabilirsiniz. Sınavlarınızda başarılar dileriz.
Yaşlanma; organizmada zaman içerisinde meydana gelen ve geri dönüşü olmayan yapısal ve fonksiyonel değişiklerdir. Yaşlanma hızı ve seyiyesi bireylere göre değişiklik gösterir. Yaşlanma beyinde başlayıp ilerde bireyde psikolojik ve sosyal değişimlere de sebep olabilir.
Doğum öncesi gelişimini tamamlayan pek çok organın aksine beyin doğumdan sonra da gelişir. Beyindeki en temel hücrelere nöron adı verilir.Diğer organ hücrelerinden farklı olarak nöronlar hasar görünce veya ölünce kendini yenileyemez. Normal yaşlanma sonucunda bireyde görülen değişiklikler şunlardır:
Yaşlanma ile bireyde görülen nörolojik bulgular şunlardır:
Yaşlılarda Bilişsel(Kognitif) Fonksiyon Değişikliği
Yaşlılarda bilişsel değişiklik herkeste ve aynı ölçüde görülmez. Ortaya çıkabilen en önemli bilişsel değişiklikler ise, tepki zamanlarının yavaşlaması, öğrenme, hafıza ve problem çözmedeki bozulmalardır. Hatırlama, yeni bilgiyi alma ve saklama, isim hatırlama ve karışık aktiviteden kaçınma gibi bilişsel aktiviteler özellikle azalır. Birçok yaşlı kişide ölçülebilir nöropsikolojik değişiklikler bulunmasına rağmen, bu değişiklikleri geçiren kişiler günlük toplumsal ve mesleki etkinliklerini yerine getirme yetilerini korurlar. Zihinsel çalışma hızının yavaşlaması ve zihinsel esnekliğin azalması yaşlı için zaman zaman karar verme güçlüğü yaratan bir durum oluşturur. Yaşlanan kişiye, bu değişikliklerin normal olduğunu, yeterli zaman verildiğinde işleri başarıyla tamamlayacak zihinsel yeteneklere hala sahip olacağını söylemek ve inandırmak sorunu büyük oranda çözecektir. Zihinsel esnekliği azalan yaşlılar toplumda yanlışlıkla “sabit fikirli” olarak adlandırılabilir. Mantık yürütme ve ince el becerisi isteyen yetenekler (marangozluk, dikişi dikme) yaşlanmadan daha kolay etkilenirler. Kelime hazinesi, genel bilgiler, söyleneni ve okuduğunu anlama gibi sözel yetenekler yaşlanmanın etkilerine karşı daha dayanıklıdırlar. Yaşlanan kişilerde görülen bir diğer değişiklik de kişilik özellikleri ilgilidir. Yaşlı kişilerin çoğu inatçı, kendini düşünen, katı ve tutucu, güven duygusu azalmış özellikler gösterirler. Bir kısmı da aşırı uysal, kararsız, söylenenleri hiç düşünüp tartmadan kabul eder durumdadırlar. Bunlar genelde, kişilikte tam bir değişmeden ziyade, eskiden beri mevcut kişilik özelliklerinin biraz daha belirgin hale gelmesi şeklindedir. Depresif eğilimli olan kişiler yaşlanmaya çok daha kolay teslim olurlar, ümitsizlik, çaresizlik, korkaklık, kuşkuculuk ve endişe davranışlarını daha kolay benimserler.
İnme; Demans; Parkinson; Kas Hastalığı
8-10 yıl süren Alzheimer hastalığının bulguları beyin sinirlerinde azalma, sinirler arası bağlantının bozulması ve beyinde bazı çökelimlerin bulunmasıdır. Hastalığa eğilim yaratan nedenler;
2) Damarsal (Vasküler) Demans Beyin kanaması ya da beyin damar tıkanıkları ve buna bağlı beyin dokusunun kaybı sonucu oluşur. Bazı hastalarda Alzheimer Hastalığı ile beraber görülür. Beynin sessiz yerlerindeki tekrarlayan damar tıkanıklıkları da neden olabilir. Ani başlangıç, ani kötüleşmeler bu hastalıkta görülebilir. Tanı beyin görüntüleme yöntemleri ile konulur. Hastalığın kesin tedavisi yoktur. Beyin damar tıkanıklıklarının önlenmesi, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol ve şekerin kontrolü, varsa kalp hastalığının tedavisi önemlidir.
3) Frontotemporal Demans, 50’li-60’lı yaşlarda ve nispeten daha nadir görülür. Beynin, konuşma ve davranışların düzenlenmesi ile ilgili bölgelerinden olan frontal (ön) ve temporal (yan) lobların sinir hücreleri giderek harabiyete uğrar. Hastalarda unutkanlıktan daha çok konuşma, konuşulanı anlama bozuklukları ve/veya davranış değişiklikleri (örneğin: uygunsuz cinsel davranışlar, uygunsuz konuşma, çok yemek yeme, içgörü kaybı, planlama bozukluğu, kendine bakım ve temizlikte bozukluk) görülür.
4) Parkinson hastalığı sıklıkla 50 yaş sonrasında görülüp, beynin dopamin maddesini içeren sinir hücrelerinin ölümünden dolayı gerçekleşmektedir. Belirtileri; hareketlerde yavaşlık, kol ve bacaklarda sertlik, el, kol, çene, bacaklarda istirahat halinde iken titreme, yazıda küçülme, vücut duruşunda öne doğru eğiklik ve denge bozukluğu bulgularının hepsi ya da bir kısmıdır. Bu bulgular hastanın yürümesi, konuşması, yazması gibi hareketlerinde zorluğa yol açar. Hastalığın kesin nedeni bilinmemektedir. Ancak yaş, çevresel toksinler ve kişisel yatkınlık hastalık için risk oluşturur. Parkinson Hastalığının genetik geçişli formları da vardır. Parkinson Hastalığında bulguların iyileştirilmesi ilaç tedavisi ile sağlanabilmektedir.
Kas hastalıkları; kas liflerinin hastalanmasıyla kaslarda ağrı, güçsüzlük ve kramplar olabilmesi durumudur. Genellikle kalıtsal olup erken yaşlarda görülürler. Normal yaşlanma sebebiyle kas kütlesinde görülen azalma kas gücünde de azalmaya sebep olabileceği gibi kas hastalıklarının çeşitli sebepleri vardır. Tanı ancak muayeneden sonra konulabilir.
Yaşlılık dönemi bazı ruhsal değişimleri beraberinde getirir. Bunlar şöyle sıralanabilir,
İleri Yaş Depresyonu: Yaşlılık döneminde, yalnızlık, yakının kaybı, fizik hastalıklar, bazı ilaçlar, hastaneye yatmak gibi durumlar depresyonun ortaya çıkmasınan olabilir. Depresyon sebebiyle hastada; üzüntü, tahammülsüzlük, bunaltı, önceden ilgi duyulan sıradan faaliyetlere ilgi duymama ya da zevk alamama, enerjinin azalması, yorgunluk, yavaşlamış gibi hissetme, ya da artmış bir huzursuzluk/ ajitasyon, yeme alışkanlıklarında değişiklik, uyku alışkanlıklarında değişiklikler, konsantrasyonda, hafızada ve/veya karar vermede güçlükler, ümitsizlik ve karamsarlık duyguları, gereksiz suçluluk, değersizlik ve çaresizlik duyguları ölüm ve intihar düşünceleri ya da girişimi, aşırı ağlamalar, tedaviye yanıt vermeyen, tekrarlayan ağrı, bedensel yakınmalar, bunamaya benzer derecede ağır dikkat sorunları ve unutkanlık görülebilir.
Depresyonla Birlikte Olan Hastalıklar
Uyku Bozuklukları: Yaşlılarda uyku genç erişkinlerden farklıdır. Geceleri daha sık uyanırlar, gündüz uyuklamaları ve kestirmeleri daha sıktır. Daha az uyurlar. Derin uyku dönemi azalmıştır. Uykunun rüya dönemi korunur.
Yaşlılık döneminde görülen ruhsal hastalıklar ile ilgili bazı yanlış inanışlar vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir.
Yaşlanmanın kaçınılmaz olduğunu ve sağlıklı yaşlanmanın da mümkün olduğunu kabul etmek ve toplumdaki yanlış kanılardan etkilenmemeye çalışmak, yaşlılıkta ruh sağlığını korumak için yapılacak en önemli şeylerdir. Toplumdaki yanlış kanının aksine, sağlıklı bir yaşlı çok işe yarar, toplumda önemli bir rolü vardır.
Yaşlanma; organizmada zaman içerisinde meydana gelen ve geri dönüşü olmayan yapısal ve fonksiyonel değişiklerdir. Yaşlanma hızı ve seyiyesi bireylere göre değişiklik gösterir. Yaşlanma beyinde başlayıp ilerde bireyde psikolojik ve sosyal değişimlere de sebep olabilir.
Doğum öncesi gelişimini tamamlayan pek çok organın aksine beyin doğumdan sonra da gelişir. Beyindeki en temel hücrelere nöron adı verilir.Diğer organ hücrelerinden farklı olarak nöronlar hasar görünce veya ölünce kendini yenileyemez. Normal yaşlanma sonucunda bireyde görülen değişiklikler şunlardır:
Yaşlanma ile bireyde görülen nörolojik bulgular şunlardır:
Yaşlılarda Bilişsel(Kognitif) Fonksiyon Değişikliği
Yaşlılarda bilişsel değişiklik herkeste ve aynı ölçüde görülmez. Ortaya çıkabilen en önemli bilişsel değişiklikler ise, tepki zamanlarının yavaşlaması, öğrenme, hafıza ve problem çözmedeki bozulmalardır. Hatırlama, yeni bilgiyi alma ve saklama, isim hatırlama ve karışık aktiviteden kaçınma gibi bilişsel aktiviteler özellikle azalır. Birçok yaşlı kişide ölçülebilir nöropsikolojik değişiklikler bulunmasına rağmen, bu değişiklikleri geçiren kişiler günlük toplumsal ve mesleki etkinliklerini yerine getirme yetilerini korurlar. Zihinsel çalışma hızının yavaşlaması ve zihinsel esnekliğin azalması yaşlı için zaman zaman karar verme güçlüğü yaratan bir durum oluşturur. Yaşlanan kişiye, bu değişikliklerin normal olduğunu, yeterli zaman verildiğinde işleri başarıyla tamamlayacak zihinsel yeteneklere hala sahip olacağını söylemek ve inandırmak sorunu büyük oranda çözecektir. Zihinsel esnekliği azalan yaşlılar toplumda yanlışlıkla “sabit fikirli” olarak adlandırılabilir. Mantık yürütme ve ince el becerisi isteyen yetenekler (marangozluk, dikişi dikme) yaşlanmadan daha kolay etkilenirler. Kelime hazinesi, genel bilgiler, söyleneni ve okuduğunu anlama gibi sözel yetenekler yaşlanmanın etkilerine karşı daha dayanıklıdırlar. Yaşlanan kişilerde görülen bir diğer değişiklik de kişilik özellikleri ilgilidir. Yaşlı kişilerin çoğu inatçı, kendini düşünen, katı ve tutucu, güven duygusu azalmış özellikler gösterirler. Bir kısmı da aşırı uysal, kararsız, söylenenleri hiç düşünüp tartmadan kabul eder durumdadırlar. Bunlar genelde, kişilikte tam bir değişmeden ziyade, eskiden beri mevcut kişilik özelliklerinin biraz daha belirgin hale gelmesi şeklindedir. Depresif eğilimli olan kişiler yaşlanmaya çok daha kolay teslim olurlar, ümitsizlik, çaresizlik, korkaklık, kuşkuculuk ve endişe davranışlarını daha kolay benimserler.
İnme; Demans; Parkinson; Kas Hastalığı
8-10 yıl süren Alzheimer hastalığının bulguları beyin sinirlerinde azalma, sinirler arası bağlantının bozulması ve beyinde bazı çökelimlerin bulunmasıdır. Hastalığa eğilim yaratan nedenler;
2) Damarsal (Vasküler) Demans Beyin kanaması ya da beyin damar tıkanıkları ve buna bağlı beyin dokusunun kaybı sonucu oluşur. Bazı hastalarda Alzheimer Hastalığı ile beraber görülür. Beynin sessiz yerlerindeki tekrarlayan damar tıkanıklıkları da neden olabilir. Ani başlangıç, ani kötüleşmeler bu hastalıkta görülebilir. Tanı beyin görüntüleme yöntemleri ile konulur. Hastalığın kesin tedavisi yoktur. Beyin damar tıkanıklıklarının önlenmesi, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol ve şekerin kontrolü, varsa kalp hastalığının tedavisi önemlidir.
3) Frontotemporal Demans, 50’li-60’lı yaşlarda ve nispeten daha nadir görülür. Beynin, konuşma ve davranışların düzenlenmesi ile ilgili bölgelerinden olan frontal (ön) ve temporal (yan) lobların sinir hücreleri giderek harabiyete uğrar. Hastalarda unutkanlıktan daha çok konuşma, konuşulanı anlama bozuklukları ve/veya davranış değişiklikleri (örneğin: uygunsuz cinsel davranışlar, uygunsuz konuşma, çok yemek yeme, içgörü kaybı, planlama bozukluğu, kendine bakım ve temizlikte bozukluk) görülür.
4) Parkinson hastalığı sıklıkla 50 yaş sonrasında görülüp, beynin dopamin maddesini içeren sinir hücrelerinin ölümünden dolayı gerçekleşmektedir. Belirtileri; hareketlerde yavaşlık, kol ve bacaklarda sertlik, el, kol, çene, bacaklarda istirahat halinde iken titreme, yazıda küçülme, vücut duruşunda öne doğru eğiklik ve denge bozukluğu bulgularının hepsi ya da bir kısmıdır. Bu bulgular hastanın yürümesi, konuşması, yazması gibi hareketlerinde zorluğa yol açar. Hastalığın kesin nedeni bilinmemektedir. Ancak yaş, çevresel toksinler ve kişisel yatkınlık hastalık için risk oluşturur. Parkinson Hastalığının genetik geçişli formları da vardır. Parkinson Hastalığında bulguların iyileştirilmesi ilaç tedavisi ile sağlanabilmektedir.
Kas hastalıkları; kas liflerinin hastalanmasıyla kaslarda ağrı, güçsüzlük ve kramplar olabilmesi durumudur. Genellikle kalıtsal olup erken yaşlarda görülürler. Normal yaşlanma sebebiyle kas kütlesinde görülen azalma kas gücünde de azalmaya sebep olabileceği gibi kas hastalıklarının çeşitli sebepleri vardır. Tanı ancak muayeneden sonra konulabilir.
Yaşlılık dönemi bazı ruhsal değişimleri beraberinde getirir. Bunlar şöyle sıralanabilir,
İleri Yaş Depresyonu: Yaşlılık döneminde, yalnızlık, yakının kaybı, fizik hastalıklar, bazı ilaçlar, hastaneye yatmak gibi durumlar depresyonun ortaya çıkmasınan olabilir. Depresyon sebebiyle hastada; üzüntü, tahammülsüzlük, bunaltı, önceden ilgi duyulan sıradan faaliyetlere ilgi duymama ya da zevk alamama, enerjinin azalması, yorgunluk, yavaşlamış gibi hissetme, ya da artmış bir huzursuzluk/ ajitasyon, yeme alışkanlıklarında değişiklik, uyku alışkanlıklarında değişiklikler, konsantrasyonda, hafızada ve/veya karar vermede güçlükler, ümitsizlik ve karamsarlık duyguları, gereksiz suçluluk, değersizlik ve çaresizlik duyguları ölüm ve intihar düşünceleri ya da girişimi, aşırı ağlamalar, tedaviye yanıt vermeyen, tekrarlayan ağrı, bedensel yakınmalar, bunamaya benzer derecede ağır dikkat sorunları ve unutkanlık görülebilir.
Depresyonla Birlikte Olan Hastalıklar
Uyku Bozuklukları: Yaşlılarda uyku genç erişkinlerden farklıdır. Geceleri daha sık uyanırlar, gündüz uyuklamaları ve kestirmeleri daha sıktır. Daha az uyurlar. Derin uyku dönemi azalmıştır. Uykunun rüya dönemi korunur.
Yaşlılık döneminde görülen ruhsal hastalıklar ile ilgili bazı yanlış inanışlar vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir.
Yaşlanmanın kaçınılmaz olduğunu ve sağlıklı yaşlanmanın da mümkün olduğunu kabul etmek ve toplumdaki yanlış kanılardan etkilenmemeye çalışmak, yaşlılıkta ruh sağlığını korumak için yapılacak en önemli şeylerdir. Toplumdaki yanlış kanının aksine, sağlıklı bir yaşlı çok işe yarar, toplumda önemli bir rolü vardır.