Açıköğretim ders notları öğrenciler tarafından ders çalışma esnasında hazırlanmakta olup diğer ders çalışacak öğrenciler için paylaşılmaktadır. Sizlerde hazırladığınız ders notlarını paylaşmak istiyorsanız bizlere iletebilirsiniz.
Açıköğretim derslerinden Yenilik Yönetimi Dersi 8. Ünite Özet için hazırlanan ders çalışma dokümanına (ders özeti / sorularla öğrenelim) aşağıdan erişebilirsiniz. AÖF Ders Notları ile sınavlara çok daha etkili bir şekilde çalışabilirsiniz. Sınavlarınızda başarılar dileriz.
KOBİ’lerin ölçek ekonomisinden dolayı fiyat liderliğine dayalı stratejiler uygulaması işletmenin sürdürülebilirliği açısından risklidir. Günümüzde, maliyet kontrolü ya da etkin maliyet yönetimine dayalı kar marjları oldukça daralmıştır. En önemli rekabet stratejisi yenilikçiliğe dayalı farklılaşma başarısıdır. Benzer şekilde, etkin maliyet yönetimi işletmenin süreçlerinde verimlilik sağlayan yenilikçi iyileştirmelere dayanmaktadır. Nihayetinde, maliyet ve rekabet avantajı elde etmek işletmenin yenilikçi eylem ve somut sonuçlarına bağlıdır.
Yenilikçilik, izole bir ortamda değil tam aksine sistemsel yaklaşım içinde etkileşimin varolduğu bir çevrede oluşabilir. Bu etkileşimin ulusal düzeyde gerçekleşmesi, ulusal yenilik sistemi olarak ifade edilmektedir. Daha geniş bir anlamda, ulusal düzeyde mal ve hizmet üretimi veya ticareti ile ilgili doğrudan ve dolaylı tüm kurum ve kuruluşların yer aldığı oluşumun planlanması, yönetilmesi ve uygulanmasıdır. Ulusal düzeyde politika ve stratejilerin tanımlanması ve uygulanması, ülkenin küresel pazarlarda daha rekabetçi olmasına yöneliktir.
Yenilikçi performansı belirleyen teknolojik yetenek ve bilginin üretim ve dağıtımına yönelik ilişkiler olarak tanımlanabilecek olan Ulusal Yenilik Sistemi (UYS), ülkelerin küresel pazardaki rekabet avantajına yönelik politika, strateji ve eylemlerin tümüdür.
İlk olarak Friederich List (1841) tarafından teknoekonomik sistem önerisi olarak ortaya atılmış daha sonra Lundvall (1992) is tekno-ekonomi sistem önerisinin UYS olarak anlaşılması gerektiğini öne sürmüştür.
UYS, yenilik ile ilgili strateji, politika ve eylem planlarının belirlenerek küresel pazarda ülkenin güçlü yönlerinin ön plana çıkartılması ve zayıf yönlerinin geliştirilmesine yönelik tüm çabaları kapsamaktadır. Güçlü yönler, ülkenin temel yetenekleri olarak uzmanlık alanlarını ifade etmektedir.
Geliştirilmiş UYS kavramı Freeman (1991) tarafından sınırlı teknolojik terimlerle tanımlanırken; Lundvall (1992) tarafından daha geniş bir şekilde ulusal düzeyde etkileşimli öğrenmenin sosyal sistemi olarak şekillendirilmiştir. Cooke ve Morgan (1998) böyle bir sistemin sahip olması gereken önemli unsurlarını şu şekilde belirlemiştir:
UYS, bu işbirliklerinin daha sistemli olarak gerçekleşmesini sağlayan bir mekanizma olarak rekabetçi ülke hedefine yönelik yeteneklerin kazanılmasını ve kazanılan yeteneklerin geliştirilerek sürdürelebilirliğini sağlayacak bir sistemdir (TÜSİAD, 2003). Sistem, bu amaca hizmet edecek kurumlar, kurumsal mekanizmalar, kurumlararası ağyapılar ve bu sistemin diğer sistemlerle olan arayüzlerinden oluşur ve içerdiği kurumlar arasındaki ilişkileri ve sistemin işleyişi biçimini de ifade eder (TÜBİTAK, 1997).
Bu sistemin merkezinde olması gereken unsur ticari işletmelerdir. UYS içinde tanımlanan etkileşimin tarafları olan sistem aktörleri şu şekilde sıralanabilir:
Başarılı bir ulusal yenilik sistemi için yapılacak olan değerlendirmede temel göstergeler şu şekilde tanımlanabilir (Negro ve Hekkert, 2008):
Gelişmiş veya sanayileşmeyi gelişmenin vazgeçilmez bir öğesi olarak benimsemiş ülkelerin KOBİ merkezli sistematik çalışmalarında araştırma-geliştirme (Ar-Ge), yenilikçilik (inovatif faaliyetler), farklılık yaratacak yetenekler kazanma, rekabetçilik, yakınlık, güven vb. kavramlar yer almaktadır. Bütün bu hedef ve kavramların kurumsal bir yapılanma içinde işleyişlerinin ve ilişkilerinin ortaya konulmasıyla Ulusal Yenilik Sistemleri (UYS) ve benzer bir biçimde bölgesel düzeyde kurulmasıyla da Bölgesel Yenilik Sistemleri (BYS) oluşturulmaktadır. BYS kavramı, UYS kavramından esinlenmektedir; çünkü ulusal yenilik sistemlerinin büyük kurumsal çerçeveleri ve ulusal ticaret sistemi ile bölgesel yenilik sistemleri arasında bağ mevcuttur. Tamamlayıcılık ilişkisi olarak da görülebilecek olan bu bağ, hem ulusal politika belirlemede bölgelerin spesifik özelliklerinin önemi, hem de ulusal politikaların bölgesel anlamda uygulanabilirliğini sağlayacak olan yerel aktörlerin varlığı ve etkinliğidir.
Bölgesel Yenilik Sistemleri’nin önemli üstünlüklerini;
Bu gelişmiş dağıtım mekanizmaları doğrultusunda bölgesel yenilik sisteminin önemli yanlarından biri arz ve talep ile ilgili tanımlamalardır. Sistem, arz tarafı, talep tarafı ve aracı taraf olmak üzere üç ana aktörü içerir;
Bu bağlamda ayrı ayrı başarı noktaları olarak da düşünebilecek ve değerlendirmeye alınabilecek “bölgesel yenilik sisteminin çevresi” olarak tanımlanan elemanlar şu şekildedir:
Ayrıca açık bir sistem olan BYS;
İşbirliği: Taraflar arasındaki ilişkiler ve tanımlanan amaçlar bakımından yatay ve dikey ilişkiler arasında çeşitli farklılıklar mevcuttur. Dikey ilişkiler ‘bağlılık’ unsurunu vurgularken; yatay ilişkiler ‘diyalog’ üzerinde durur (Achrol, 1997). İşbirliğini sağlayan çeşitli unsur ve mekanizmalar olmasına rağmen birçok çalışma kurumlararası ilişkilerde işbirliğinin oluşturulması ve sürdürülmesinde ‘güven’ unsurunu merkezi bir rol olarak tanımlamışlardır (Anderson ve Narus, 1990; Moorman vd. 1992; Morgan ve Hunt, 1994, Rindfleisch, 2000). Güven konusu, dikey işbirliğindeki katılımcılar arasında yoğun bir şekilde incelenmesine rağmen yatay ilişkilerde güven ve işbirliği arasındaki bağ sistematik olarak tam anlamıyla araştırılmamıştır (Rindfleisch, 2000).
Öte yandan, Rindfleisch (2000) güven unsurunun kurumlararası ilişki yapılarında sergilediği farklılığı üç ana olgunun sonucundan kaynaklandığını belirtmiştir. Buna göre dikey ilişkilerdeki işletmelere göre yatay ilişkilerde yer alan işletmeler için;
Sanayi kümeleri ve ağ yapılar: Herhangi yerel bir ticari işlem (dikey boyut) yokluğunda da kümeleşme olabilir; çünkü düşük ya da hiç maliyetsiz bir şekilde birbirlerini izleyebilen küçük ölçekli işletmelerin bilgi yaratma etkisi daha önemli bir boyut (yatay boyut) alabilir (Morgan, 2004).
Porter (1990) çok bilinen elmas modelinde yerel sanayinin rekabet kapasitesini güçlendirecek önemli role sahip dört ana unsur şu şekilde detaylandırılmıştır:
Kümeler, işlevsel olarak birbirine bağlı olan işletmeler arasında bilgi ya da ürün akışı yoluyla oluşmaktadır. Üreticilerin, müşterilerin ve rakiplerin yığılması, ister yakın bir coğrafyada konumlanmış, ister tamamlayıcı uzmanlıkla bağlantı kurulmuş olsun, etkililiği teşvik eder ve uzmanlaşmayı arttırır. Yığılma, artan yenilik yoluyla ve özellikle de teknolojik taşma vasıtasıyla pozitif dışsallıkları teşvik eder. Bu kavram bir ülkenin rekabetçi avantajını oluşturmak için gerekli istenen faktör şartlarının birbirlerine olan etkisini kısaca tanımlayan Porter’in “Elmas” modeline de destek teşkil etmektedir (Şekil 8.1).
Ağyapı kavramının özellikleri şöyle sıralanabilir:
İşletmeler, yenilik sürecinde çeşitli nedenlerle diğer işletmeler ve/veya kuruluşlarla işbirliği gerçekleştirir. Bu işbirliklerinin amaçları şunlardır (Tidd et al., 2002):
Yenilik ağları yaklaşımına göre bölgesel yenilik performansının belirleyicileri şunlardır:
Üniversite sanayi işbirliği: Üniversite-sanayi işbirliğinin ulusal yenilik sistemine katkısı, teori ve pratiğin etkileşimi ile bilginin pazarlanabilir olması, teknoloji transferi, sanayinin ihtiyaç duyduğu doğru işgücününyetiştirilmesi gibi açılardan gerçekleşmektedir.
Türkiyede’ki sanayi yapılaşmaları: Türkiye’de sanayinin yerleşimi ve organizasyonu açısından çeşitli formal yapılaşmalar mevcuttur. Türkiye’de bu yapılaşmalar arasında en köklü olanı organize sanayi bölgeleridir. Genelde geleneksel sanayi üretimlerin gerçekleştiği sanayi bölgelerinin dışında teknoloji tabanlı üretim faaliyetlerinin konumlandırılması için kurulan Teknoloji Geliştirme Bölgeleri, özellikle üniversite-sanayi etkileşimi için önemli bir imkan sunmaktadır. Ayrıca, çeşitli vergisel teşvikler sunan tamamıyla ihracata odaklı Serbest Bölgeler ve doğrudan yabancı yatırımlara özel alan olarak Endüstri Bölgeleri diğer sanayi yapılaşmalarıdır
Organize sanayi bölgeleri: Sanayi bölgeleri, benzer bir ürünün üretiminde çeşitli aşamalarda ilgili olan büyük bir çoğunluğunun küçük veya çok küçük ölçekli olan birçok işletmenin oluşturduğu coğrafi alan olarak tanımlanan üretim sistemleridir (Pyke, Becattini ve Sengenberger, 1990)
Piscitello ve Sgobbi (2003) sanayi bölgelerinin önemini arttıran ve doğal karakterini yansıtan bazı faydaları şu şekilde belirtmiştir:
a) Esnek Uzmanlaşma: Bölge işletmeleri bir veya birkaç üründe yatay olarak ve/veya değer zincirindeki bir üretim sürecinde dikey olarak uzmanlaşmaktadır. Bu tür uzmanlaşma dışsal olarak işletmeye ve içsel olarak işletmelerin sistemini sağlayan ölçek ve alan ekonomilerini sağlar.
b) İşletmelerarası İşbirliği ve Rekabet: Uzmanlaşmış işletmeler, tecrübe ederek ve etkileşim ile sağlanan kolektif öğrenme ve yenilik avantajlarını sağlayan işbirliği ve bilgi ile teknolojilerin paylaşımı için bir teşvike sahiptir (Lundvall, 1992). Ayrıca, sanayi bölgeleri içeride yerel işletmelerin rekabet avantajını güçlendiren ve başarılı uluslararası rekabet için onları eğiten ‘enerjik yerel yarış’ tarafından karakterize edilirler.
c) Coğrafi Yakınlık: Bölgesel kümeleşme yeni teknolojiler ve pazar fırsatları ile ilgili hazır bilgiyi işletmeler için mümkün kılan bilgi avantajlarını sunar. Ayrıca, bölge işletmelerinin yüksek kaliteli işgücüne ve uzman olan makineleşmeye kolay ulaşmasını da sağlar. Sosyal Yerleşmeler: Bölge işletmeleri kolektif öğrenme ve kaynak paylaşımına meşruluk ve anlamlılık sağlayan güçlü yerel bir kültürde yerleşmişlerdir.
Türkiye’de yaygın olan OSB misyonu şu şekilde belirtilmektedir:
Serbest Bölgeler: Serbest bölgeler; ülkede geçerli ticari, mali ve iktisadi alanlara ilişkin hukuki ve idari düzenlemelerin uygulanmadığı veya kısmen uygulandığı, sınaî ve ticari faaliyetler için daha geniş teşviklerin tanındığı ve fiziki olarak ülkenin diğer kısımlarından ayrılan yerlerdir. Türkiye’de toplam 21 adet serbest bölge bulunmaktadır.
Endüstri bölgeleri: Endüstri Bölgeleri, yatırımları teşvik etmek, yurt dışında çalışan işçilerin tasarruflarını ülkede yatırıma yönlendirmek ve yabancı sermaye girişini artırmak amacıyla kurulan üretim bölgeleridir.
Teknoloji geliştirme bölgeleri: Tek noloji Geliştirme Bölgeleri (TGB), sınaî, teknolojik ve kentsel gelişme amaçlarının bütünleştiği bir sanayi odağı geliştirme aracı olarak tanımlanabilir.
26.6.2001 yılında kabul edilen 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’nun amaçları, üniversiteler, araştırma kurum ve kuruluşları ile üretim sektörlerinin işbirliği sağlanarak, ülke sanayinin uluslararası rekabet edebilir ve ihracata yönelik bir yapıya kavuşturulması maksadıyla, teknolojik bilgi üretmek, üründe ve üretim yöntemlerinde yenilik geliştirmek, ürün kalitesini veya standardını yükseltmek, verimliliği artırmak, üretim maliyetlerini düşürmek, teknolojik bilgiyi ticarileştirmek, teknoloji yoğun üretim ve girişimciliği desteklemek, küçük ve orta ölçekli işletmelerin yeni ve ileri teknolojilere uyumunu sağlamak, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulunun kararları da dikkate alınarak teknoloji yoğun alanlarda yatırım olanakları yaratmak, araştırmacı ve vasıflı kişilere iş imkânı yaratmak, teknoloji transferine yardımcı olmak ve yüksek/ileri teknoloji sağlayacak yabancı sermayenin ülkeye girişini hızlandıracak teknolojik alt yapıyı sağlamaktır.
Türkiye’nin bilim, teknoloji ve yenilik alanında en üst düzeydeki politika belirleme organı Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK)’dur. 1983 yılında kurulan ve başkanlığını Başbakan’ın yaptığı Kurul’un amacı, bilim ve teknoloji alanındaki Ar-Ge politikalarının belirlenmesi, yönlendirilmesi ve eşgüdümün sağlanmasıdır. Başbakanın başkanlığında oluşturulan bu kurulun üyeleri: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı, Enerji ve Tabi Kaynakları Bakanı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı, Gümrük ve Ticaret Bakanı, Maliye Bakanı, Milli Eğitim Bakanı, Milli Savunma Bakanı, Sağlık Bakanı, Orman ve Su İşleri Bakanı, YÖK Başkanı ve YÖK’ün belirlediği bir üniversitenin seçeceği bir üye, Hazine Müsteşarı, Ekonomi Bakanlığı ve Kalkınma Bakanlığı Müsteşarları, Türkiye Atom Enerji Kurumu Başkanı, TUBİTAK Başkanı ile bir yardımcısı, TRT Genel Müdürü, TOBB Başkanı.
Ülkelerin yenilik ölçümünde çeşitli göstergeler kullanılmaktadır. Bu göstergeler genelde Ar-Ge kapasitesini doğrudan etkileyen ve pazarlanabilir yeni ürün ve hizmetlerin ortaya konulması ile ilgili destekleyici ve yürütücü unsurlardır:
Bölgesel Yenilik Sistemleri’nin önemli üstünlüklerini; kültürel davranışlardaki göreceli homojenlik, bölgesel aidiyetin gücü ve ortak hedeflerin paylaşılabilirliği oluşturmaktadır (OECD, 2005). Bölgenin diğer bölgelerle olan etkileşimi de yenilik ölçümünde önemli bir gösterge sunmaktadır. Küresel pazarda sınır ötesi etkileşimlerin ulusal yenilik kapasitesinin ölçülmesinde şu göstergeler tanımlanabilir:
KOBİ’lerin ölçek ekonomisinden dolayı fiyat liderliğine dayalı stratejiler uygulaması işletmenin sürdürülebilirliği açısından risklidir. Günümüzde, maliyet kontrolü ya da etkin maliyet yönetimine dayalı kar marjları oldukça daralmıştır. En önemli rekabet stratejisi yenilikçiliğe dayalı farklılaşma başarısıdır. Benzer şekilde, etkin maliyet yönetimi işletmenin süreçlerinde verimlilik sağlayan yenilikçi iyileştirmelere dayanmaktadır. Nihayetinde, maliyet ve rekabet avantajı elde etmek işletmenin yenilikçi eylem ve somut sonuçlarına bağlıdır.
Yenilikçilik, izole bir ortamda değil tam aksine sistemsel yaklaşım içinde etkileşimin varolduğu bir çevrede oluşabilir. Bu etkileşimin ulusal düzeyde gerçekleşmesi, ulusal yenilik sistemi olarak ifade edilmektedir. Daha geniş bir anlamda, ulusal düzeyde mal ve hizmet üretimi veya ticareti ile ilgili doğrudan ve dolaylı tüm kurum ve kuruluşların yer aldığı oluşumun planlanması, yönetilmesi ve uygulanmasıdır. Ulusal düzeyde politika ve stratejilerin tanımlanması ve uygulanması, ülkenin küresel pazarlarda daha rekabetçi olmasına yöneliktir.
Yenilikçi performansı belirleyen teknolojik yetenek ve bilginin üretim ve dağıtımına yönelik ilişkiler olarak tanımlanabilecek olan Ulusal Yenilik Sistemi (UYS), ülkelerin küresel pazardaki rekabet avantajına yönelik politika, strateji ve eylemlerin tümüdür.
İlk olarak Friederich List (1841) tarafından teknoekonomik sistem önerisi olarak ortaya atılmış daha sonra Lundvall (1992) is tekno-ekonomi sistem önerisinin UYS olarak anlaşılması gerektiğini öne sürmüştür.
UYS, yenilik ile ilgili strateji, politika ve eylem planlarının belirlenerek küresel pazarda ülkenin güçlü yönlerinin ön plana çıkartılması ve zayıf yönlerinin geliştirilmesine yönelik tüm çabaları kapsamaktadır. Güçlü yönler, ülkenin temel yetenekleri olarak uzmanlık alanlarını ifade etmektedir.
Geliştirilmiş UYS kavramı Freeman (1991) tarafından sınırlı teknolojik terimlerle tanımlanırken; Lundvall (1992) tarafından daha geniş bir şekilde ulusal düzeyde etkileşimli öğrenmenin sosyal sistemi olarak şekillendirilmiştir. Cooke ve Morgan (1998) böyle bir sistemin sahip olması gereken önemli unsurlarını şu şekilde belirlemiştir:
UYS, bu işbirliklerinin daha sistemli olarak gerçekleşmesini sağlayan bir mekanizma olarak rekabetçi ülke hedefine yönelik yeteneklerin kazanılmasını ve kazanılan yeteneklerin geliştirilerek sürdürelebilirliğini sağlayacak bir sistemdir (TÜSİAD, 2003). Sistem, bu amaca hizmet edecek kurumlar, kurumsal mekanizmalar, kurumlararası ağyapılar ve bu sistemin diğer sistemlerle olan arayüzlerinden oluşur ve içerdiği kurumlar arasındaki ilişkileri ve sistemin işleyişi biçimini de ifade eder (TÜBİTAK, 1997).
Bu sistemin merkezinde olması gereken unsur ticari işletmelerdir. UYS içinde tanımlanan etkileşimin tarafları olan sistem aktörleri şu şekilde sıralanabilir:
Başarılı bir ulusal yenilik sistemi için yapılacak olan değerlendirmede temel göstergeler şu şekilde tanımlanabilir (Negro ve Hekkert, 2008):
Gelişmiş veya sanayileşmeyi gelişmenin vazgeçilmez bir öğesi olarak benimsemiş ülkelerin KOBİ merkezli sistematik çalışmalarında araştırma-geliştirme (Ar-Ge), yenilikçilik (inovatif faaliyetler), farklılık yaratacak yetenekler kazanma, rekabetçilik, yakınlık, güven vb. kavramlar yer almaktadır. Bütün bu hedef ve kavramların kurumsal bir yapılanma içinde işleyişlerinin ve ilişkilerinin ortaya konulmasıyla Ulusal Yenilik Sistemleri (UYS) ve benzer bir biçimde bölgesel düzeyde kurulmasıyla da Bölgesel Yenilik Sistemleri (BYS) oluşturulmaktadır. BYS kavramı, UYS kavramından esinlenmektedir; çünkü ulusal yenilik sistemlerinin büyük kurumsal çerçeveleri ve ulusal ticaret sistemi ile bölgesel yenilik sistemleri arasında bağ mevcuttur. Tamamlayıcılık ilişkisi olarak da görülebilecek olan bu bağ, hem ulusal politika belirlemede bölgelerin spesifik özelliklerinin önemi, hem de ulusal politikaların bölgesel anlamda uygulanabilirliğini sağlayacak olan yerel aktörlerin varlığı ve etkinliğidir.
Bölgesel Yenilik Sistemleri’nin önemli üstünlüklerini;
Bu gelişmiş dağıtım mekanizmaları doğrultusunda bölgesel yenilik sisteminin önemli yanlarından biri arz ve talep ile ilgili tanımlamalardır. Sistem, arz tarafı, talep tarafı ve aracı taraf olmak üzere üç ana aktörü içerir;
Bu bağlamda ayrı ayrı başarı noktaları olarak da düşünebilecek ve değerlendirmeye alınabilecek “bölgesel yenilik sisteminin çevresi” olarak tanımlanan elemanlar şu şekildedir:
Ayrıca açık bir sistem olan BYS;
İşbirliği: Taraflar arasındaki ilişkiler ve tanımlanan amaçlar bakımından yatay ve dikey ilişkiler arasında çeşitli farklılıklar mevcuttur. Dikey ilişkiler ‘bağlılık’ unsurunu vurgularken; yatay ilişkiler ‘diyalog’ üzerinde durur (Achrol, 1997). İşbirliğini sağlayan çeşitli unsur ve mekanizmalar olmasına rağmen birçok çalışma kurumlararası ilişkilerde işbirliğinin oluşturulması ve sürdürülmesinde ‘güven’ unsurunu merkezi bir rol olarak tanımlamışlardır (Anderson ve Narus, 1990; Moorman vd. 1992; Morgan ve Hunt, 1994, Rindfleisch, 2000). Güven konusu, dikey işbirliğindeki katılımcılar arasında yoğun bir şekilde incelenmesine rağmen yatay ilişkilerde güven ve işbirliği arasındaki bağ sistematik olarak tam anlamıyla araştırılmamıştır (Rindfleisch, 2000).
Öte yandan, Rindfleisch (2000) güven unsurunun kurumlararası ilişki yapılarında sergilediği farklılığı üç ana olgunun sonucundan kaynaklandığını belirtmiştir. Buna göre dikey ilişkilerdeki işletmelere göre yatay ilişkilerde yer alan işletmeler için;
Sanayi kümeleri ve ağ yapılar: Herhangi yerel bir ticari işlem (dikey boyut) yokluğunda da kümeleşme olabilir; çünkü düşük ya da hiç maliyetsiz bir şekilde birbirlerini izleyebilen küçük ölçekli işletmelerin bilgi yaratma etkisi daha önemli bir boyut (yatay boyut) alabilir (Morgan, 2004).
Porter (1990) çok bilinen elmas modelinde yerel sanayinin rekabet kapasitesini güçlendirecek önemli role sahip dört ana unsur şu şekilde detaylandırılmıştır:
Kümeler, işlevsel olarak birbirine bağlı olan işletmeler arasında bilgi ya da ürün akışı yoluyla oluşmaktadır. Üreticilerin, müşterilerin ve rakiplerin yığılması, ister yakın bir coğrafyada konumlanmış, ister tamamlayıcı uzmanlıkla bağlantı kurulmuş olsun, etkililiği teşvik eder ve uzmanlaşmayı arttırır. Yığılma, artan yenilik yoluyla ve özellikle de teknolojik taşma vasıtasıyla pozitif dışsallıkları teşvik eder. Bu kavram bir ülkenin rekabetçi avantajını oluşturmak için gerekli istenen faktör şartlarının birbirlerine olan etkisini kısaca tanımlayan Porter’in “Elmas” modeline de destek teşkil etmektedir (Şekil 8.1).
Ağyapı kavramının özellikleri şöyle sıralanabilir:
İşletmeler, yenilik sürecinde çeşitli nedenlerle diğer işletmeler ve/veya kuruluşlarla işbirliği gerçekleştirir. Bu işbirliklerinin amaçları şunlardır (Tidd et al., 2002):
Yenilik ağları yaklaşımına göre bölgesel yenilik performansının belirleyicileri şunlardır:
Üniversite sanayi işbirliği: Üniversite-sanayi işbirliğinin ulusal yenilik sistemine katkısı, teori ve pratiğin etkileşimi ile bilginin pazarlanabilir olması, teknoloji transferi, sanayinin ihtiyaç duyduğu doğru işgücününyetiştirilmesi gibi açılardan gerçekleşmektedir.
Türkiyede’ki sanayi yapılaşmaları: Türkiye’de sanayinin yerleşimi ve organizasyonu açısından çeşitli formal yapılaşmalar mevcuttur. Türkiye’de bu yapılaşmalar arasında en köklü olanı organize sanayi bölgeleridir. Genelde geleneksel sanayi üretimlerin gerçekleştiği sanayi bölgelerinin dışında teknoloji tabanlı üretim faaliyetlerinin konumlandırılması için kurulan Teknoloji Geliştirme Bölgeleri, özellikle üniversite-sanayi etkileşimi için önemli bir imkan sunmaktadır. Ayrıca, çeşitli vergisel teşvikler sunan tamamıyla ihracata odaklı Serbest Bölgeler ve doğrudan yabancı yatırımlara özel alan olarak Endüstri Bölgeleri diğer sanayi yapılaşmalarıdır
Organize sanayi bölgeleri: Sanayi bölgeleri, benzer bir ürünün üretiminde çeşitli aşamalarda ilgili olan büyük bir çoğunluğunun küçük veya çok küçük ölçekli olan birçok işletmenin oluşturduğu coğrafi alan olarak tanımlanan üretim sistemleridir (Pyke, Becattini ve Sengenberger, 1990)
Piscitello ve Sgobbi (2003) sanayi bölgelerinin önemini arttıran ve doğal karakterini yansıtan bazı faydaları şu şekilde belirtmiştir:
a) Esnek Uzmanlaşma: Bölge işletmeleri bir veya birkaç üründe yatay olarak ve/veya değer zincirindeki bir üretim sürecinde dikey olarak uzmanlaşmaktadır. Bu tür uzmanlaşma dışsal olarak işletmeye ve içsel olarak işletmelerin sistemini sağlayan ölçek ve alan ekonomilerini sağlar.
b) İşletmelerarası İşbirliği ve Rekabet: Uzmanlaşmış işletmeler, tecrübe ederek ve etkileşim ile sağlanan kolektif öğrenme ve yenilik avantajlarını sağlayan işbirliği ve bilgi ile teknolojilerin paylaşımı için bir teşvike sahiptir (Lundvall, 1992). Ayrıca, sanayi bölgeleri içeride yerel işletmelerin rekabet avantajını güçlendiren ve başarılı uluslararası rekabet için onları eğiten ‘enerjik yerel yarış’ tarafından karakterize edilirler.
c) Coğrafi Yakınlık: Bölgesel kümeleşme yeni teknolojiler ve pazar fırsatları ile ilgili hazır bilgiyi işletmeler için mümkün kılan bilgi avantajlarını sunar. Ayrıca, bölge işletmelerinin yüksek kaliteli işgücüne ve uzman olan makineleşmeye kolay ulaşmasını da sağlar. Sosyal Yerleşmeler: Bölge işletmeleri kolektif öğrenme ve kaynak paylaşımına meşruluk ve anlamlılık sağlayan güçlü yerel bir kültürde yerleşmişlerdir.
Türkiye’de yaygın olan OSB misyonu şu şekilde belirtilmektedir:
Serbest Bölgeler: Serbest bölgeler; ülkede geçerli ticari, mali ve iktisadi alanlara ilişkin hukuki ve idari düzenlemelerin uygulanmadığı veya kısmen uygulandığı, sınaî ve ticari faaliyetler için daha geniş teşviklerin tanındığı ve fiziki olarak ülkenin diğer kısımlarından ayrılan yerlerdir. Türkiye’de toplam 21 adet serbest bölge bulunmaktadır.
Endüstri bölgeleri: Endüstri Bölgeleri, yatırımları teşvik etmek, yurt dışında çalışan işçilerin tasarruflarını ülkede yatırıma yönlendirmek ve yabancı sermaye girişini artırmak amacıyla kurulan üretim bölgeleridir.
Teknoloji geliştirme bölgeleri: Tek noloji Geliştirme Bölgeleri (TGB), sınaî, teknolojik ve kentsel gelişme amaçlarının bütünleştiği bir sanayi odağı geliştirme aracı olarak tanımlanabilir.
26.6.2001 yılında kabul edilen 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’nun amaçları, üniversiteler, araştırma kurum ve kuruluşları ile üretim sektörlerinin işbirliği sağlanarak, ülke sanayinin uluslararası rekabet edebilir ve ihracata yönelik bir yapıya kavuşturulması maksadıyla, teknolojik bilgi üretmek, üründe ve üretim yöntemlerinde yenilik geliştirmek, ürün kalitesini veya standardını yükseltmek, verimliliği artırmak, üretim maliyetlerini düşürmek, teknolojik bilgiyi ticarileştirmek, teknoloji yoğun üretim ve girişimciliği desteklemek, küçük ve orta ölçekli işletmelerin yeni ve ileri teknolojilere uyumunu sağlamak, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulunun kararları da dikkate alınarak teknoloji yoğun alanlarda yatırım olanakları yaratmak, araştırmacı ve vasıflı kişilere iş imkânı yaratmak, teknoloji transferine yardımcı olmak ve yüksek/ileri teknoloji sağlayacak yabancı sermayenin ülkeye girişini hızlandıracak teknolojik alt yapıyı sağlamaktır.
Türkiye’nin bilim, teknoloji ve yenilik alanında en üst düzeydeki politika belirleme organı Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK)’dur. 1983 yılında kurulan ve başkanlığını Başbakan’ın yaptığı Kurul’un amacı, bilim ve teknoloji alanındaki Ar-Ge politikalarının belirlenmesi, yönlendirilmesi ve eşgüdümün sağlanmasıdır. Başbakanın başkanlığında oluşturulan bu kurulun üyeleri: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı, Enerji ve Tabi Kaynakları Bakanı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı, Gümrük ve Ticaret Bakanı, Maliye Bakanı, Milli Eğitim Bakanı, Milli Savunma Bakanı, Sağlık Bakanı, Orman ve Su İşleri Bakanı, YÖK Başkanı ve YÖK’ün belirlediği bir üniversitenin seçeceği bir üye, Hazine Müsteşarı, Ekonomi Bakanlığı ve Kalkınma Bakanlığı Müsteşarları, Türkiye Atom Enerji Kurumu Başkanı, TUBİTAK Başkanı ile bir yardımcısı, TRT Genel Müdürü, TOBB Başkanı.
Ülkelerin yenilik ölçümünde çeşitli göstergeler kullanılmaktadır. Bu göstergeler genelde Ar-Ge kapasitesini doğrudan etkileyen ve pazarlanabilir yeni ürün ve hizmetlerin ortaya konulması ile ilgili destekleyici ve yürütücü unsurlardır:
Bölgesel Yenilik Sistemleri’nin önemli üstünlüklerini; kültürel davranışlardaki göreceli homojenlik, bölgesel aidiyetin gücü ve ortak hedeflerin paylaşılabilirliği oluşturmaktadır (OECD, 2005). Bölgenin diğer bölgelerle olan etkileşimi de yenilik ölçümünde önemli bir gösterge sunmaktadır. Küresel pazarda sınır ötesi etkileşimlerin ulusal yenilik kapasitesinin ölçülmesinde şu göstergeler tanımlanabilir: