Yolcu Haklarını incelemeye yolcunun kim olduğunu tanımlayarak başlayalım.Yolcu, bir yerden başka bir yere yolculuk eden, bu yolculuk esnasında aracı kullanan ve hizmetliler dışında araçta bulunan kişidir. Yolculuk, uçak, otobüs, tren, gemi vb. ile yapılabilmektedir. Bu yolculuklarda taşıyıcı, taşıma sözleşmesiyle yolcuyu ve eşyalarını taşıma yükümlülüğünü altına girer. Yolcu ise bunun karşılığı olarak bir bedel öder. Taşıma kapsamında yolcu hakları mevcuttur. Mesela taşıyıcının sorumluluklarına uymaması hallerine ve bundan doğan yolcu haklarına örnek olarak;
Taşıyıcı,
Gösterilen hareketleri yapan araç şoförleri, araçları emri altında bulunduran kişiler ile araçları taşıma işinde kullanılanlar, şikâyet üzerine, kolluk görevlileri tarafından yüz Türk Lirasından binbeşyüz Türk Lirasına kadar idari para cezasıyla cezalandırılır.
Yolculuk için taşıma sözleşmesinin yapılmasından sonra fakat yolculuktan önce ortaya çıkan bir sebep dolayısıyla yolculuk yapılmamışsa, aşağıdaki hükümler uygulanır:
Yolculuk, herhangi bir sebeple yapılmamış ve yolcu da o sefer için saatinde gerekli yerde bulunamamışsa, o seferi izleyen seferlerden birinde, aynı düzeydeki bir araçla ve aynı düzeydeki bir yerde seyahat etme hakkını haizdir; meğerki, bu istemin yerine getirilmesi taşıyıcı yönünden imkânsız olsun veya büyük bir mali yük oluştursun. Yolcuya sefer öneremeyen taşıyıcı bilet ücretinin üç katı tutarında tazminat öder. Seferin yapılamamasında taşıyıcının kusuru yoksa, yolcu aynı şartlarla kendisine önerilen seferi, haklı bir sebep göstermeksizin reddederse taşıma ücretini öder.
Yolculuk, yolcunun katlanamayacağı kadar bir süre gecikirse, yolcu sözleşmeden cayıp ödediği ücreti ve varsa zararını isteyebilir.
Yolcu gecikmeye rağmen yolculuğu yapmışsa, sadece gecikmeden doğan zararının tazmini için dava açabilir. Gecikme nedeniyle doğmuş herhangi bir zarar ispat edilemese bile mahkeme bilet parasının üç misli tazminata karar verilir.
Taşıyıcı, yolculuk esnasında taşıma sözleşmesinde yer almayan bir yerde durur, kendi fiili sebebiyle amaçlanan yere geç ulaşırsa, yolcu sözleşmeden cayıp tazminat isteyebilir.
Sözleşmede aksine hüküm varsa yani aracın farklı noktalardan geçebileceği zaten belirli ve sözleşmede bu durum yer alıyorsa tazminat isteme gibi bir durum oluşmaz.
Sefer, Hükümet emrinden, idari bir tasarruftan, taşımanın yapıldığı aracın onarılması zorunluluğundan veya ansızın çıkıp yolculuğa devamı tehlikeli duruma sokan bir sebepten gecikmişse, iki taraf arasında buna ilişkin bir sözleşme bulunmadığı takdirde, aşağıdaki hükümler uygulanır:
Yolculuk, taşıma sözleşmesinin kurulmasından ve hareketten sonra duraklarsa, sözleşmede aksine bir hüküm bulunmadığı takdirde, aşağıdaki hükümler uygulanır:
Yolcu bagajı ile el bagajı için sözleşmede aksine hüküm yoksa ayrı bir ücret ödenmez. Ancak genellikle otobüs ve özellikle uçaklarda bagaj bölümü için kilo sınırlaması mevcuttur. Yolcunun eşyalarının belli bir kiloyu geçmesi halinde ayrı bir ücret ödenir.
Yolcunun kişisel eşyalarından taşıyıcı sorumludur.
Taşıyıcı yolcunun ödediği ücretin teminatı olarak yolculuk süresince bagajdan sorumludur.
Yolculuk esnasında yolcuların kazaya uğramaları halinde taşıyıcı doğacak zararı tazmin eder. Yolcunun kaza sonrası ölümü halinde, onun yardımından yoksun kalanlar ki genel olarak ölenin yakınları uğradıkları zararın tazminini taşıyıcıdan isteyebilirler. Ancak taşıyıcı, kazanın kendisinin veya yardımcılarının en yüksek özeni göstermelerine rağmen, kaçınamayacakları ve sonucunu önleyemeyecekleri bir sebepten ileri geldiğini ispat ederse tazminattan kurtulur.
Yolcu, yolculuk sırasında ölürse, taşıyıcı, mirasçıların çıkarlarını korumak için yolcuya ait bagaj ile eşyayı ilgililerine teslim edinceye kadar bunların iyi hâlde korunmaları için gerekli önlemleri alır.
Ölünün yakınlarından biri orada bulunuyorsa, bu işlemleri denetleyebilir ve taşıyıcıdan, eşyanın kendi elinde bulunduğuna ilişkin yazılı bir beyan isteyebilir.
Yolcu taşımacılığı bünyesinde yolcu haklarından genel olarak bahsettik. Ancak karayolu taşımacılığı ve özellikle hava yolu taşımacılığı üzerinde durmamız gerekir. Çünkü otobüs ve uçak gibi taşıtlarda yolculuk günümüzde daha çok tercih edilen ve daha kapsamlı düzenlenen taşımacılık türleridir. Hatta ‘Karayolu İle Yolcu Taşımacılığında Kurallar ve Yolcu Hakları’ ile ilgili düzenleme ve hava taşımacılığı üzerine ayrı bir yönetmelik de mevcuttur.
Öncelikle bilet alırken dikkat edilmesi gereken hususlar vardır;
Karayolu ile yolculuk esnasındaki haklarınız ise şunlardır;
6 yaş altındaki çocuklar için bilet almadan seyahat edilebilir. Bu çocuklar için ayrı bir koltuk talep edilmesi halinde normal tarifede geçerli olan bilet fiyatı üzerinden %30 indirim düzenlenir.
6 yaş ve üzeri tüm yolcuların yolculuk için bilet alması zorunludur. 6-12 yaş arası ile yaş şartı olmaksızın en az %40 engelli olduğu belgeli olan kimselere bilet tarifesinde geçerli olan ücret üzerinden %30 indirim yapılması gerekir.
Özellikle %30 indirim üzerinde durmak gerekir. Çünkü bir otobüs firmasından bilet almak istediğinizde genellikle çocuk yolcuya indirim yapıldığı söylenmemektedir. Bu sebeple bilet alacağınız zaman bu hakkınızı kullanmayı unutmayın (Bizden size bir tavsiye).
Uçak yolculuğu günümüzde yolculuklarda ön plana çıkan kısa süreli olması bakımından daha çok tercih edilmekte ancak sıkça sorunlar da oluşabilmektedir. Havayolu ile seyahat eden yolcuların uçağa kabul edilmediği, uçuşların iptal edildiği ve uçuşların ertelendiği durumlardaki asgari haklarını belirlemek ve düzenlemek için Havayolu ile Seyahat Eden Yolcuların Haklarına Dair Yönetmelik yayınlanmıştır.
Uçuş için gerekli belgelerle ve zamanında havaalanında bulunduğu halde uçağa kabul edilmeme halinde uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi öncelikle ilgili yolcu ile uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi arasında mutabık kalınacak menfaatler karşılığında rezervasyonundan feragat edecek gönüllüler bulmak için duyuru yapar. Gönüllü varsa bilet ücretinin iadesi ve seyahat başlangıç noktasına geri götürülmesi, son varış yerine güzergah değişikliği sağlanması ve uygun göreceği daha sonraki bir tarihte benzer şekilde güzergah değişikliği yapılması seçeneklerinden biri sağlanır.
Rezervasyonu olan geriye kalan diğer yolcuların uçuşa kabul edilmelerine olanak verecek yeterli sayıda gönüllü çıkmadığı takdirde, uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi, yolcuları kendi iradeleri dışında uçağa kabul etmeyebilir.
uçuşu icra eden hava taşıma işletmesinden tazminat alma hakkına sahiptir.
Uçağın rötar yapması halinde gecikme süresi için uçuş firmasının sağlaması gereken imkanlar vardır;4
a) 1500 kilometreden (1500 km dahil) daha kısa ve iç hatlardaki uçuşlar için iki saat veya daha fazla,
b) 1500 ile 3500 (3500 km dahil) kilometre arası uçuşlar için üç saat veya daha fazla,
c) 3500 kilometreden daha uzun uçuşlar için dört saat veya daha fazla,
tehir edilmesini (ertelenmesini) beklediğinde yolculara aşağıdaki hususları teklif eder:
Bekleme süresine uygun olarak;
Belirtilen hizmetlere ilaveten, yolculara ücretsiz olarak süre kısıtlaması olmaksızın iki telefon görüşmesi, faks mesajı veya e-posta hizmeti teklif edilmesi zorunludur.
Beklenen hareket saati, önceden ilan edilmiş hareket saatinden sonraki gün veya günler içerisinde olduğu takdirde,
Tehir en az beş saat olduğunda,
Uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi belirtilen tüm koşullarda, her mesafe dilimi ile ilgili olarak yukarıda belirtilen zaman sınırları dahilinde yolculara yardım teklif etmek zorundadır.