Zehirli madde veya maddelerin vücuda girerek kişinin sağlığının olumsuz yönde etkilenmesine zehirlenme denmektedir. Zehirlenme sindirim, solunum ve temas gibi çeşitli yollarla oluşmaktadır. En çok ülkemizde gıda zehirlenmesi meydana gelmektedir. Gıda zehirlenmesinin yanında hayvanların ısırması, gazların solunum yolu ile vücuda girmesi sonucu her yıl bir çok insan zehirlenme kaynaklı ölmektedir. Gıda zehirlenmesi toksinlerin, bakterilerin, virüs ve parazitlerin gıda yolu ile vücuda girmesine ile olurken solumun yolu zehirlenmeleri çeşitli kimyasalların temas ve solunum yolu ile vücudumuza girmesi ile de gerçekleşmektedir. Bu nedenle zehirlenme belirtileri, zehirlenmenin türüne göre değişkenlik göstermektedir. Makalemizde tüm zehirlenme çeşitlerinde,
zehirlenme belirtileri ne kadar sürede ortaya çıkar
tek tek inceleyeceğiz.
Ülkemizde zehirleme nedeni ile her yıl çok sayıda insan hayatını kaybetmektedir. Bu nedenle zehirlenme belirtilerini bilmek ve nasıl müdahale edeceğiniz konusunda fikir sahibi olmanız hayat kurtaracaktır. En azından bizim yada yakınlarınızın başına geldiğinde bu olayın bir zehirlenme olduğunu anlayarak en yakın hastaneye gitmemiz yada yakınınızı götürmeniz ve bunu yaparken erken müdahalede bulunmanız hayat kurtaracaktır. Bazı zehirlenmelerde kurma ile vücut zehri dışarı atmaya çalışırken kimyasal zehirlenmelerde acilen kıyafetlerin çıkarılması ve yüzün bol su ile yıkanması önerilir. Hastanın solunumunun durması durumunda suni teneffüs uygulanırken, ilaç yada gıda zehirlenmelerinde kusmasını sağlamak çok önemlidir. Solunum zehirlenmelerinde ise hastanın acil temiz havaya ihtiyacı vardır. Hastanın nefesinde benzin yada tiner kokusu hissederseniz kimyasal zehirlenmeden, cildinde gördüğünüz yanık yada kızarıklık kimyasal madde ile temas ettiğini bize göstermektedir. Zehirlenme belirtileri, zehirlenmenin çeşidine ve derecesine göre farklılıklar göstermektedir.
Ülkemizde en çok karşımıza çıkan zehirlenme çeşidi gıda zehirlenmesidir. Gıda zehirlenmeleri özellikle yaz aylarında çok fazla olmaktadır. Bunun nedeni gıdaların yaz aylarında çok daha çabuk bozulmasıdır. Dışarıda kalmış, günü geçmiş, saklanma koşullarına uyulmayan, yeterli derecede pişmemiş, pis ortamlarda hazırlanmış gibi besinlerin tüketilmesi ile gerçekleşir. Bu besinler bakteri ve toksin üreterek bozulmaktadır. İyi pişirilmemiş olan et, tavuk, balık gibi yiyeceklerden ise virüs, parazit ve mikroplar vücudumuza girmektedir ve en çok zehirlenme bu yiyecekleri yiyen kişilerde görülmektedir.
Gıda zehirlenmesi 1-2 saat de ortaya çıkabileceği gibi 3 gün sonrada ortaya çıkabilir. Bu vücuda alınan toksinin vücudu etkilemesine bağlı gelişir. Kuma ve ishal vücudun kendini temizlemeye çalışma yoludur. Bu şekilde vücut zehri dışarı atmaya çalışmaktadır. Bu gibi durumlarda kusma engellenmeye çalışılmamalıdır. İshal giderici ilaç alınmamalıdır. Zehir mutlaka bu yollarla dışarı atılmalıdır. Gıda zehirlenmelerinden hepsi yada bir kaçı görüldüğünde mutlaka doktora gidilmesi gereklidir. Yediğiniz gıdadan ciddi zehirlenmiş olabilirsiniz. Doktorunuz gerekli testleri yaparak ilaç tedavisi başlatabilir yada mide yıkama yaparak, zehir kana karışmadan midenizdeki zehri dışları atmanıza yardımcı olabilir.
Ülkemizde her yıl bir çok kişi ilaç zehirlenmesi neticesinde ölmektedir. Yanlış ilaç kullanımı, son kullanma tarihi geçmiş ilaçlar, intihar düşüncesi ile alınan ilaçlar, aşırı ilaç almak, çocukların merak duygusu ile aldıkları ilaçlar gibi durumlarda yaşanan zehirlenmeye ilaç zehirlenmesi denmektedir. Çok kısa sürede kana karışan ilaçlar organları çok kötü etkilemektedir. Bazı durumlarda beyin ve merkezi sinir sistemini olumsuz yönde etkiler. Bu ilaçlardan sinir ilaçları, morfin, ağrı kesiciler, uyku ilaçları gibi ağır etkisi olan ilaçlar çok ciddi yan etkiler yapabilirler. Solunum bozuklukları, kalp ve damar problemleri, kan dolaşımının bozulmasına, böbrek, karaciğer ve akyuvar bozulmalarına neden olurlar. İlaç zehirlenmelerinde çok acil en yakın hastaneye gidilmelidir. İlaç kana ciddi anlamda karışmadan mide yıkanmalı ve diğer önlemler alınmalıdır. Hastaneye giderken hangi ilaç içildi ise onun kutusunun götürülmesi gereklidir.
İlaç zehirlenmesi belirtileri 1-2 saat içerisinde ortaya çıkmaktadır. Midede kalma süresi bir kaç saat içerisinde olduğu için ilaç içilir içilmez hasta en yakın hastaneye gitmeli yada götürülmelidir. İlaç zehirlenmeleri en ciddi zehirlenmelerdir.
Solunum yolunun özellikle akciğerlerin tahriş olmasına neden olan buhar, duman, gaz ve yakıcı maddelerin meydana getirdiği zehirlenmelerdir. Bu zehirlenme kişinin nefes almasını zorlaştıran klor gazı, yaşartıcı gazlar ve plastik madde dumanı gibi çeşitlilikler gösterir. Bu tür gaz zehirlenmeleri kişilerin solunum yollarının tahriş olmasına neden olan ciddi ve önemli zehirlenmelerdir. Kömür sobaları, doğal gaz, ocaklar, rölantide çalışan araba motoru, apartmanların alt katlarındaki boruların çatlaklarından havaya karışan gazlar gibi bir çok gaz çeşidi bu zehirlenmelere neden olabilir. Özellikle evde temizlik yaparken kullanılan kimyasalların birbirine karıştırılması sonucu bir çok ev hanımı her yıl bu tür zehirlenmeler yaşamaktadır. Tuz ruhu, kezzap, kireç çözücü ve çamaşır suyunun karıştırılması sonucu çıkan gaz nedeni ile solunum zehirlenmeleri çok sayıda yaşanmaktadır. Bu tür zehirlenmelere karşılık ev ve iş yerlerinde önlem almak gereklidir. Sobalı evlerde kömür dumanı zehirlenmeleri ise ülkemizde her yıl yaşanan gaz zehirlenmeleri arasındadır.
Gaz zehirlenmesi belirtilerini hemen veren bir zehirlenme çeşididir. Şiddetli zehirlenmeler çok ciddi sonuçlar doğururken hafif zehirlenmeler baş ağrısı, kusma, solunum güçlüğü gibi şikayetlerle atlatılmaktadır. Gaz zehirlenmelerinde hemen en yakın hastaneye gidilmelidir. Mutlaka kişinin oksijen alması, ciğerleri ve solunum sistemini bu gazdan temizlemesi önemlidir. Gazın verdiği tahriş nedeni ile ciğerlerde ödem oluşabilir, soluk borusu tahriş olabilir. Bu tür bir durumda doktorunuz sizin için ilaç tedavisi uygulayacaktır.
Kimyasal maddelerden zehirlenmelerde eğer kimyasal madde kıyafetlerinize sinmiş ise mutlaka çıkarılmalı el yüz bol su ile yıkanmalıdır. Gazın bulunduğu ortamdaki kapı ve pencereler hemen açılmalı gazın dışarı çıkması sağlanmalıdır. Zehirlenme yaşayan kişi hemen temiz havaya çıkarılmalıdır. Gaz zehirlenmeleri genelde ortama giren diğer kişileri de etkileyeceğinden kurtarma çalışması yapan kişinin bir mendil ile ağzını ve burnunu kapayarak gazı solumamaya çalışması çok önemlidir.
Yakıcı madde zehirlenmesi evdeki yada iş yerindeki kimyasalların içilmesi ile oluşan bir zehirlenme çeşididir. Genelde çocukların merak ettikleri kutu, ambalaj, tüp ve kutudaki yakıcı maddeleri içmeleri sonucunda ortaya çıkar. İçildikten sonra ağızdan, mideye kadar geçtiği her yerde bir çok soruna ve hasara neden olan zehirlenme ciddi sonuçlar çıkarmaktadır. Mide delinmesinden, yemek borusunun yanmasına kadar ciddi sonuçlar doğuran yakıcı madde zehirlenmesi sonucu her yıl ülkemizde bir çok insan ölmektedir.
Yakıcı madde zehirlenmesi belirtilerini hemen vermektedir. Yakıcı madde zehirlenmelerinde vakit kaybetmeden en yakın hastaneye gidilmelidir. Giderken içilen madde kutusu mutlaka yanınıza alınmalıdır. Bu maddenin kabı veya şişesi üzerinde dikkat edilmesi gereken uyarılar giderken mutlaka okunmalı ve hastaya bu uygulamalar yapılmalıdır. Bu tür bir madde içildiğinde hastanın ağrı bol su ile yıkanmalıdır. Bunu yaparken su kesinlikle içilmemelidir. Su ve benzeri bir sıvı içilir ise hastanın midesi yada yemek borusunda tahrişi arttıracağından ve çok daha kötü sonuçlar doğuracağından içilmemesine dikkat edilmelidir.