Zilyetlik, bir kişinin bir eşyayı elinde bulundurması ve bu eşyayı kullanmasıdır. Zilyetlik Nedir? Çeşitleri Nelerdir? sorusunun cevabı ; Bu genelde fiili hakimiyet olarak adlandırılır. Fiili hakimiyeti elinde bulunduran kişiye de zilyet denir. Zilyet, mal üzerinde fiili hakimiyet bulunduran gerçek veya tüzel kişilerdir.
Taşınmaz üzerindeki irtifak haklarında ve taşınmaz yüklerinde hakkın fiilen kullanılması zilyetlik sayılır.
Zilyetlik İle Mülkiyet Arasındaki Fark
Mülkiyet mal üzerindeki hak, zilyetlik malın kullanım hakkını elinde bulundurmaktır. Malik gerçek sahip iken, zilyet mal üzerinde kullanma hakkına sahip olan kişidir.
Zilyetliğin olabilmesi için gerekli olan esaslı iki şart vardır;
Bir kişinin bir şey üzerinde zilyet olabilmesi için zilyetlik iradesine ve fiili hakimiyete sahip olması gerekir. Yani bir telefonu zilyet olma iradesi olmaksızın sadece bir süreliğine elinde bulunduran kişi zilyet değildir.
Genellikle zilyetliği elinde bulunduran zilyedin, haklı bir gerekçeyle zilyetliği elinde bulundurup bulundurmamasına bakılmaz.
Zilyetliğin yani fiili hakimiyetin kazanılma yolları vardır. Bu yollar;
Zilyetliğin çeşitleri vardır. Bunları genel olarak sıralarsak;
Asli zilyet asıl zilyet anlamındadır. Bir şeye malik sıfatıyla sahip olanlar o şeyin asli zilyedidir. Fer’i zilyetlik ise yan zilyetlik anlamında asıl zilyet sayesinde zilyetlik sahibi olandır. Asli ve fer’i zilyetlik genellikle birden fazla zilyetliğin ortaya çıkması halinde görülür. Asli zilyet fer’i zilyete göre daha üstündür. Çünkü asli zilyet fiili hakimiyet aranmaksızın zilyete konu mal üzerinde mülkiyet hakkını saklı tutar. Asli ve fer’i zilyete örnek olarak evini birine kiralayan kişi asli zilyet, evi kiralayıp kullanan kişi ise fer’i zilyettir.
Dolaylı zilyet-dolaysız zilyet kavramları diğer tabiriyle vasıtalı zilyet-vasıtasız zilyet olarak da kullanılmaktadır.
Dolaysız zilyet, eşya üzerindeki fiili hakimiyeti doğrudan kullanan kişinin zilyetliğidir. Dolaylı zilyet ise eşya üzerindeki fiili hakimiyeti bir başkası aracılığıyla, eşyanın malikinin rızası ile kullanan kişinin zilyetliğidir.
Tek başına zilyetlik, bir eşya üzerinde yalnızca tek bir kişinin zilyet olmasıdır. Birlikte zilyet ise bir zilyet üzerinde birden fazla kişinin zilyet olmasıdır. Birlikte zilyet iki şekilde olabilir. Birlikte zilyet olanlardan herbiri eşya üzerindeki zilyetliğini diğerlerinden bağımsız olarak kullanabiliyorsa müşterek zilyetlik; birlikte zilyet olanlar o şeyi ancak birlikte kullanabiliyorlarsa yani diğer zilyetler olmadan zilyetlik kullanılamıyorsa iştirak halinde zilyetlik diğer adıyla elbirliği zilyetlik vardır.
Hakka dayanan zilyet, zilyetin zilyetlik durumunu bir hakka dayandırmasıdır. Hakka dayanmayan zilyet ise zilyetin zilyetliğinin herhangi bir hakka dayanmamasıdır. Örnek olarak hırsız bir malı çaldığında artık hırsız o malın zilyedidir. Ancak hırsızın mal üzerindeki zilyetliği hakka dayanmayan zilyetliktir.
Zilyetlik eşya üzerindeki fiili hakimiyetin ortadan kalkması ile sona erebilir. Ancak fiilî hâkimiyetin geçici nitelikteki sebeplerle kullanılmaması veya kullanma olanağının ortadan kalkması zilyetliği sona erdirmez. Yani geçici süreyle, zilyetliğin fiili hakimiyeti ortadan kaldırmadan kullanılmaması halinde zilyetlik son bulmaz.
Başkasının zilyet bulunduğu bir şeyi gasp eden kimse, o şey üzerinde üstün bir hakka sahip olduğunu iddia etse bile onu geri vermekle yükümlüdür. Zilyetliği gasp edilen kişi gasp edenden malın iadesi dava yoluyla talep edebilir. Davalı, o şeyi davacıdan geri almasını gerektirecek üstün bir hakka sahip olduğunu derhâl ispat ederse onu geri vermekten kaçınabilir.
Dava, şeyin geri verilmesine ve zararın giderilmesine yönelik olur.
Birinin zilyetliği saldırıya uğradığında zilyetliği saldırıya uğrayan kişi bu saldırıya son verilmesini isteyebilir. Saldırıda bulunan, şey üzerinde bir hak iddia etse bile; zilyetliği saldırıya uğrayan, ona karşı dava açabilir. Dava, saldırının sona erdirilmesine, sebebinin önlenmesine ve zararın giderilmesine yönelik olur.
Zilyetliğe karşı saldırı sona erse dahi saldırı yenilenecek durumda ise davacı saldırının sebebinin önlenmesini de talep edebilir.
Zilyetliğin gaspı ve saldırıdan dolayı dava hakkı, zilyedin fiili ve failini öğrenmesinden başlayarak iki ay ve her halde fiilin üzerinden bir yıl geçmekle düşer.
Zilyetlik ile ilgili hukuksal konularda bir avukat ile çalışmak hukuki sorunun daha kısa sürede ve profesyonelce çözümlenmesini sağlayacaktır. Zilyetlik ile ilgili hukuksal konularda danışmanlık hizmeti ve konu ile ilgili dava sürecinde Farah Hukuk bünyesindeki uzman avukatlarımızla iletişime geçebilirsiniz.