Kuruluş amacı, kadının siyasal haklarını elde etmesi ve sosyal yaşama eşit olarak katılmasının sağlanması olan Türk Kadınlar Birliği, 7 Şubat 1924 tarihinde kuruldu. Kurucuları arasında, Nezihe Muhiddin, Latife Bekir (Çeyrekbaşı) ve Sabiha Zekeriya (Sertel) bulunmaktadır. Şukufe Nihal aktif üyelerden birisidir. Derneğin, Atatürk’ün eşi Latife Hanım’dan da büyük destek aldığı bilinmektedir. İlk Genel Başkanı Nezihe Muhiddin’dir.
İlk Genel Başkan Nezihe Muhiddin, Birliğin amacını şu sözlerle ifade etmiştir. “Biz Türk Kadınları toplumsal ve siyasal yaşamda hak ettiğimiz yeri almalıyız. Önce Türk Kadınlarını bilinçlendirmeli ve eğitmeliyiz. Onlara daha fazla şey istemelerini ve bunlara nasıl ulaşacaklarını anlatmalıyız. Amacımız Türkiye’de kadın ve erkeğin toplumsal, ekonomik ve siyasal eşitliğidir.”
16 Haziran 1923’te Darülfünun’da toplanan Kadınlar Şurası’nda Nezihe Muhiddin, Nimet Reşide, Latife Bekir, Şukufe Nihal, Matlube Ömer, Nesime İbrahim, Zaliha, Tuğrul, Saniye ve Faize hanımların aldığı kararla Kadınlar Halk Fırkası adıyla bir parti kurulmuştur. Hükümetin kamuoyunun henüz hazır olmadığı ve kadınların oy hakkının olmadığı görüşü gerekçesiyle partinin kuruluş dilekçesi reddedilmiştir.
Bu olay sonrasında Nezihe Muhiddin ve arkadaşları tarafından tüzükten kadınların siyasi haklarına ilişkin talepler çıkarılmış ve Kadınlar Halk Fırkası, Türk Kadınlar Birliği’ne dönüştürülmüştür. Birlik tüzüğünde kadınların düşünsel ve sosyal alanlarda yetiştirilmesi, kimsesiz kadınların desteklenmesi, yoksul çocukların okutulması, bakılması ve kadınları hayata hazırlamak için bilimsel konferanslar düzenlenmesi amaçlarına yer verilmiştir.
Kadın sorununun sadece Türkiye ile sınırlı olmadığı düşünüldüğünden uluslararası kadın örgütleriyle de ilişkiler geliştirilmiş ve Dünya Kadınlar Birliği’ne üye olunmuştur. Siyasi meselelere Birliğin tüzüğü içinde yer verilmese de siyasi taleplerin dile getirilmesi için 1925 yılında haftalık yayımlanan Kadın Yolu dergisi çıkarılmaya başlanmıştır. Dergide kadına siyasal haklarının verilmesini talep eden makaleler yayımlanmıştır. 1927 yılına gelindiğinde derginin otuzuncu ve sonuncu sayısı yayımlanmıştır.
Birliğin ilk önemli çalışması çok eşli evlilikler ve boşanma konularıyla ilgili Aile Hukuku alanında gerçekleşmiştir. Yine Türk kadının düşünsel gelişimini desteklemek amacıyla çeşitli konularda -Medeni Kanun’un kadınlar için önemi, dil öğrenme gibi- konferanslar düzenlenmiştir. Bu çalışmaların da etkisiyle 1926 yılında Medeni Kanun kabul edilmiş, 1930 yılında kadınlar belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı kazanmıştır. Bu gelişmeler sonucunda 11 Nisan 1930 yılında Türk Kadınlar Birliği’nin ilk büyük mitingi İstanbul Sultanahmet’te düzenlenmiştir. Ancak Kadınlar Birliği’nin siyasi hak talepleri ve çalışmaları nedeniyle 1927 yılında hak temelli mücadeleyi savunan başka üyelerle birlikte Kadınlar Birliği’nden tasfiye edilen Nezihe Muhiddin’in mitingde konuşma yapmasına izin verilmemiştir. Nezihe Muhiddin, belediye seçimlerinde elde edilen hakkın, tasfiyesini destekleyen ve derneği “hayır kurumu” olarak nitelendirenlerin başarısı olmadığını, hükümet tarafından verilmiş bir “lütuf” olduğunu ifade etmiştir. Tasfiyelerin yaşandığı dönemden sonra Birliğin üyeleri Cumhuriyet Halk Fırkası’nın izin verdiği çerçeve içerisinde kalmaya özen göstermişlerdir.
Nezihe Muhiddin’in Türk Kadınlar Birliği’nden tasfiyesinden sonra Birliğin başına Latife Bekir seçilmiştir. Latife Bekir, Kadınlar Halk Fırkası ve Kadın Birliği’nin kurucuları arasındadır ancak Fırka öncesinde herhangi bir kadın hareketi içerisinde de yer almamıştır. Nezihe Muhiddin ise Cumhuriyet öncesinde de köklü bir mücadele geleneği içerisinden geldiğinden Cumhuriyet modernleşmesine eleştirel bakabilmiştir. Bu farklılık Türk Kadınlar Birliği’nin 1927 öncesi ve sonrasındaki eylem ve söylemlerine de yansımıştır. Nitekim başkan olduktan sonra Latife Bekir’le yapılan ilk söyleşide Latife Bekir, kadınların siyasal hak talebinde bulunmalarını ve mücadelelerini “hayaller peşinde koşmak” olarak nitelemiş ve “Ben öteden beri Nezihe Muhiddin’in icraatına aleyhdarım” açıklamasını yapmıştır.
Kadınlar 1933 yılında, köy ihtiyar heyetlerine seçme ve seçilme, 1934 yılında ise TBMM’ye seçilme haklarını elde ettikten sonra Kadınlar Birliği 7 Aralık 1934’te ikinci büyük kadın mitingini düzenlemiştir. 1935 yılında ise İstanbul’da yapılan Uluslararası Kadınlar Birliği toplantısına ev sahipliği yapmıştır.
Türk Kadınlar Birliği 10 Mayıs 1935 tarihinde son kongresini yapmış ve aynı yıl 5. dönem milletvekili seçimlerinde, meclise 18 kadın milletvekilinin girmesini Latife Bekir “Türk Kadınlar Birliği ülkülerine kavuşmuştur” sözleriyle yorumlamış ve Birlik için fesih kararı alınmıştır.
Hakların kazanılması için olduğu kadar korunması ve geliştirilmesi gerekliliği düşüncesiyle Birlik, 13 Nisan 1949 tarihinde Mevhibe İnönü’nün başkanlığında yeniden kurulmuştur. Latife Bekir Çeyrekbaşı, Makbule Dıblan, Mebrure Aksoley, Kamile Erim, Neriman Sirer, Aliye Beyazıt, Lamia Refik Fenmen, Dr. Mediha Eldem ve Necile Bilen kurucuları arasındadır.
1954 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla Türk Kadınlar Birliği “Kamu Yararına Çalışan Dernek” statüsü kazanmıştır.
1960’lı yıllarda ilk kez Zerrin Tüzün ve Übeyde Belli Cumhurbaşkanlığı kontenjanından parlamentoya senatör olarak gönderilmiştir. İlk kadın belediye başkanları olan Müfide İlhan, Leyla Atakan, Lale Müldür ve Çağlayan Ege de Birlik üyelerindendir.
Türk Kadınlar Birliği 1996 yılından beri Av. Sema Kendirci’nin genel başkanlığında faaliyetlerini yürütmektedir.
Kaynak
Türk Kadınlar Birliği, “Tarihçe” http://www.turkkadinlarbirligi.org/tr/kurumsal/1/Tarih%C3%A7e , [Erişim Tarihi Haziran 2021].
Caner Yacan (2018) “Bir Siyasal Mücadele Örneği Kadınlar Halk Fırkası”, https://www.academia.edu/36359311/Bir_Siyasal_M%C3%BCcadele_%C3%96rne%C4%9Fi_KADINLAR_HALK_FIRKASI , [Erişim Tarihi Haziran 2021]
Gürcan Bozkır, “Türk Kadın Birliği”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt.3, Sayı.10, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/233267 , [Erişim Tarihi Haziran 2021]
Feride Eralp (2021) “11 Nisan 1930: Türk Kadınlar Birliği’nin ilk mitingi, bir tartışmalar tarihi”, Çatlak Zemin, https://catlakzemin.com/11-nisan-1930-turk-kadinlar-birliginin-ilk-mitingi-bir-tartismalar-tarihi/ , [Erişim Tarihi Haziran 2021]
Yazar
Demet Sayınta