Türk Medeni Kanunu (TMK) 187. madde:
“Kadın, evlenmekle kocasının soyadını alır; ancak evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus idaresine yapacağı yazılı başvuruyla kocasının soyadı önünde önceki soyadını da kullanabilir. Daha önce iki soyadı kullanan kadın, bu haktan sadece bir soyadı için yararlanabilir.”
Bu madde gereğince evlenen kadın evlenmeden önceki soyadı ile eşinin soyadını ya da sadece eşinin soyadını kullanabilir. Kadının sadece evlenmeden önceki soyadını kullanmasının önüne geçen bu madde esasen Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne ve Anayasa’ya aykırıdır. Aşağıda yer alan mahkeme kararlarında açıkça ifade edildiği üzere kadının sadece kendi soyadını kullanamaması temel hak ve hürriyetlere aykırılık teşkil eder.
“Avrupa Konseyi’nin üye ülkeleri arasında Türkiye –çift başka bir düzenlemeyi tercih etse bile– kocanın soyadının çiftin soyadı olarak kabul edilmesini ve bu nedenle kadının, evlendiğinde otomatik olarak kendi soyadını kaybetmesini yasalarla öngören tek ülke konumundadır.
Türkiye’de, karı kocanın böyle bir düzenlemeyi kabul etmesi halinde bile evli kadınlar yalnızca kızlık soyadlarını kullanamamaktadır. Türk mevzuatında 22 Kasım 2001 itibarıyla kızlık soyadını kocanın soyadının önüne ekleyebilme olanağı da bu durumu değiştirmemektedir. Evliliklerinin soyadlarını etkilemesini istemeyen kadınların çıkarları dikkate alınmamıştır.”
Anayasa Mahkemesi’ nin 2013/2187 başvuru numaralı 19.12.2013 Tarihli Kararı:
“….Somut başvuru açısından, başvurucunun temel hak ve özgürlüklere dair uluslararası anlaşmaların kanun hükümlerine nazaran öncelikle uygulanacağı ve bu kapsamda Sözleşmenin ve AİHM içtihadının uyuşmazlığın karara bağlanmasında nazara alınması noktasındaki itirazlarının yargı mercilerince dikkate alınmadığı ve tartışılmadığı anlaşılmaktadır.
Uluslararası sözleşmelerin, evli erkek ve kadının evlilik sonrasında soyadları bakımından eşit haklara sahip olmasını öngören hükümleri ile evli kadının kocasının soyadını kullanması zorunluluğunu öngören iç hukuk düzenlemelerinin aynı konu hakkında farklı hükümler içermesi nedeniyle, ilgili sözleşmenin hükümlerinin somut uyuşmazlık açısından esas alınması gereken hukuk kuralı olduğu sonucuna varılmakla, başvurucunun manevi varlığı kapsamında güvence altına alınan isim hakkına yönelik müdahalenin kanunilik şartını sağlamadığı anlaşılmaktadır.
Yapılan bu tespit çerçevesinde, söz konusu müdahale açısından diğer güvence ölçütlerine riayet edilip edilmediğinin ayrıca değerlendirilmesine gerek görülmemiştir.
Belirtilen nedenlerle, başvurucunun Anayasa’nın 17. maddesinde güvence altına alınan manevi varlığın korunması ve geliştirilmesi hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.”
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2014/889 Esas, 2015/2011 Karar, 30.09.2015 Tarihli Kararı:
“….Bu durumda, uyuşmazlığı karara bağlayan ilk derece Mahkemelerinin, AIHS ve diğer uluslararası insan hakları antlaşmaları ile çatışan 4721 sayılı Kanun’un 187. maddesini kararlarına esas almayarak, başvuru konusu uyuşmazlık açısından Anayasa’nın 90. maddesi uyarınca uygulanması gereken uluslararası sözleşme hükümlerini dikkate alması gerektiği sonucuna varılmaktadır.
Somut olaya gelince: sebep önemli olmaksızın davacı evlilik birliği içinde sadece kızlık soy ismini kullanmak istemektedir. Kızlık soy isminin kullanmak istemek için haklı bir gerekçenin bulunmasına ihtiyaç bulunmamaktadır.
Bu hak AIHS 8 ve Anayasanın 17. maddeleri kapsamında bir insan hakkıdır ve cinsiyete dayalı olarak bir ayrıma tabi tutulmaksızın erkek ve kadın arasında eşit şekilde uygulanmalıdır. Aksi durum AİHS’nin 14. maddesine aykırılık teşkil edecektir.”
Boşanma sebebi ile kadının soyadı probleminin ortaya çıkmasının esas sebebi uluslararası anlaşmalar ve Anayasa’ya aykırı olarak evlenme esnasında kadına kocasının soyadını kullanmasının dayatılmasıdır.
Evli kadının soyadı, TMK’nın 187. Maddesinde düzenlenmiştir. Kanun gereği, kadın evlenmekle kocasının soyadını alır. Bu emredici nitelikteki hüküm yanında kadına, kocasının soyadı önünde önceki soyadını kullanabilme hakkı da tanınmıştır. Anlaşılacağı üzere, evlenen kadının soyadı kullanımına ilişkin seçeneği iki türlüdür;
1.Yalnızca kocasının soyadını kullanır.
2.Evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus idaresine yapacağı yazılı başvuru ile kocasının soyadı önünde önceki soyadını da kullanabilir.
Bu iki seçenek dışında, evli kadının yalnızca bekarlık soyadını kullanabilme hakkı kanunda düzenlenmemiştir. Kısaca kadın evlendiği eşinin soyadını kullanmak zorunda bırakılmıştır. Evli erkeklerin evlenmeden önceki soyadlarını kullanabilmeleri karşısında evli kadınların evlendikten sonra sadece bekarlık soyadlarını kullanamamaları ise cinsiyete dayalı farklı bir muameleden başka bir şey değildir.
Evli kadına sadece bekarlık soyadını kullanma hakkı vermeyen TMK 187. Maddesi bu haliyle Anayasa’nın 17., AİHS’nin 8. ve 14. Maddelerine aykırıdır. İşbu maddenin aykırılık nedeniyle Anayasa mahkemesinden iptali istenmiş ancak iptal edilmemiştir.
AİHM’nin, kişinin soyadını özel hayat kapsamında değerlendirerek evli kadının kocasının soyadını kullanma zorunluluğunu özel hayata müdahale olarak kabul ettiği birçok kararında, “özel hayatın ve aile hayatının korunması” ilkesi kapsamında incelenmiş ve kadının evlendikten sonra yalnızca evlilik öncesi soyadını kullanmasına ulusal mercilerce izin verilmemesinin, Sözleşmenin özel hayatın gizliliğini öngören 8.maddesiyle bağlantılı olarak, ayrımcılığı yasaklayan 14. Maddesine aykırı olduğu sonucuna varılmıştır.
İptal edilmeyen maddenin AİHS ve diğer uluslararası insan hakları antlaşmaları ile çatıştığı sabittir. Bu çatışma karşısında uyuşmazlıkları karara bağlayan ilk derece mahkemelerinin nasıl karar vereceği Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 30.09.2015 tarihli kararında;
“Bu durumda, uyuşmazlığı karara bağlayan ilk derece Mahkemelerinin, AİHS ve diğer uluslararası insan hakları antlaşmaları ile çatışan 4721 sayılı kanunu n 187. Maddesini kararlarına esas almayarak, başvuru konusu uyuşmazlık açısından Anayasa’nın 90.maddesi uyarınca uygulanması gereken uluslararası sözleşme hükümlerini dikkate alınması gerektiği sonucuna varılmaktadır…
Sebep önemli olmaksızın davacı evlilik birliği içinde sadece kızlık soyismini kullanmak istemektedir. Kızlık soyismini kullanmak istemek için haklı bir gerekçenin bulunmasına ihtiyaç bulunmamaktadır. Bu hak AİHS 8 ve Anayasa’nın 17. Maddeleri kapsamında bir insan hakkıdır ve cinsiyete dayalı olarak bir ayrıma tabi tutulmaksızın erkek ve kadın arasında eşit şekilde uygulanmalıdır…” Şeklinde açıkça ifade edilmiştir.
Sonuç olarak, AİHS ve Anayasa’nın anılan maddelerine aykırı TMK 187. Maddesindeki düzenleme ile ilgili halen mevzuat değişikliğine gidilmemiştir. Fakat yukarıda belirttiğimiz YHGK’nin çok önemli kararı ile artık kadının salt kendi soyadını kullanabilme imkanı mümkündür.
Kadınların, boşanma davası sürecinde ve sonrasında sıklıkla merak ettikleri bir konuda, kimliklerini değiştirerek, kızlık soyadına tekrardan geçişi nasıl yapacaklarıdır. Bu işlemlerin başlatılabilmesi için, öncelikle mahkemenin boşanmayı kesinleştirmesi gerekir. Konu hakkında açık anlatımlı birkaç madde belirtmek gerekirse;
Mahkeme boşanmayı kesinleştirdikten sonra, nüfus müdürlüğüne; boşanmanın kesinleştiğini ve tarafların resmi evraklarında gerekli değişikliklerin yapılabileceğine dair yazı düzenlemesi gönderir
Kimlik değişikliği yapmak isteyen kadın, nüfus müdürlüğüne giderek talep ve istek beyanlarını memura iletir
Mahkemenin düzenlediği evrak, nüfusa iletilmemişse değişiklik yapılamaz. Bu sebeple de, nüfus müdürlüğüne gidecek kişi, yanına boşanmanın kesinleşme evrakını alabilir
Ülkemizin de içinde bulunduğu Coronavirüs nedeni ile nüfus müdürlüklerini gidilebilmesi için randevu sistemi oluşturulmuştur.
Randevu için belirlenen gün ve saatte nüfus müdürlüğüne giderek, kimlik değişikliği talebinde bulunulabilir
Boşanma sonrası soyadı değişikliği yapılabilmesi için, yukarıda belirttiğimiz maddeler uygun şekilde yapılmalıdır.
Bu konu hakkında benzer makaleler için tıklayın