Geometrik Tolerans Seçimi

1.Geometrik Tolerans Öğelerinin Seçimi

Kapsamlı kontrol öğeleri, tasarımda verilen geometrik toleransları ve karşılık gelen tespit edilebilir geometrik hataları önlemek için tam olarak uygulanması gerekir.

Fonksiyonel gereksinimlerin karşılanması önem sırasında başlarda ise, basit ölçülere sahip toleranslar tercih edilmelidir. Örneğin, radyal dairesel salgı toleransı ve radyal dairesel salgı toleransı, eş eksenlilik toleransı yerine kullanılılır. Ayrıca, radyal dairesel aşınmanın, eş eksenlilik ile silindirik yüzey şekli hatalarının bir karışımı olduğu unutulmamalıdır. Bu nedenle bir toleransı diğerinin yerine tercih ederken verilen salgı tolerans değeri eş eksenlilik tolerans değerinin üzerinde olmalıdır. Aksi halde çok katı parametreler elde edilecektir.

2.Tolerans İlkelerinin Seçimi

Tolerans işlevi ve tolerans ilkeleri, parçanın işlevsel gereksinimlerine göre uygulanır. Bu ilkeleri benimsemenin maliyetleri gözden geçirilmelidir.

Boyutsal doğruluk, biçim ve konum doğruluğu gibi gereksinimler büyük ölçüde farklılık gösterebilmektedir.  Karşılanması gereken gereksinimler ya da hareket doğruluğu, sızdırmazlık ve belirtilmemiş toleranslar nedeniyle ikisinin birbiri ile ilişkisi olmadığı durumlarda bağımsızlık ilkesi kullanılmaktadır.

Dahil etme yaklaşımı, genel olarak eşleşen parçaların yapısal bütünlüğünü garanti altına almak gerektiğinde kullanılmaktadır.

Maksimum malzeme gereksinimi, eşleşen özellik gereksinimleri yoksa tercih edilmektedir.

Minimum malzeme gereksinimi, parçanın mukavemetini artırırken duvar kalınlığını minimize etmek için kullanılmaktadır.

Tersine çevrilebilir gereklilik yaklaşımıyla minimum ve maksimum malzeme gereksinimi yaklaşımlarının kombinasyonuyla  tolerans işlevlerinden faydalanılır. Gerçek boyut aralıkları genişletilebilir ve bu sayede verimlilik hizmet performansını etkilemeden artırılır.

3.Datum Unsurlarının Seçimi

• Referans konumu seçimi

Makinede konumlandırılan parçanın bağlantı yüzeyi referans konumu olarak kullanılmaktadır.  Konum elemanları, kararlı ve güvenilir konumlandırmaya olanak sağlamak için yeterli boyut ve sertliğe sahip olmalıdır. Hassas işlemeye sahip bir yüzey, referans parça olarak kullanılmaya daha uygundur.

Montaj, işleme ve muayene verileri mümkün olduğu kadar bir araya getirilmelidir. Ayrıca bu sayede veri farklılıklarından kaynaklı hataların ortadan kaldırılması gerekir. Ancak bu durum, fikstür ve ölçüm araçlarının tasarım ve üretim süreçlerini, dolayısı ile ölçümü kolaylaştırır.

• Referans sayısının belirlenmesi

Referans noktalarının sayısı, genel olarak tolerans öğelerinin uyumu ve konumlandırılması için geometrik gereksinimlere göre belirlenmektedir. Yönlendirme toleransları genellikle bir referans noktası gerektirir. Konumlandırma toleransları bir ya da daha fazla veri gereksinimine sahiptir. Örneğin, paralellik, diklik ve eş eksenlilik toleransı için referans unsuru genellikle yalnızca bir düzlemdir. Konum toleransında ise delik sisteminin konum doğruluğu iki ya da üç veri özelliği kullanılarak belirlenir.

• Veri dizisinin düzenlenmesi

İki ve üzeri veri özelliği tercih edilen durumlarla karşı karşıya kalınabilir. Dolayısıyla bu tip durumlarda veri özelliklerinin sırası kesin olarak belirlenerek sırasına göre tolerans çerçevesine yazılmalıdır. İlk veri özelliği birincil, ikinci veri özelliği ikincildir.

4. Geometrik Tolerans Değerinin Seçimi

Genel yaklaşım, parça fonksiyonlarını yerine getirmede sorun çıkarmayacak en ekonomik tolerans değerinin tercih edilmesidir.

Parçanın sahip olduğu fonksiyonel gereksinimler, işleme ekonomisi, parça yapısı ve rijitliği göz önünde bulundurularak elemanların tolerans değerleri belirlenmelidir. Ayrıca aşağıdaki faktörlerin de göz önünde bulundurulması gerekir.

• Aynı eleman için belirlenen şekil toleransı, konum toleransına göre daha düşük olmalıdır.
• Silindirik parçalarda belirlenen şekil toleransı, boyutsal tolerans değerine göre daha düşük olmalıdır. Aynı düzlemde yer alan düzlük tolerans değeri, düzlemin sıfır noktasındaki paralellik tolerans değerine göre daha düşük olacaktır.
• Paralellik tolerans değeri, karşılık gelen mesafe tolerans değerine göre daha düşük olacaktır.

Yüzey pürüzlülüğü değeri ile şekil toleransı arasındaki orantı, şekil tolerans değerinin %20 ~ %25’i olarak temel alınabilir.

Aşağıda verilen çeşitli durumlar, işlemenin zorluğu ve ana parametreler dışında kalan faktörler düşünüldüğünde ve parçanın fonksiyonel gereksinimleri karşılanabilir olduğunda, yapılacak seçim seviye 1’den 2’ye uygun şekilde düşürülür:

• Delik mil ile uyumu,
• Büyük en – boy oranına sahip mil ve delikler,
• Geniş mesafeli mil ve delikler,
• Genişlik değeri yüksek (uzunluğun ½’sinden fazla) parçaların yüzeyleri,
• Çizgiden çizgiye ve çizgiden yüzeye paralellik ve diklik toleransı.

5. Şekil ve Pozisyonda Belirtilmemiş Tolerans Şartı

Sıradan takım tezgâhları ile işlendiğinde form ve konum doğruluğu sağlanabiliyorsa, çizim üzerinde form ve konum toleranslarının işaretlenmesine gerek yoktur. Ek olarak işaretleme yapılmadığı durumlarda, GB/T1184-1996 hükümleri geçerli sayılır ve içerikleri şu şekildedir:

• Belirtilmemiş düzlük, yassılık, dikeylik, simetri ve dairesel salgı için kullanılan üç tolerans sınıfı H, K ve L ile belirtilmektedir.
• Dairesel tolerans değeri, çap toleransı ile eşittir. Ancak radyal dairesel aşınmanın tolerans değerini aşamaz.
• Silindirik tolerans değeri belirtilmez ancak özelliklerin dairesel toleransı, eşdeğer çizgi düzlüğü ve bağıl eşdeğer çizgi paralelliği tarafından kontrol edilmektedir.
• Paralellik tolerans değeri, ölçülen özellik ile referans özelliği arasındaki boyut toleransı ve şekil toleransının tolerans değerinden hangisi büyükse ve ikisinden daha uzun olanına eşittir.
• Eş merkezlilik tolerans değeri gerektiğinde, eş eksenliliğin işaretlenmemiş tolerans değeriyle dairesel aşınmanın tolerans değerinin eşit olduğu benimsenir.
• Her özelliğin işaretli ya da işaretsiz doğrusal boyut toleransı ya da açı toleransı, işaretsiz çizgi profili, yüzey profili, eğim ve konumun tolerans değerlerini kontrol eder.
• Tam salgı tolerans değeri belirtilmemiştir.

6.Tolerans Değerlerinin Şekil ve Konum Olarak Temsil Edilmesi

GB/T1184-1996’da belirtilen tolerans değerleri benimsendiğinde, standart ve kalite kodu başlığında GB/T1184-K belirtilmelidir.

Ayrıca tolerans değeri “GB/T 4249’ye uygun ” ile belirtilmemişse, tolerans ilkesi GB/T 1800.2-1998 gereksinimlerine uygun şekilde belirlenecektir.