İnsan sağlığı için kesinlikle gerekli olan mineraller arasında sayılan iyot hakkında her zaman çok konuşulur, peki iyot nedir? Herkesin bildiği iyot sofra tuzlarına eklenir ve biz onu iyotlu tuz olarak alır, kullanır ve yiyeceklerimize serperiz. Bu çeşit günlük kullanımdan öte iyot aslında kimyasal sembolü I olan, halojen (eş yapıda), ısıtıldığında gaza dönüşen bir elementtir.
Diğer birçok elementle birleşebilir, fakat havadaki oksijen veya azot ile ilgili herhangi bir reaksiyona girmez. Eksi bir elektron yüklü hali iyodürdür ve iyodür alkali cinsi elementlerle birleşerek çeşitli tuzları oluşturur. (Fakat bildiğiniz sofra tuzu kimyasal açıdan sodyum klorürdür. İyot ona eklenen bir mineraldir.)
İyot nedir? Sorusuna yanıt verilirken sofra tuzlarından bahsetmeden geçilmez. İyodürlere en çok çözünmüş şekilde deniz suyunda rastlarsınız. Zaten mineralin keşfi de deniz yosunları üzerinde 1810 yıllarında yapılan deneylere dayanmaktadır.
Kimya, insan sağlığı veya sağlıklı beslenme hakkında bilgi veren makalelerde mutlaka iyot konusunu görmüşsünüzdür. Çünkü bu mineralin eksikliği vücut sağlığı açısından büyük sorunlar yaratabilir ki en yaygın örneği guatr hastalığıdır. İyotun faydaları nelerdir gibi bir sorunun yanıtı mineral olma özelliğinden dolayı direk insan sağlığı ile bağlantılıdır.
İnsan vücudundaki trilyonlarca hücrenin her birinde iyot bulunur, iyot olmadan yaşam devam etmez. Örneğin vücudun vazgeçilmez salgıları olan hormonların üretimine katkıda bulunur. Artan çocuk ve bebek ölümlerinin nedenleri içinde iyot eksikliği de sayılmaktadır. Ve iyot mental retardasyonu yani (tam olarak söylenmesi gerekiyor) çocuklarda zeka geriliğini önler. Ayrıca yorgunluk, atardamarların içinde görülen yağlı plakların oluşumu, ağrılı meme hastalıkları, migren, hipertansiyon, çeşitli kistlerin oluşumu, karaciğer yetersizliği, vajinal enfeksiyonlar gibi pek çok hastalığın arkasında iyot eksikliği vardır. İyot minerali omurilik sıvısı gibi bütün hayati bileşiklerin içinde bulunmaktadır.
İyot eksikliği kadınlarda kısırlığa neden olabilir. Ayrıca çeşitli zihinsel hastalıklarla birlikte terleme bozuklukları, prostat, meme kanserleri, aşırı hassasiyet gibi sorunlara yol açabilir. Tüm gebelerin günlük 250 mcg iyot almaları gerekir. Hamilelerde iyot eksikliği, erken doğum, düşük, ölü doğum gibi sorunlara yol açar. Bununla birlikte çeşitli anomalilere de neden olabilir.
Yeryüzünde nadir bulunan elementler arasında sayılan iyot en çok deniz suyunda bulunur. Bir deniz kıyısına gittiğinizde mis gibi yosun kokuyor derseniz o aslında iyot kokusudur. Doğal olarak deniz ürünlerinde çok bulunur. (Örneğin 100 gram istakozun içinde 100 mikrogram iyot vardır.)
En önemli iyot kaynaklarından biri yumurtadır. Bir adet haşlanmış yumurta 12 mikrogram civarı iyot ihtiva eder. 12 kalorilik enerji verir ve çocuklarda günlük iyot ihtiyacının beşte birini tek başına karşılar. Bu yüzden çocuklarınıza bol bol yumurta yedirin. Aynı husus süt ürünleri açısından da geçerlidir. Bir bardak sütte 56 mikrogram iyot ve 98 kalori vardır.
En doğal ve sağlıklı iyot kaynağı, balıktır. Taze balık sayesinde ihtiyacınız olan iyot alımının gerçekleşmesi mümkün olmaktadır. Ancak düzenli olarak tüketmek gerekir. Günde 2 gram iyotlu tuz tüketmeniz, ihtiyacınızın karşılanmasını sağlayacaktır.
Normal bir insanın günde 150 mikrogram kadar iyoda ihtiyaç duyar. Bu rakam gebelik, lohusalık gibi özel dönemlerde artar. Beyaz ekmek, sarımsak, pazı, ıspanak, pirinç, makarna, kırmızı et, baklagiller, şalgam, maden suları, karaciğer ve kuru erik en iyi iyot depolarıdır.
İyotun zararları nelerdir konusu içindeyse gene guatr benzeri hastalıklar ve alerjiler sayılmaktadır. Bunları şöyle sıralayabiliriz:
Kabuklu deniz hayvanları, okyanus balıkları, yosun kelepleri, ıstakoz, istiridye, ton balığı, sardalye balığı, somon balığı, levrek, karides, sarımsak, susam, soya fasulyesi, şalgam, ıspanak