İnşaat Dünyası Dergisi Kahramanmaraş’taki 7,7 ve 7,6’lık depremler sonrası Mart-Nisan 2023 sayısında “Deprem Özel Sayısı” hazırladı. Sektör paydaşlarına ve bilim insanlarına depreme dirençli kentler ve binalar için görüş ve önerilerini sorduk. Deprem bölgesindeki izlenimlerini aktaran KİPTAŞ Genel Müdürü Ali Kurt Marmara Bölgesi’nde beklenen deprem ile ilgili de konuştu. Ali Kurt, “KİPTAŞ İstanbul’da riskli yapı stokunu yenilemek için teknik ve fiziki alt yapısı ile sahada” dedi.
KİPTAŞ 11 kentimizi vuran depremler sonrası yıkımın en fazla olduğu Hatay’da iş makineleri, teknik ekip ve çadırlarıyla görev yaptı. Afet bölgesinde aktif çalışmalar yürüten KİPTAŞ Genel Müdürü Ali Kurt deprem gölgesindeki izlenimlerini anlattı. Marmara Bölgesi’nde beklenen deprem ile ilgili de konuşan Ali Kurt, “KİPTAŞ İstanbul’da riskli yapı stokunu yenilemek için teknik ve fiziki alt yapısı ile sahada” dedi.
Biz Hatay bölgesindeydik. Depremin ikinci günü yola çıktık ama üçüncü günü anca varabildik. Üç dört gün ne su, ne tuvalet, ne elektrik vardı. Vatandaş sokakta yatıyordu. Antakya merkezde çok büyük bir yıkım vardı. Samandağ’da çok büyük bir yıkım vardı. İskenderun’a gittik orası diğer bölgelere göre daha iyi ama orada da ciddi bir yıkım var. Çok ciddi merkez bunlar. Sahada yaptığımız en büyük tespitimiz gerçekten yapıların mühendislik hizmetlerinden çok uzak olduğu. Ana akslarda altı dükkan olan yapıların büyük bir çoğunluğunun yıkıldığı, orada bir kolon kesme hadisesinin olduğunu gözlemledik. Bazı binalar var beton numuneleri sağlam görünüyor yine yıkılmış. Ya kolon kesildi ya da zeminle ilgili bir sorun var. Zaten bölge alüvyon zemin. Hem zemin olarak hem binaların yapım kalitesi olarak büyük problemler var. Farklı farklı vakalar da gördük. Yani aynı site kolon kesme de yok gibi görünüyor biri yıkılmış biri yıkılmamış. Bunların nedenlerine baktığımızda sınırsız kombinasyonları var. Ya bir bloktaki inşaat malzemesi ile ilgili bir sıkıntı vardır ya statik hesaplarında bir sıkıntı vardır birçok sebebi olabilir. Çok ciddi yıkılmayan ve hemen yanında yıkılmış olmasına rağmen çökmeyen binalar da gördük. Bunların sebeplerini ve sorunlarını bulup gereği yapılmalı.
Bir teknik adam olarak oradaki vatandaşlarımızın barınma ihtiyacının giderilmesi en önemli sorun. Antakya merkez yok oldu. Yani filmlerde görünen korkunç sahnelerden daha çarpıcı bir manzara ile karşılaştık. Mesela sahaya girdik farklı farklı bölgeleri görelim diye. Farklı güzergahlardan giderken dönüş yolunu bulamadık. Çünkü her yerde enkazlar var ve geçemiyorsunuz. Mecbur gittiğimiz yoldan dönmek zorunda kaldık o kadar vahim bir durumdan bahsediyoruz.
Hatay için AFAD tarafından İBB olarak yetkilendirildik. İlk günden itibaren tüm birimler, çok sayıda çalışan olarak sahadaydık. KİPTAŞ olarak iş makinesi, teknik ekip ve çadırlarımız ile deprem bölgesine desteğimizi ulaştırdık. İBB birimleriyle birlikte deprem bölgesinde barınma ihtiyacını karşılayabilmek için çalıştık. İlk 4 gün kurduğumuz çadırlar 3 bin metrekare kapalı alana sahip bin 200 kişi kapasiteliydi. Bunların bir kısmını İskenderun’a, bir kısmını Samandağ’a, bir kısmını da Antakya’ya kurduk. Samandağ’a ekstra 200 çadır ile takviye de yaptık. Peyderpey artarak devam etti bu çalışmalarımız. Şimdi de geçici yaşam alanları oluşturmak için İBB ve KİPTAŞ olarak çalışmalarımızı sürdürüyor. Tabi İstanbulluların da çok sayıda yardımı İBB organizasyonu ile bölgeye ulaştırıldı. Yeni uygulamalar da devam edecek.
Türkiye bir deprem bölgesi. Hayatımızı da bu gerçeğe göre tasarlayıp buna göre şehirlerimizi kurmamız gerekiyor. KİPTAŞ olarak İstanbul’daki riskli yapı stokunu yenilemek için tüm teknik ve fiziki alt yapımızla birlikte sahada çalışıyoruz. Depreme dayanıklı malzeme ve teknolojiler kullanarak konutlar inşa ediyoruz. Ayrıca, çevreye duyarlı bir anlayışla, doğaya ve insan sağlığına zarar vermeden, modern ve estetik bir yapı oluşturmaya özen gösteriyoruz.
Ürettiğimiz tüm yapılar; ruhsat tarihleri itibariyle yürürlükte olan TS 500, Bina Deprem Yönetmeliği, İmar Yönetmeliği ve Yapım İşleri Genel Şartnamesi başta olmak üzere, ilgili tüm yönetmelik ve şartnamelere uygun olarak hazırlanan projeler doğrultusunda inşa edilmiş ve ediliyor.
Projelerimizin saha bütününde tüm blokların altında zemin sondajları yapılmış ve laboratuvar incelemeleri neticesinde çıkan Zemin Etüdü Raporları’na göre statik projeler oluşturuluyor ve sahada bu projelere göre uygulama yapılıyor. Bu yapıların taşıyıcı sistemleri betonarme, yapı malzemeleri TSE standartlarında ve temel sistemleri radye temeldir. Tüm yapılarda temellerin su etkisinden korunması için temel altına ve bodrum perdelerine su yalıtımı yapılmakta, temel çevresine yapılan drenaj sistemi ile yer altı suları ve yüzeysel sular yapıdan uzaklaştırılıyor. Ayrıca; Zemin Etüdü Raporları’na göre gerekmesi halinde, fore kazık, jet grout vb. yöntemlerle, temel altı zemin iyileştirmesi yapılmaktadır.
Önemli olan yapıların mühendislik hizmetlerinden doğru şekilde faydalandırılması. Burada bilimin ışığında, doğru uygulamalar ve tüm şartnamelerle, yönetmeliklere uymak son derece önemli.
Dayanıklı yapı stoğu şart, bunu da sabit taksitli sosyal konut üreterek, elverişli yapıları güçlendirerek ve riskli yapıları yenileyerek sağlayabilirsiniz.
Deprem riskine karşı en önemli çözümlerden biri, konut projeleriyle dönüşümü hızlandırmaktan geçiyor. Özellikle İstanbul’da son 3,5 yılda yaşanan pandemi ve ekonomik kriz şartlarına rağmen, sosyal konut çalışmalarında önemli bir mesafe kat ettik. Şeffaf bir yönetimle İstanbul’daki riskli alanları dönüştürmek ve konut ihtiyacını karşılamak için yoğun bir çalışma içindeyiz. Bugüne kadar 37 proje kapsamında 15 bin 138 konut olmak üzere 16 bin 348 bağımsız birim inşa ettik ve etmeye devam ediyoruz. 12 proje kapsamında 4 bin 516 konutun temelini attık. 13 ayrı proje kapsamında ise 9 bin 389 bağımsız birimi tamamlayarak hak sahiplerine teslim ettik. Toplam 6 bin 959 bağımsız birimden oluşan 25 projenin çalışmalarına devam ediyoruz. Kısa süre içerisinde de 3 bin 198 konutun temelini atmayı hedefliyoruz.
İstanbul’da risk altındaki konut stokunun güvenli, depreme dayanıklı, çevreyle dost yapılara dönüştürülmesi amacıyla İBB Şehircilik Grubu şirketleri olarak (KİPTAŞ, BİMTAŞ, İstanbul İmar AŞ) Temmuz 2021’de “İstanbul Yenileniyor” platformunu kurduk. Bu sistem için çok ciddi kafa yorduk. Dedik ki İstanbul’da potansiyel risk 2000 öncesi yapılar. Hem deprem yaşadı hem yapım yönetmeliği olarak eski yönetmeliklere göre yapıldı. Riskli yapıda oturduğunu düşünen vatandaş uzlaşıp gelirse inşaat maliyetine yenileriz dedik. Bu bir çözümdür ve gerçekçi bir çözümdür. Hızlı mıdır? Tabi ki uzlaşmaya bağlı.
“İstanbul Yenileniyor”a başvuran 1999 öncesi yapılmış bir binada oturan, riskli yapıda olduğunu düşünen herkesin uzlaşması halinde inşaat maliyetine yapılarını yenileyebilecekleri bir çözüm önerimiz var. İş programı kapsamında sıfır vade farkı ile bize borçlanabilirler çünkü biz o parayı kendimize kullanmıyoruz işin yapımına harcıyoruz ya da uzun vadeli borçlanma istiyorlarsa KİPTAŞ’ın kefaleti ile bankada borçlanma imkanı da sunuyoruz . Bunu kar amacı gütmeden yapıyoruz. Sahada uygulamalarını da yaptık. Yapmaya da devam ediyoruz. En önemli hedeflerimizden biri İstanbul’u daha dayanıklı bir kent yapmak. “İstanbul Yenileniyor” platformu ile ilk kez tek yapıların da dönüşümüne başladık. Mahalle aralarına girdik. Kadıköy ve Beşiktaş’ta toplam 4 riskli tek yapıyı tahliye edip yıktık ve yeni projelerin temelini attık. Kartal, Kadıköy, Bakırköy, Şişli, Fatih’te tek ve çoklu yapılardan oluşan alanlarda da kısa süre içinde yenileme projelerinin temelini atacağız.
Yeni dönemde kentsel dönüşüm projeleri kapsamında 8 farklı ilçede 11 proje için 1.664 riskli bağımsız birime çözüm ürettik. 7.000 insanın hayatını kurtardık. Yıllık ortalamada 475 yıkım gerçekleştirdik. Geçmiş KİPTAŞ döneminde ise yani 25 yılda yıllık ortalama 67 idi. Geçmiş dönemin 7 katına ulaştık. Yakın zamanda 7 ilçede 13 proje kapmasında 608 riskli bağımsız birimi daha yıkmayı ve 2.500 kişinin daha hayatını kurtarmayı hedefliyoruz. Böylece toplamda 2.272 bağımsız birime çözüm üretmiş olacağız.
“İstanbul Yenileniyor”a çok yoğun ilgi var. 10 Mart 2023 itibarıyla verilere baktığımızda 39 ilçedeki 641 mahallede toplam 23 bin 462 adet başvuru geldi. Bu başvurular; 459 bin 675 bağımsız birimde, 419 bin 928 konut ile 39 bin 746 ticari birimi ve yaklaşık 1 milyon 679 bin 713 kişiyi kapsıyor. Tek yapılar içinse 312 bin 579 bağımsız birimde 1 milyon 142 bin 205 kişiyi kapsayan 15 bin 954 başvuru bulunuyor. Bu da toplam başvuruların %68’ine denk geliyor. Uzlaşma sürecinde olan 199 başvurumuz var. Bunlar 23 ilçe ve 78 mahallede 6 bin 128 bağımsız birimde 5 bin 815 konut, 313 ticari birimden oluşuyor ve 23 bin 260 kişiyi kapsıyor.
Biz kentsel dönüşüme rant olarak bakmıyoruz, can güvenliği odaklı yaklaşıyoruz. Kararlığımızdan da taviz vermeden can güvenliğini birinci sıraya koyarak çalışıyoruz. Her zaman söylediğimiz gibi temel atmak önemlidir ama asıl riskli yapıları olası bir depremden önce tahliye edip can güvenliğini sağlamak önemli. 2019 yılından bu yana 5.275 bağımsız birimden oluşan kentsel dönüşüm projesinin inşaatını tamamlayarak teslim ettik, 1.659 bağımsız birimden oluşan 6 projenin temelini attık. Temelini attığımız projelerden hak sahiplerinin çoğunlukta olduğu 155 bağımsız birimden oluşan Eyüpsultan Yeşilpınar Evleri 1. Etabı’nı tamamlayarak teslim ettik. Kalan kısmının yapımına devam ediyoruz. Şu anda kentsel dönüşüm çerçevesinde temeli atılan ve süreçleri devam eden 5.023 bağımsız birimi kapsayan 24 projemiz var.
Dönüşümü engelleyen birçok faktör var. Bizim bu süreçlerde en çok karşılaştığımız özellikle Eyüpsultan, Beylikdüzü, Güngören’de dönüşüm süreçlerinin uzamasına yol açan siyasi manipülasyonlar oldu. Aylarca zaman kaybedildi. Özellikle Güngören ve Beylikdüzü’nde gerçekleşen dönüşüm sürecinde yerel siyasetin aktörleri, hak sahiplerinin uzlaşma süreçlerini sabote etti. Bunların yanında günümüzün en büyük engellerinden biri de ekonomik kriz. İnşaat maliyetleri çok arttı, banka faiz oranları çok arttı. Kiralar kontrolsüz bir şekilde artmaya devam ediyor.
Ticari dirençler var, inat var, enteresan vakalar var. Yakın zamanda yaşadığımız bir olay var. “İstanbul Yenileniyor”da bize başvuran tek yapı. Hak sahipleriyle %100 uzlaştık, riskli yapı ilan ettik. Elektrik, su, gazını kestik. İçinde oturan bir kiracı. Kontratı bile yok. Mahkemeye başvuruyor, yürütmeyi durdurma kararı alıyor. O karar verdiğimiz hukuk mücadelesi sonucunda kaldırıldı ama sistemsel sorunlar da süreçlerin önünde engeller oluşturuyor ne yazık ki.
Öncelikle, riskli yapıların tespit edilmesi gerekiyor. Bu yapıların tespiti için deprem, yangın, sel ve benzeri doğal afetlerde hasar görmüş binaların incelenmesi, yapısal açıdan güvenli olmayan binaların belirlenmesi de önemli bir nokta. Riskli yapıların acilen yenilenmesi gerekiyor. Tek yapı çok yapı demeden riskli olan tüm binalarda çalışmalıyız. Biz KİPTAŞ olarak bu dönüşümleri gerçekleştiriyoruz.
Tabii yenilenme süreçleri kadar, kentlerimizdeki kırılgan yapı stokunu ayakta tutup, insanlarımızın olası bir depremde canlı bir şekilde bu yapılardan çıkmasını sağlamak için mühendislik olarak elverişli olan yapıları güçlendirme süreçlerine de hız vermeliyiz. “İstanbul Yenileniyor” ile güçlendirme çalışmalarına da başladık. Hak sahipleri yine bu platform üzerinden güçlendirme başvuruları da yapabilirler. Barınma krizinin olduğu dönemde, evi olmayanlar için sosyal konut üretilmesi çok önemli.
Devletimiz bu konuda adımlar atmaktadır, ancak sosyal konutlar kesinlikle sabit taksit seçeneği ile vatandaşlara sunulmalı. Boş konut stoklarının da değerlendirilmesi gerekiyor bu süreçte. Devlet boş konutları kiralasa veya kamulaştırsa, teorik olarak biz insanları 1 günde sağlam konutlara taşıyabiliriz. Depremden önce çözüm üretmemiz lazım. Birinci sıraya can güvenliğini koymalıyız. İkinci sıraya da iradeyi koymalıyız. Can güvenliği bilinci olmazsa vatandaşımızla da veya yöneticilerimizle de çözüm bulamayız. İstanbul depremi dediğimiz deprem çok dar bir coğrafyada sadece İstanbul’da 16 milyon nüfustan bahsediyoruz. Marmara Bölgesi’ni etkileyecek. Eğer güç birliği yapmazsak, İstanbul’da riskli yapıları yıkıp yeniden yaparak ve yeni konut üreterek gereken hızda deprem öncesine kenti hazırlayamayabiliriz. O yüzden bir masa etrafında oturup alternatif yöntemleri de konuşmalıyız.
Yakın zamanda İBB Başkanımız Ekrem İmamoğlu’nun önderliğinde İstanbul Deprem Seferberlik Planımızı açıkladık. İBB çatısı altında KİPTAŞ koordinasyonunda üniversiteler ile birlikte güçlendirme süreçlerinde de aktif rol almaya başladık.
İBB hızlı tarama tespiti yaptıran, riskli çıkan, güçlendirmeye uygun ve ruhsata tabi olacak yapılarda oturan vatandaşlarımızın kendi aralarında uzlaşı sağlarsa “İstanbul Yenileniyor” platformu üzerinden bize başvurmaları halinde maliyetine uygun ödeme planı ile güçlendirme hizmetinden faydalanmaları için koordinasyonu sağlıyoruz.