İnsan ticareti suçu: Kişi veya kişileri zorla çalıştırmak, fuhuş yaptırmak, hizmet ettirmek veya esarete tâbi etmek ya da vücut organlarının verilmesini sağlamak amacıyla ; ikrah, baskı, cebir, şiddet uygulamak, nüfuzu kötüye kullanmak, yanıltmak veya kişiler üzerindeki denetim olanaklarından veya çaresizliklerinden yararlanarak rızalarını elde etmek suretiyle ülkeye sokulmasını, ülkeden çıkarılmasını, tedarik edilmesini, kaçırılmasını, bir yerden başka bir yere götürülmesini veya sevk edilmesini ya da barındırılmasını içeren harekettir.
Suçun tanımı ile ilgili birçok görüş bulunmakla beraber genel olarak; menfaat elde etmek amacıyla, şiddet kullanmak suretiyle, insanların nakli veya bulunduğu konum üzerinde, üçüncü kişi eli ile tahakküm kurulması ve kontrol edilmesidir.
İçindekiler
Bu suç kapsamında failin belli amaç(lar)la hareket etmesi gerekmektedir. En nihayetinde maddi menfaat elde etmiş olması aranmaz.
Mağdur veya mağdurların failin eylemlerine karşı rızası bulunmaktadır. Ancak bu rıza ikrah, baskı, cebir, şiddet uygulamak, nüfuzu kötüye kullanmak, yanıltmak veya kişiler üzerindeki denetim olanakları veya çaresizliklerinden yararlanmak suretiyle alınmıştır. Rızanın böyle bir durumda sağlıklı olması mümkün değildir. Kaldı ki rıza sakat olmasa dahi, suç için gerekli olan amaçlarla hareket edilmesi halinde, rıza hukuken geçerli değildir.
İnsan ticareti suçunu göçmen kaçakçılığı suçundan ayıran en önemli kriter, insan ticareti suçunda alınan rızanın ikrah, cebir, baskı ve şiddet vd. uygulamak suretinde alınmasıdır.
Suçun unsurları tipiklik , hukuka aykırılık ve kusurluluk tur. Bu üç unsur varsa suç oluşmuştur. Tipiklik maddi ve manevi unsur şeklinde ikiye ayrılır. Maddi unsurlar mağdur , fail , konu , hareket , nedensellik bağı ve duruma nesnel yükleme dir. Manevi unsurlar ise kast , taksir ve duruma göre kast-taksir kombinasyonu olan netice sebebi ile ağırlaşmış suçlardaki özel durumdur.
Unsurlardan önce ceza hukukunun amacı olunan korunan hukuki değer tespit edilmeli ve suç bu değer eksenin ele alınıp yorumlanmalıdır.
İnsan ticareti suçu ile korunan hukuki değer öncelikle insan onurudur. Bununla birlikte kişinin iradesini özgürce tayin edebilmesi de bir başka korunan değerdir. Kamu düzeni bakımından çeşitli sorunların bu suç ile gelmesinin muhtemelliği dikkate alındığında, bir diğer korunan değer kamu düzenidir.
Bu suçta mağdur ve fail herkes olabilir. Özellikli bir durum bulunmamaktadır.
Kanunda suçun tanımında geçen eylemler ve ( ikrah, baskı, cebir, şidddet uygulamak, nüfuzu kötüye kullanmak, yanıltmak veya kişiler üzerindeki denetim olanakları veya çaresizliklerinden yararlanmak suretiyle ) araç eylemler suçun konusunu oluşturur.
Tipikliğin maddi unsurları bakımından hareket, özel bir amaç içerisinde araç eylemlerle de birlikte; ülkeye sokma, ülkeden çıkarma, tedarik etme, kaçırma, bir yerden başka bir yere götürme veya sevk etme ya da barındırma şeklinde olmalıdır.
İnsan ticareti suçu hareketi neticesi ile bitişik bir suçtur. Nedensellik bağı da bu sayede kolaylıkla değerlendirilebilir.
Tipikliğin manevi unsurunu incelediğimizde bu suç yalnızca kasten işlenebilen bir suçtur. Ancak burada özel bir kast hali bulunur. Bu da zorla çalıştırma, fuhuş yaptırma, hizmet ettirme veya esarete tâbi etme ya da vücut organlarının verilmesini sağlama amacıyla olacak şekilde kasten işlenebilmesini ifade etmektedir. Özel kast olmasa, kasıtla hareket edilse dahi manevi unsur oluşur.
Hukuka aykırılığın ortadan kalkabilmesi için tipik hareketi hukuka uygun hale getiren nedenlerin varlığı gerekir. Bunlar TCK m.24 vd. hükümlerinde ele alınmıştır. Mağdurun rızası tipik hareketi hukuka uygun hale getiren nedenlerden bir tanesidir. Söz konusu suç için mağdurun rızası hukuka uygunluk nedeni teşkil edemez. Yani rıza olsa da dahi tipik hareket hukuka aykırıdır.
Tipiklik ve hukuka aykırılık oluştuğunda haksızlık oluşmuş sayılır. Eğer kusurluluk bakımından özel bir durum yoksa suç oluşmuş sayılacaktır. Failin yaşın küçük olması, akıl hastası, sağır veya dilsiz olması veya geçici bir nedenle ya da irade dışı alkol veya uyuşturucu madde etkisiyle suçu işlemiş olması halinde, verilecek olan cezada indirime gidilmesine veya hiç ceza verilmemesine karar verilebilir.
Suçun temel hali 80. maddenin ilk fıkrasında düzenlendiği gibidir.
Madde 80- Zorla çalıştırmak, hizmet ettirmek, fuhuş yaptırmak veya esarete tâbi kılmak ya da vücut organlarının verilmesini sağlamak maksadıyla tehdit, baskı, cebir veya şiddet uygulamak, nüfuzu kötüye kullanmak, kandırmak veya kişiler üzerindeki denetim olanaklarından veya çaresizliklerinden yararlanarak rızalarını elde etmek suretiyle kişileri ülkeye sokan, ülke dışına çıkaran, tedarik eden, kaçıran, bir yerden başka bir yere götüren veya sevk eden ya da barındıran kimseye sekiz yıldan oniki yıla kadar hapis ve onbin güne kadar adlî para cezası verilir.
İnsan ticareti suçu maddede sayılan amaçlarla yapılmak üzere ve tehdit, baskı, cebir vd. şeklinde gerçekleştirilen araç eylemler suretiyle, kanunda yazan neticelerin gerçekleşmesi sonucunda oluşmaktadır.
Söz konusu suçu işleyen faile sekiz yıldan on iki yıla kadar hapis ve on bin güne kadar adlî para cezası verilir.
İnsan ticareti suçu için kanunda nitelikli veya cezayı ağırlaştırıcı hal bulunmamaktadır.
Söz konusu suç kapsamında daha az cezayı gerektiren özel bir düzenleme yapılmamıştır.
Suçun özel görünüş nedenleri bakımından teşebbüs (TCK m.35) hali bu suç için mümkündür. Ancak şöyle ki belli amaçlarla suçun (özel kast hali) işlenmemiş olmasında dahi suç tamamlanmış gibi değerlendirilecektir.
Araç eylemler gerçekleştiği halde, neticesi ile bitişik olan hareketler gerçekleşmezse suç teşebbüs aşamasında kalır. Çünkü icra hareketi sayılan araç eylemler gerçekleştirilmiş ancak netice meydana gelmemiş asıl hareketler sarf edilmemiştir.
Özelliği bakımından icrası devam eder nitelikte; tedarik etme, kaçırma, bir yerden başka bir yere götürme ve sevk etme eylemleri değerlendirildiğinde ise mütemadi suç tartışması yapılacaktır.
İçtima (TCK m.42 vd.) bakımından bu suç için TCK m.42 bileşik suç hükümler uygulanır. İnsan ticareti suçu için eğer organ ve doku ticareti TCK m.91, işkence (TCK m. 94), eziyet (TCK m. 96), cinsel saldırı (TCK m. 102), çocukların cinsel istismarı (TCK m. 103), cinsel taciz (TCK m. 105) gibi suçlar oluşursa burada gerçek içtima hükümleri uygulanacak, fail her birinden ayrıca cezalandırılacaktır.
İştirak (TCK m.37 vd.) bakımından, iştirakin her hali insan ticareti suçu için mümkündür.
İnsan ticareti suçu özelinde indirim hali bulunmamaktadır. Genel hükümlere göre indirim halleri tartışılabilir.
TCK’da adli para cezası ve hapis cezası olmak üzere iki tür ceza bulunur. Suça yaptırım olarak kimi zaman her iki cezaya, sadece birine veya ikisinden birine olmak üzere seçimlik ceza şeklinde hüküm kurulabilir.
Kısa süreli hapis cezalarında hâkim failin durumuna göre hapis cezasını adli para cezasına çevirebilir. Kasten işlenen suçlarda bir veya daha az süreli hapis cezası alınması halinde kısa süreli hapis cezası gündeme gelir. İnsan ticareti suçunun alt sınırı sekiz yıldır. İndirim nedenleri ile hükmolunan ceza; kısa süreli hapis cezası olmadığı sürece, insan ticareti suçu üzerine hükmolunan hapis cezası adli para cezasına çevrilemez.
Erteleme kurumu TCK m.51’de düzenlenmiştir. Buna göre iki yıl veya daha az süreyle hapis cezasına mahkûm edilen kişinin cezası ertelenebilir. İki yıllık süre, suçu işlediği tarih dikkate alınmak üzere, 18 yaşını doldurmamış veya 65 yaşını bitirmemiş kişiler bakımından üç yıl olarak uygulanır.
Hâkim failin pişman olup olmadığını, sosyal durumunu, daha önce kasıtlı bir suçtan dolayı üç aydan fazla hapis cezasına mahkûm edilmemiş olmasını göz önünde bulundurarak erteleme kararı verebilir.
İnsan ticareti suçuna istianen verilmiş olan ceza ve tabii fail, kanun hükmündeki şartlar ve bahsi edilen diğer hususları taşıyorsa cezası hakkında erteleme kararı verilebilir.
Erteleme kararı verilmesiyle fail belli bir süre denetime tabi olur. Denetim süresi, kanunun aradığı koşullarda tamamlanırsa ceza infaz edilmiş sayılır.
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kurumu CMK’nın 231.maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre:
HAGB kararı verilebilmesi için sanığın rızası gerekir.
Sanık HAGB sonrasında belli bir süre denetime tabi olur ve denetim süresi içerisinde kendisine yükümlülükler yükletilir. Bu süre içerisinde sanık, kasten bir suç işlemez ve yükümlülüklerini yerine getirirse hüküm ortadan kalkar ve davanın düşmesine dair karar verilir. Aksi halde karar açıklanır ve ceza infaz edilir.
İnsan ticareti suçu için özel HAGB düzenlemesi bulunmamaktadır. Koşullar oluşursa HAGB kararının verilmesi gündeme gelir.
Soruşturma evresini cumhuriyet savcılığı yürütür. Süreç sırasında kovuşturmaya yer olup olmadığına dair bulgular elde edilmeye çalışılır.
Söz konusu suçun soruşturulması için şikâyetin varlığı gerekmez. Soruşturma makamlarının eylemlerden haberdar edilmesi veya haberdar olması yeterlidir.
Soruşturmaya dava zamanaşımı süresi içerisinde başlanılması gerekmektedir.
Kovuşturma soruşturma sonrasındaki bir aşamadır. Cumhuriyet savcısının yaptığı soruşturma neticesinde kamu davasının açılmasına dair vermiş olduğu kararla birlikte iddianame hazırlanır ve kovuşturma aşamasına geçilir.
Kovuşturma mahkeme eli ile yapılır. İnsan ticareti suçu için özel bir kovuşturma biçimi öngörülmemiştir.
Kovuşturma neticesinde mahkeme mahkumiyet, beraat, ceza verilmesine yer olmadığına dair karar, güvenlik tedbirine hükmedilmesine ilişkin karar, davanın reddine dair karar, davanın düşmesine dair kararlardan birini verir.
Daha sonrasında istinaf ve temyiz aşamasında da kovuşturma ve soruşturmaya ilişkin incelemeler yapılır.
İnsan ticareti suçu şikâyete tabi bir suç değildir. Ancak ilgili makamların soruşturma ve kovuşturma yapabilmesi için suçun işleniş tarihinden başlamak üzere dava zamanaşımı süresinin geçmemiş olması gerekmektedir.
Ceza hukukunda zamanaşımı dava ve ceza zamanaşımı şeklinde iki türlüdür. Dava zamanaşımı, ceza davasının belirli bir süre içerisinde açılması gerektiğine vurgu yapmaktadır. Ceza zamanaşımı ise dava neticesinde hükmolunan cezanın belirli bir süre içerisinde infaz edilmesi gerektiğine işaret etmektedir .
Zamanaşımı hesabı yapılırken kanunda öngörülen cezanın üst sınırı dikkate alınır. İnsan ticareti suçunun üst sınırı on iki yıldır.
İnsan ticareti suçunda dava zamanaşımı, TCK m.66 vd. hükmü gereği beş yıldan fazla ve yirmi yıldan az cezayı gerektiren suçlarda on beş yıl olmak üzere uygulanır. İnsan ticareti suçu işlendiği tarihten itibaren 15 yıl geçmesiyle zamanaşımına uğrar. bu sürenin geçmesi neticesinde dava açılamaz.
İnsan ticareti suçunda hükmolunan ceza, beş yıldan fazla hapis cezalarında yirmi yıl uygulanmak üzere yirmi yıl geçmesiyle zamanaşımına uğrar ve infaz edilemez.
Uzlaşma kurumu CMK’nın 253.vd. maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu norma göre soruşturma konusu suçun uzlaşmaya tâbi olması ve kamu davası açılması için yeterli şüphenin bulunması hâlinde, dosya uzlaştırma bürosuna gönderilir.
Uzlaşmanın mümkün olduğu suçlar CMK m.253/1’de düzenleme altına alınmıştır.
suç uzlaşmanın mümkün olduğu suçlardan değildir.
Etkin pişmanlık failin işlediği suçtan ötürü sonradan samimi bir biçimde ve ilgili normun istediği koşullar nezdinde pişman olmasıdır.
Etkin pişmanlık halinde failin cezasında indirim gündeme gelir. Bahsini ettiğimiz kurumdan faydalanabilmek için ilgili suç için özel olarak etkin pişmanlık hükmünün bulunması gerekmektedir.
İnsan ticareti suçu için etkin pişmanlık düzenlemesi bulunmamaktadır.
Mahkemelerin görevleri belirlenirken cezanın üst sınırı dikkate alınır. On yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlar ağır ceza mahkemelerince kovuşturulur.
İnsan ticareti suçunun üst sınırı on iki yıldır. Dolayısıyla bu suçun kovuşturulmasında görevli mahkeme ağır ceza mahkemesidir.
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun dördüncü kısmında (m.90 vd.) koruma tedbirleri düzenlenmiştir. Buna göre yakalama (CMK m.90), gözaltı (CMK m.91 vd.) , tutuklama (CMK m.100 vd.), adli kontrol (CMK m.109 vd.), arama ve el koyma (CMK m.116 vd.), iletişimin tespiti, dinlenmesi ve kayda alınması (m.135 vd.), gizli soruşturmacı görevlendirilmesi ve teknik araçlarla izleme (CMK m. 139) yasada sayılan ve düzenlenen koruma tedbirlerindendir.
İnsan ticareti suçu bakımından, şüpheliye karşı insan onur ve hakları göz ardı edilmemek kaydıyla, yukarıdaki koruma tedbirleri yasal mevzuat çerçevesinde ve ölçülü biçimde uygulanabilir.