Corona Virüs (Covid-19) ve Hastane Öncesi Acil Sağlık Hizmetleri

Nisan 4, 2020

Yönetici Dr. Turhan Sofuoğlu

“Pandemilere önceden hazırlıklı olmak çok sayıda insan için hayat kurtarıcıdır..”

Hastane Öncesi Acil Sağlık Hizmetleri, acil sağlık çağrılarını karşılamak, değerlendirmek ve hastalara acil tıbbi tedavi ve nakil sağlamak için hayati bir rol oynamaktadır. Ambulans ekiplerinin 31 Aralık 2019 tarihinde Çin’de başlayarak tüm dünyaya yayılan Corona Virüs (COVID-19) ile karşılaşma ihtimali oldukça yüksektir. Bu vakalarla ilgili olarak gelen çağrının karşılanması, olay yerinde ve ambulansla nakil sırasında alınacak önlemler, vakanın hastaneye uygun bir şekilde teslim edilmesi ve sonrasında ambulans dezenfeksiyonu ile ilgili alınacak bir dizi önlemler aşağıda çıkarılmıştır:

112/ Ambulans Çağrı Merkezleri

Örnek Sorgulama;

– Ateşiniz veya ateş öykünüz var mı?
– Öksürüğünüz var mı?
– Nefes almakta güçlük veya solunum sıkıntınız var mı?

Olası vaka tanımına uygun olarak değerlendirilen çağrılara görevlendirilen ambulans ekipleri, vaka hakkında bilgilendirilmeli ve olay yerine varmadan önce Kişisel Koruyucu Ekipmanlarını giymeleri konusunda uyarılmalıdır.
Ambulans ekibi tarafından olay yerine güvenlik ekibi desteği istenirse ilgili birimler ile koordinasyon sağlanmalıdır.
Vakanın durumuna göre hangi hastanelere nakledileceği konusunda ambulans ekibine destek verilmelidir. Olası veya kesin tanılı vakaları hastanın tıbbi durumuna uygun hastanelere naklederken il genelindeki İl Sağlık Müdürlüğü tarafından belirlenmiş temiz hastaneler ya da hastanelerin varsa temiz (non-covid) acil servisleri tercih edilmemelidir.
Ambulans ekibi tarafından vakanın nakledileceği hastaneye ambulans merkezindeki sağlık personelleri tarafından önceden mutlaka bilgi verilmeli, hastanın Acil Servis (temiz acil servis varsa kesinlikle gidilmemeli), Enfeksiyon Kliniği veya Yoğun Bakım servisine doğrudan yönlendirilmeleri konusunda ekip bilgilendirilmelidir.
Bu bilgiler İl Sağlık Müdürlüğü Kriz Masası ile de paylaşılmalıdır.
112 Ambulans Merkezlerinin vaka karşılama ve hastaneler arası nakillerde rutinde yaptıkları uygulamalar kesinlikle değiştirilmemelidir. İl Sağlık Kriz Masasından hastanelere ve 112 merkezine nakil sırasında doğrudan müdahale edilmemelidir. İl Sağlık Kriz Masası sadece hangi hastanelerin temiz, hangi hastanelerin Covid-19 olası veya kesin tanılı hastaları kabul edeceği konusunda planlama yaparak Ambulans Merkezine liste halinde bildirmelidir. Hastaneler ile koordinasyon 112 Ambulans Merkezi tarafından sağlanmalıdır.

Ambulans Ekipleri

Ambulans Personeli Kişisel Koruyucu Ekipmanları:

– Tek kullanımlık izolasyon tulumu (Kenarları lastikli başlıklı ve galoşu ile birlikte)
– Eldiven (tercihan nitril)
– Göz maskesi (yüze tam oturan) ve siperlik
– Maske (N95/FFP2 veya N99/FFP3)
– Bot (ayakkabı koruyucu)

Olası veya kesin tanılı vakaya ulaşıldığında ilk değerlendirmeye mümkünse hastadan yaklaşık 180 cm mesafeden başlanmalıdır.
Hastaya cerrahi maske takılmalı (tercihan kendisi tarafından), burun kanülü varsa veya kullanılması gerekiyorsa kanülün üzerinden yüz maskesi kullanılmalıdır. Gerekiyorsa oksijen maskesi de kullanılmalıdır.
Ambulans personeli risk değerlendirmeleri yaparken, COVID-19 bulaşmasının doğrudan veya dolaylı temas, damlacık ve muhtemelen aerosol üretici prosedürler gerçekleştirirken ( entübasyon, aspirasyon vb ) gerçekleşebileceğini düşünmelidirler.
Ambulans personelleri, olay yerine vardıklarında hastayla temasta olan tüm kişileri de değerlendirmelidirler.
Olası veya kesin tanılı vakanın hastaneye nakli sırasında ambulans arka kabininde bulunacak personel sayısı sınırlandırılmalıdır.
Hasta kabini ile sürücü bölümü arasındaki bölüm (pencere veya kapı) olası vaka nakli sırasında kapalı tutulmalıdır.
Ambulans personelleri çalışırken eldivenle bile olsa yüzlerine dokunmamalıdır.
Olası veya kesin tanılı vaka hastaneye teslim edildikten sonra tüm koruyucu ekipmanlar sırasıyla çıkarılmalı ve tıbbi atık yönetmeliğine uygun olarak atılmalıdır.
Ambulans personelleri, hastaya ulaşmadan önce uygun enfeksiyon kontrol önlemlerinin alınabilmesi için hastanın maruz kalma geçmişine ve COVID-19'u düşündüren belirti ve bulgulara sahip olduğunu kabul eden sağlık kuruluşunu bilgilendirmelidir.
Hastanın kabul eden sağlık kuruluşuna transferi için hastane tarafından belirlenmiş rutin prosedürler takip edilmelidir. (Hastanın doğrudan Enfeksiyon Kliniği İzolasyon Odası veya Yoğun Bakım Servisine yönlendirilmesi, bu iş için ayrılmış kapı, asansörler ve koridorların kullanılması vb.)
Ambulans ekipleri hastane Temiz Acil Servis (Non-Covid Acil Servis) oluşturduysa, Pandemi süresince Covid-19 olası veya kesin tanısı olmayan hastaları, Acil Servis önünde veya içinde oluşturulmuş triyaj çadırında kontrol ettirmeden doğrudan Temiz Acil Servise taşımamalıdır.

Hasta Bakımı Belgeleri

Hasta bakımı belgeleri ve formlarının doldurulması işlemi, ambulans personelleri tarafından hastanın nakli tamamlandıktan, Kişisel Koruyucu Ekipmanlarını (KKE) çıkardıktan ve el hijyeni yaptıktan sonra yapılmalıdır.
Herhangi bir yazılı belge, hasta bakımı aktarılırken hastane personellerine verilen sözlü iletişim ile eşleşmelidir.
Ambulans hasta dokümantasyonunda, ambulans personellerinin ve hasta ile temasa dahil olan varsa diğer görevlilerin (polis, jandarma, belediye vb.) bir listesi bulunmalı ya da doğrudan hasta bakımı sağlandığı sırada hastayla temas yok diye not düşülmelidir. Bu belgeler İl Sağlık Müdürlüğü ilgili birimleri ile (Ambulans Merkezi, Halk Sağlığı Başkanlığı) paylaşılmalıdır.

Olası veya Kesin COVID-19 Vakasını Taşıdıktan Sonra Ambulansları Temizleme

Hastayı taşıdıktan sonra, bulaşıcı olabilecek partikülleri gidermek için yeterli hava değişimine izin vermek üzere taşıma aracının arka kapaklarını açık bırakın.
Hastanın alıcı tesise transferinin tamamlanması ve tüm belgelerin tamamlanması için yeterli hava değişikliği sağlanmalıdır.
Ambulansı temizlerken, Ambulans personelleri tek kullanımlık elbise ve eldiven giymelidir. Temizlik sırasında su sıçraması veya sprey olması bekleniyorsa, bir yüz siperi veya yüz maskesi ve gözlük takılmalıdır.
Kimyasallar kullanılırken yeterli havalandırma sağlanmasını da içerecek şekilde çevresel temizlik ve dezenfeksiyon prosedürlerinin tutarlı ve doğru şekilde takip edildiğinden emin olun. Ambulans temizlenirken kapılar açık kalmalıdır.
Ambulansı standart çalıştırma prosedürlerine uygun olarak temizleyin ve dezenfekte edin. Hastayla temas etmiş olabilecek tüm yüzeyler veya hasta bakımı sırasında kontamine olmuş malzemeler (örn. Sedye, raylar, kontrol panelleri, zeminler, duvarlar, çalışma yüzeyleri) EPA tescilli hastane sınıfı dezenfektan kullanılarak iyice temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir.
Yeniden kullanılabilir hasta bakım ekipmanını başka bir hastada kullanmadan önce üreticinin talimatlarına göre temizleyin ve dezenfekte edin.
Bu işlemleri hızlandırmak için, eğer hastanın tıbbi durumu stabil ve nakil sırasında tıbbi cihaz kullanımı ve tıbbi işlem (02 verilmesi, aspirasyon vb.) yapılması düşünülmüyorsa vakaya gitmeden önce ambulansın arka kabininin tüm iç yüzeyleri (zemin ve sedye hariç) ince bir naylon ile köşelerden bantlanarak kaplanabilir ve görev dönüşü bu naylonlar çıkarılıp tıbbi atık yönetmeliğine göre bir kullanımlık kişisel koruyucu ekipmanlar ve kullanılan sarf malzemeleri ile birlikte tıbbi atık olarak uzaklaştırılır. (Şekil 1, Şekil 2)

Olası veya Kesin COVID-19 Hastasına Baktıktan Sonra Ambulans Personelleri Tarafından Takip ve / veya Raporlama Önlemleri

Ambulans personelleri, bir olası veya COVID-19 kesin tanılı bir hastaya baktıktan sonra almaları gereken takip ve / veya raporlama önlemlerinin farkında olmalıdır:

İl Sağlık Müdürlüğü Halk Sağlığı Başkanlığı veya Kriz masası 112 Ambulans Merkezi yetkilileri tarafından hasta hakkında bilgilendirilmelidir.
COVID-19 olduğundan şüphelenilen veya kesin tanılı bir hastaya uygun olmayan bir şekilde maruz kalan ambulans personelinin (Olası vaka tanımına uymamakla birlikte sonradan kesin tanılı olduğu öğrenilen) karantina uygulamasının sağlanması için 112 Ambulans Merkezi üzerinden İl Sağlık Müdürlüğü Kriz Masası bilgilendirmelidir.
Korunmayan maruziyetler (ör. Önerilen KKE'lerin giyilmemesi) değerlendirme için iş sağlığı hizmetlerine, bir amirine veya belirlenmiş bir enfeksiyon kontrol görevlisine bildirilmelidir.
Ambulans personelleri ateş veya solunum yolu semptomları için dikkatli olmalıdır (örn. Öksürük, nefes darlığı, boğaz ağrısı). Bu semptomlar gelişirse kendi kendini izole etmeli, iş sağlığı hizmetlerini ve / veya 112 Ambulans Merkezi yetkililerini uygun bir değerlendirme için bilgilendirmelidir.

Sonuç olarak, böylesi büyük çaplı pandemilerde sadece Sağlık Bakanlığı’na bağlı 112 ve hastane nakil ambulansları değil il genelindeki tüm resmi ve özel ambulansların tek elden ve aynı standartlarda yönetilmesi, önceden bu konuda eğitimler verilerek, kişisel koruyucu ekipmanlarının tam olması gerekmektedir. İl genelindeki tüm ambulanslar 112 Ambulans Merkezinin verdiği direktifler doğrultusunda 24 saat esasıyla çalıştırılacak şekilde planlanarak kapasite artırımı sağlanmalıdır.

Yönetici Dr. Turhan Sofuoğlu
İzmir 112 Ambulans Servisi Kurucusu
AAHD Başkanı

04.04.2020

KAYNAKLAR:

World Health Organization, Novel-coronovirus-2019

https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019

Centers for Disease Control and Prevention,Coronavirus Disease 2019 (COVID-19), Interim Guidance for Emergency Medical Services (EMS) Systems and 911 Public Safety Answering Points (PSAPs) for COVID-19 in the United States https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/guidance-for-ems.html
New York State, Department of Health, Bureau of Emergency Medical Services and Trauma Systems

https://www.health.ny.gov/professionals/ems/pdf/20-02.pdf

Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Bulaşıcı Hastalıklar Daire Başkanlığı

https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/bulasici-hastaliklar/2019-n-cov/liste/2019-ncov-sunumlar.html