Engelli bireylerin zorlu yaşam şartlarını daha konforlu hale getirebilmek için devreye alınan 2023 engelli hakları uygulamaları 5378 sayılı Engelli Hakları Kanunuyla koruma altına alınmıştır. Yasa haricinde sosyal yardım kurum ve kuruluşları veya dernekler tarafından desteklenen bireyler engellilik oranlarına göre değerlendirilir.
Engelli hakları, yerel yönetimler tarafından verilen indirimler ve bu imkânların oranları engelli kimlik kartı, nüfus cüzdanına işlenmiş engelli bilgileri ve resmi kurumlardan alınmış sağlık kurulu raporuyla hak edilir.
Bir kişinin resmi olarak engelli sayılabilmesi için sağlık muayenesinden geçmesi gerekir. Muayene sonrasında kişiye sağlık raporu verilir ve vücudunun yüzde kaçında engel durumunun olduğu belirtilir.
Buna göre sağlık raporuna göre engellilik oranları şöyledir:
Bu engellilik oranlarına göre kişilere belirli haklar sunulur. Gelir Vergisi Kanunu kapsamınca engelli hakları her yıl güncellenir.
Engelli vatandaşlar hayattan soyutlanmanın aksine çeşitli haklar ile hayata dahil olmaları için çalışmalar yürütülür. Sağlık, eğitim gibi temel ihtiyaçlar başta olmak üzere engelliler için haklar düzenlenir.
2023 Yılı yeni engelli hakları şu şekildedir:
Tüm bunlar gibi çeşitli alanlarda ortaya koyulan haklar belirli kurallar dahilinde engellilere sunularak hayat kalitelerinin arttırılması sağlanır.
SGK engelli olarak çalışan bireylere ek olarak sigortalı olunan süreçte iş gücü kaybı yaşayan vatandaşlara yaş şartı aranmaksızın daha kısa sürede ve daha az prim ödemesiyle erken emeklilik imkânı sunar.
Engelli emekliliğine hak kazanılması için;
Engelli sigortalılar içinde maluliyeti tespit edilenler olursa bu kişilere SGK tarafından malullük aylığı bağlanır.
Engelli vatandaşlar için kamu kurumları ve kurumsal şirketler tarafından çeşitli indirimler sunulmaktadır. Bu imkânlardan faydalanmak isteyenlerin ve engellilik oranı %40’ın üzerinde olanların ikamet ettikleri ilde hizmet veren Çalışma, Sosyal Hizmetler ve Aile İl Müdürlüklerine şahsen başvuru yaparak engelli kartı çıkartmaları gerekir.
Kamu kurumları tarafından verilen hizmetlerde engelli kimlik kartı sahiplerine sürekli veya dönemsel indirimler uygulanır. Bu indirimler arasında;
Sunulan indirim ve dönemsel fırsatlar, engelli vatandaşların talep ve beklentilerine uygun olarak düzenli şekilde güncellenir.
2023 engelli aylığı , Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı SYDV tarafından verilir. Bu aylığa hak kazanmak için bireyin %40 ve üzeri engeli bulunmasına ek olarak SGK güvencesi bulunmamalıdır.
SSK, BAĞ-KUR ve Emekli Sandığı kapsamına girmeyen engelli vatandaşlar muhtaçlıklarını belgelemeleri halinde maddi hak kazanabilirler. 18 yaşından büyük engelliler veya 18 yaşından küçük engelli yakını bulunanlar başvuru yaparak engelli aylığı almayı talep edebilirler. 2023 yılı için engelli maaşı;
| %40-69 arası engeli bulunanlar için | 1.533,36 TL |
| %70 ve üzeri engeli bulunanlar için | 2.300,05 TL |
Engelli maaşı başvuruları sadece Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına özeldir. Belirlenen tutar 3 aylıktır.
Muhtaçlık aylığı annesi veya babası olmayan 18 yaş altı muhtaç çocuklara %40 ve üzeri engelleri olması halinde Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından bağlanır. Bu hak Vakıflar Yönetmeliğine 2008 tarihinde eklenmiştir. Muhtaçlık aylığının bağlanabilmesi için;
Muhtaç aylık miktarı yapılan incelemenin sonunda kişiye özel olarak belirlenir.
Evde bakım hizmeti “ Ağır engelli ” tanımı yapılan ve engelli sağlık kurulu raporu %50’nin üzerinde olan bireyler için verilir. Kendisine yardımcı başka bir birey olmadan kendi bakımını üstlenemeyecek engellilerin bakımını yapan kişilere evde bakım aylığı nakit olarak ödenir. Engelli bireyin sosyal güvencesi olup olmadığına bakılmaksızın ödenen aylık, bakmakla yükümlü olunan birey sayısına göre hesaplanır.
Gelir vergisi indirimi maddi bir kazançtır. Vergiye tabi kazanç elde eden engelli bireyin engel oranına göre değişen hak, gelir vergisi matrahından düşülür. Vergi indirimi uygulaması sayesinde engelliler ve yakınları daha az gelir vergisi ödemekle yükümlü olur.
Araç alımında ÖTV muafiyeti %90 ve üzeri engeli bulunan ve malul vatandaşlar için 0 km araç alımında uygulanır. Özel Tüketim Vergisi indirimi 5 yılda 1 kere aracın ilk satın alınış işlemlerinde hesaplanır. Bu uygulamayla engelli vatandaşların ek donanım yaptırarak kullanacakları araçlar ÖTV’siz satılır.
Engel oranı ve türü gözetmeksizin Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından hayata geçirilen KDV indirimi eğitimden meslek hayatına, her türlü araç gereçten engelin beraberinde getirdiği dezavantajı ortadan kaldıracak ürünlerin satın alınmasına kadar belirlenmiş ürünlerde geçerlidir. Bu muafiyet engelli vatandaşların tüm harcamaları için değil, engele uygun üretilmiş araç gerecin satın almasında geçerlidir.
Bireyin adına tescil edilen motorlu taşıtlara uygulanan MTV indirimi engellilere özgü bir muafiyettir. Bu fırsattan yararlanmak isteyenlerin vergi dairesi müdürlüklerine şahsen başvuru yapması gerekir. Motorlu Taşıtlar Vergisi muafiyetinde motor hacmi, engelli bireyin özür türü veya oranına bakılmaz.
Engelliler için emlak vergisi indirimi belediyeler tarafından uygulanır. Engelli bireyin tek meskeni olan ve yüzölçümü 200 m²yi geçmeyen ev için emlak vergisi alınmaz. Bu haktan faydalanmak için sağlık kurulundan alınmış engelli raporuyla belediyelerin ilgili birimine başvuru yapmak gerekir. Konutun yazlık ya da kışlık olmasına bakılmaz.
Engellilerin kullanımına sunulmak ve günlük hayatlarını kolaylaştırmak için yurtdışından ithal edilecek özel donanıma sahip araç ve gereçlerden gümrük vergisi alınmaz. Muafiyet Gümrük Bakanlığı tarafından uygulanmaktadır. Söz konusu cihaz, alet veya araçlar engelli birey veya kamu yararına hizmet veren kurumlar tarafından getirtilebilir.
Vergi indirimine tabi ithal edilebilecek ürünler arasında;
Kamu kurum ve kuruluşları tarafından uygulamaya alınan indirim ve muafiyetlerde engelli bireyin ihtiyaçları ön planda tutulur.
%40 ve üzeri engeli olan bireyler için dağıtılan engelli kimlik kartı başvuruları ikamet edilen yerde hizmet veren Çalışma, Sosyal Hizmetler ve Aile Bakanlığı İl Müdürlüklerine yapılabilir. Sosyal Hizmet Merkezleri tarafından da basılan kartlar engelli vatandaşlar için özel olarak kamu kurum ve kuruluşlarında sunulan hizmet ve indirimlerden yararlanma fırsatı sağlar.
Engelli kimlik kartının en büyük avantajı kullanım kolaylığıdır.
İSKİ tarafından yapılan uygulamaya göre hane halkı içinde en az 1 engelli birey bulunan evlerde %50 su indiriminden faydalanılabilir.
İndirim için engellilik türü aranmazken, sadece bir sözleşme üzerinden indirim hakkı elde edilir. Ülke genelinde indirimden faydalanmak isteyenlerin ilgili Belediye Başkanlıklarına başvuruda bulunması gerekir.
Engelli elektrik yardım desteği , elektrik enerjisi ücretinde %40’tan az olmamak kaydıyla fatura indirimi anlamına gelir. Bu imkândan faydalanmak isteyenlerin elektrik sayaçlarını kendi üzerlerine alması şarttır. İşlemin ardından başvurular bağlı bulunan elektrik müessesesine yapılabilir.
Engelli vatandaşların engel oranlarına göre elektrik faturalarında belirli indirimler uygulanır. Resmi Gazete ilanına göre engelli vatandaşlar kimlikleri ile başvuru yaparak elektrik indirim desteği uygulamasından yararlanabilir.
2023 Engelli elektrik desteği;
2023 Engelli elektrik desteği tutarı;
| Haneler | Yardım Tutarı (TL) |
|---|---|
| 1-2 kişi | 130,09 TL |
| 3 kişi | 173,46 TL |
| 4 kişi | 216,82 TL |
| 5 kişi ve daha fazlası | 260,19 TL |
Engelli elektrik desteği kriterleri;
Belediyeler tarafından engelli vatandaşlara sunulan su ve elektrik harcamalarında indirim imkânı, toplu taşıma hizmetlerinde ücretsiz olarak verilir. Her belediye için indirim oranları farklı olabilir.
Sunulan avantajlardan kimlerin hangi oranda faydalanabileceği hakkında güncel bilgilere ulaşmak isteyenler Belediyeleri ziyaret edebilirler.
TCDD yüksek hızlı trenler dâhil işletmekle sorumlu olduğu tüm hatlarda engelli vatandaşlar için ücretsiz ulaşım imkânı sağlar. Engelli kartını gösterenler bu hizmetten faydalanabilirler.
Ücretsiz ulaşım imkânından faydalanmak için bilet satış noktalarında engelli kartının ibraz edilmesi zorunludur.
%40 ve üzeri engeli olan vatandaşlara Kredi ve Yurtlar Kurumu tarafından burs ve yurt başvurularında da öncelik verilir. Engelli bireylerin ihtiyaçları göz önünde tutularak dizayn edilen yeni yurt binaları eğitim öğretim hayatına konfor katar.
Devlet Tiyatroları tarafından sahnelenen gösteriler engelli vatandaşlar için ücretsizdir. Güncel sahne programları Devlet Tiyatroları resmi web sayfası üzerinden takip edilebilir.
Müze ve Ören Yerleri işletmesi Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yapılmaktadır. Engelli bireyler ve yanlarındaki refakatçileri kartlarını göstererek ücretsiz hizmetlerden faydalanabilirler.
Milli Parklar ve Tabiat Parkları işletmesi Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından yapılmaktadır. Engelli bireyler kartlarını göstererek ücretsiz hizmetlerden faydalanabilirler. Çadır ve kamp alanlarında uygulanan indirim %50’dir.
%40 ve üzeri engelli bireylere sunulan şehirlerarası otobüs tarife ücret indirimi Karayolları Taşıma Yönetmeliği tarafından düzenlenmiştir.
İndirim uygulaması firmalar arasında değişiklik gösterebilir.
THY engelli indirimi %40 ve üzeri engelli bireylere sunulur.
Promosyonlu biletlerde indirim, tarifeli fiyat üzerinden geçerlidir. Uçak biletinde indirim online işlemlerde kullanılamaz. Bilet satış ofisi üzerinden gerçekleşecek indirimli bilet kesme işlemi esnasında tekerlekli sandalye talepleri de kabul edilir.
Ülkemizde hizmet veren cep telefonu operatörlerinin engelli tarifeleri mevcuttur. Türk Telekom tarafından %40 ve üzeri engelli vatandaşlar için hazırlanan özel tarifenin detaylarını öğrenmek isteyenler 444 0 375 numaralı çağrı merkezini arayabilirler. İletişim indirimi engelli bireylerin yanı sıra 1.derece akrabalarını da kapsar.
BTK yani Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu yaptığı araştırmalar sonucunda 2012 yılından itibaren %40 ve üzeri engeli olan bireyler için %25 özel tarife uygulamasına geçmiştir. Kullanıcılar detaylı bilgiye servis sağlayıcıları aracılığıyla ulaşabilirler. Dönemsel olarak uygulanan internet engelli indirimleri vatandaşın kesintisiz hizmet almasına yöneliktir.
ÖSYM tarafından yapılan EKPSS ile kamu kurum ve kuruluşlarında çalışacak engelli vatandaşların seçimi yapılır. İlköğretimden üniversiteye kadar farklı kademelerde mezuniyetleri olan engelli bireyler başvuru sonunda sınava girmeye hak kazanırlar.
Belirlenmiş kotanın üzerinde engelli personel çalıştıran özel şirketlerin fazladan çalıştırdıkları engelli bireylerin sigorta primleri devlet tarafından karşılanmaktadır.
Engelli bireylerin özel eğitim ihtiyacı Rehberlik Araştırma Merkezi tarafından belirlenir. Ülkemizde pek çok il ve ilçede Özel Eğitim Kurumları bulunmaktadır. Bu okullarda eğitim giderleri Milli Eğitim Bakanlığı tarafından karşılanır.
Engelli bulunan hanede kişi başı gelir muhtaçlık sınırını geçmiyorsa vatandaşlar tekerlekli sandalye, işitme cihazı, protez ve benzer araç gerece Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları aracılığıyla ücretsiz sahip olabilirler.