İçindekiler
Ev hizmetlerinde çalışanların sigortalılığı, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na, 21/3/2018 tarihli ve 7103 sayılı Kanunun 68 inci maddesiyle eklenen EK 9. Madde ile düzenlenmiştir. Bu kişilerin primleri de EK -9 açıklamasıyla yatırılmaktadır. Bu nedenle uygulamada sigorta hukuku yönünden ev hizmetlerinde 10 günden az veya fazla çalıştırılanlar Ek 9 çalışan olarak adlandırılmaktadır.
Ev işlerinde hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süreyle çalışanlar, Kanunun Ek Madde 9/1 fıkrası gereğince 1 Nisan 2015 tarihinden itibaren Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi sigortalılara (4-a) sağlanan haklardan aynı şekilde yararlanmaktadırlar.
Ev hizmetlerinde çalışanlardan, ay içinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 günden az olanlar için ise, çalıştırıldıkları süreyle orantılı olarak çalıştıranlarca 82’nci maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının %2’si oranında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası primi ödenir. Ancak bu kişiler kendileri için ödenen pirimin otuz katının %32,5 oranında ek prim ödeyerek 4-a sigortalılara sağlanan tüm haklardan yararlanabilirler. Ödenen pirimin %20’si malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları, %12,5’i genel sağlık sigortası primidir.
Ev hizmetlerinde çalışanlar 5510 Sayılı Kanun’un Ek 9 maddesinde belirlenen koşullarda sigortalı sayılmakla birlikte İş Kanunu’na tabi olmadıkları için kıdem tazminatı alamazlar. Ancak, Borçlar Kanunu’nda düzenlenen diğer bazı tazminat türlerinden örneğin ihbar tazminatından faydalanabilirler.
Borçlar Kanunu m. 438 haklı bir sebep bulunmaksızın belirsiz süreli sözleşmeyi fesheden işvereni; belirsiz süreli sözleşmelerde ihbar tazminatı tutarını, belirli süreli sözleşmelerde ise sözleşme sonuna kadar kazanabileceği miktarı, çalışana ödemekle yükümlü tutmaktadır. Öte yandan TBK m. 432’ ye göre; işveren, belirsiz süreli hizmet sözleşmelerinde fesih bildirim süresine ait ücreti (ihbar tazminatı) peşin vermek suretiyle hizmet sözleşmesini feshedebilir. Aynı maddenin 2. Fıkrasında fesih bildirim süreleri; 1 yıla kadar çalışması olanlar için 2 hafta, 1-5 yıl arası çalışmış olan işçiler için 4 hafta, 5 yıldan fazla çalışan kişiler için ise 6 hafta olarak belirlenmiştir.
Belirli süreli hizmet sözleşmesinin, işveren tarafından, haklı bir sebep bulunmaksızın, feshi halinde işçiye sözleşmenin geriye kalan sürelerine ait bakiye süre tazminatı ödenir.
Ev işlerinde çalışanlar İş Kanunu kapsamında bulunmadıkları için iş güvencesi hakkına sahip değillerdir. Dolayısıyla, işe iade davası açamazlar. Ancak Borçlar Kanunu m.434 işçiye haksız fesihlere karşı belirli bir koruma da sağlamaktadır. Buna göre hizmet akdinin, fesih hakkının kötüye kullanılarak sona erdirildiği durumlarda işveren, işçiye fesih bildirim süresine ait ücretin üç katı tutarında tazminat ödemekle yükümlüdür. Bu tazminat tutarı işçinin çalışma süresine göre koşulları varsa Borçlar Kanunu 434’üncü maddesinde açıklanan “kötü niyet tazminatına” hak kazanabilirler. Bu maddeye göre, “Hizmet sözleşmesinin fesih hakkının kötüye kullanılarak sona erdirildiği durumlarda işveren, işçiye fesih bildirim süresine ait ücretin üç katı tutarında tazminat ödemekle yükümlüdür. Buna göre koşulları oluşmuşsa işçi çalışma süresine göre 4.5 aylık ücreti tutarında kötü niyet tazminatı talep edebilir.
İş Güvencesi ve İşe İade Davası
Ev işlerinde çalışanlar, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 4’üncü maddesine göre iş kanunu kapsamında olmadıklarından bu kanun kapsamına giren çalışanlara (işçilere) tanınan haklardan yararlanamamaktadırlar. Ancak özellikle 6098 sayılı Borçlar Kanunu hizmet sözleşmesi ile ilgili ayrıntılı hükümler sevk etmiş bulunduğundan ev hizmetlerinde çalışanların hakları Borçlar Kanunu ve diğer kanun hükümlerine göre ele alınmalıdır.
Ev hizmetlerinde çalışanlar 6098 sayılı Borçlar Kanunu’na tabi olarak çalışırlar. Ev Hizmetlerinde Çalışanların İşçilik Hakları değerlendirilirken esas alınması gereken 4857 sayılı İş Kanunu değil Borçlar Kanunu olmalıdır. Ancak ev işlerinde çalışanların işçilik haklarını incelerken İş Kanunu’nda düzenlenmiş haklarla karşılaştırma yapabiliriz.
Kıdem tazminatına hak kazanmak için ilk koşul 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında çalışan bir işçi olmaktır. Oysa ev işlerinde çalışanlar 4857 sayılı İş Kanunu’nun 4. maddesinde kanun kapsamında olmayan çalışanlar arasında sayılmıştır. Bu nedenle ev hizmetlerinde çalışanların kıdem tazminatı hakkı yoktur.
TBK m. 432’ ye göre; işveren, belirsiz süreli hizmet sözleşmelerinde fesih bildirim süresine ait ücreti (ihbar tazminatı) peşin vermek suretiyle hizmet sözleşmesini feshedebilir. Borçlar Kanunu m. 438 de haklı bir sebep bulunmaksızın belirsiz süreli sözleşmeyi fesheden işvereni; çalışana ihbar tazminatı ödemekle yükümlü tutmaktadır.
Öte yandan TBK m. 432’ ye göre; işveren, belirsiz süreli hizmet sözleşmelerinde fesih bildirim süresine ait ücreti (ihbar tazminatı) peşin vermek suretiyle hizmet sözleşmesini feshedebilir. TBK m. 432/2’de fesih bildirim süreleri; 1 yıla kadar çalışması olanlar için 2 hafta, 1-5 yıl arası çalışmış olan işçiler için 4 hafta, 5 yıldan fazla çalışan kişiler için ise 6 hafta olarak belirlenmiştir.
Ev hizmetlerinde çalışanların yıllık izin hakkı 6098 sayılı Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiştir. İşveren, 6098 Sayılı Borçlar Kanunu’nun 422’inci maddesi uyarınca , en az bir yıl çalışmış olan işçilere yılda en az iki hafta ve on sekiz yaşından küçük işçiler ile elli yaşından büyük işçilere de en az üç hafta ücretli yıllık izin vermekle yükümlüdür.
6098 sayılı Borçlar Kanunu’nun m. 421/1 hükmüne göre işveren, ev işlerinde çalışan işçiye her hafta, kural olarak pazar günü veya durum ve koşullar buna imkân vermezse, bir tam çalışma günü tatil vermekle yükümlüdür.
Ev hizmetlerinde çalışanların Genel Tatil ve Ulusal Bayram günlerinde çalışıp çalışmayacaklarına ilişkin tabi oldukları 6098 Sayılı Borçlar Kanunu’nda özel bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak 2429 Sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun ev hizmetlerinde çalışanlara da uygulanacak olup bu kişilere ulusal bayram ve genel tatil günlerinde izin verilmesi gerekecektir.